اخلاق

درس اخلاق در دانشگاه رضوی

در اواخر سال 1374 آیت­الله طبسی تولیت محترم آستان قدس رضوی از من دعوت کرد که هر ماه یک جلسه‌ی اخلاق برای دانشجویان دانشگاه رضوی و طلاب مدارس مشهد داشته‌باشم. از آنجا که هم درس اخلاق برای من جالب بود، هم زیارت و بهره‏ گیری از فیوضات معنوی حضرت رضا (سلام‌الله علیه) را یک توفیق الهی می‏دانستم دعوت ایشان را پذیرفتم. هر ماه یک‌مرتبه و غالباً روزهای چهارشنبه از قم حرکت می‌کردم، صبح روز پنجشنبه جلسه‌ی اخلاق داشتم و صبح یا عصر جمعه به سوی قم مراجعت می‌کردم. جلسه‌ی خوبی بود. گروهی از دانشجویان و طلاب مدارس و اساتید و گاهی خود آقای طبسی نیز در جلسات شرکت می‌کردند. در این سفرها کلاً مهمان حضرت رضا (علیه‌السلام) بودم، ولی نفهمیدم به چه علت تعطیل شد. خوشبختانه نوار آن جلسات را در اختیار دارم.

درس اخلاق برای طلاب

گاهی مخصوصاً در دهه‌ی اول پیروزی انقلاب، به‌وسیله‌ی مدیران مدارس حوزه‌ی علمیه‌ی قم جهتِ درس اخلاق برای طلاب دعوت می‏شدم، در صورت فرصت می‏پذیرفتم و انجام وظیفه می‌کردم. گاهی تک‌سخنرانی بود و گاهی مرتب و سلسله‏ وار. گاهی نیز برای درس اخلاق از مدارس سایر شهرستان‏ها دعوت می‏شدم و با وجود مشکلات سفر، در صورت امکان می‏پذیرفتم. متأسفانه اکثر این سخنرانی‏ها ضبط نمی‏شد و نواری از آنها در اختیار ندارم. در سال 1379 تعدادی از طلاب از من خواستند که هر هفته یک درس اخلاق داشته‌باشم. با توجه به احساس نیاز پیشنهاد آنان را پذیرفتم. مقرر شد جلسه عصر پنجشنبه و در مسجد اعظم شبستان تشکیل شود. اولین جلسه در تاریخ 28 مهر 79 شروع شد. شرکت‌کنندگان بین سی تا پنجاه نفر بودند، ولی نفرات آنها کم و زیاد و عوض می‏شدند. در حدود نیم ساعت صحبت می‌کردم، بعد از آن به سئوالات مربوطه‌ی اخلاقی پاسخ می‏دادم. مقید بودم وقت را رعایت کنم و اول وقت حاضر شوم، اما حاضران وقت را رعایت نمی‌کردند و دیر می‏آمدند، گاهی ناچار می‏شدم در حدود پانزده دقیقه بنشینم تا حاضر شوند. جلسات درس به همین صورت تا تاریخ 3 مهر 79 ادامه یافت. در آن تاریخ کسالتی برایم رخ داد که برای معالجه در بیمارستان بستری شدم. در نتیجه درس اخلاق تعطیل شد. بعد از بهبودی و مراجعت به قم جز یک نفر کسی برای شروع درس اخلاق مراجعه نکرد. بدین‌جهت شروع مجدد درس را لازم ندیدم. احساس کردم درس اخلاق برای طلاب جاذبه ندارد، یا به‌جهت نقصان در بیان من یا به‌علت نامناسب بودن مکان درس یا وقت آن، یا همه‌ی اینها و امور دیگر.

یا به‌علت این که طلاب و اهل علم چون خودشان واعظ و در اخلاق سخنرانی می‏کنند خودشان را بی‌نیاز از درس اخلاق می‏پندارند و حضور در درس اخلاق را کسر مقام خود می‏دانند. به‌هرحال از ادامه‌ی درس دلسرد شدم و ترک آن را اصلح دانستم. خودم را نیز از هواهای نفسانی منزه نمی‏دانم.

درس فلسفه‌ی اخلاق

این درس را در حوزه‌ی علمیه‌ی قم به‌عنوان درس فوق برنامه شروع کردم، از تاریخ 3 مهر68 شروع شد و تا تاریخ 20 مهر 69 ادامه یافت. فصل تابستان و تعطیل حوزه فرا رسید، این درس نیز تعطیل شد. قرار بود این بحث مهم را در سال بعد ادامه دهم ولی توفیق حاصل نشد و مباحث ناقص ماند. تعداد هشت درس از آنها به‌وسیله‌ی یکی از شاگردان از نوار پیاده و پاکنویس شد و موجود است، اما از بقیه‌ی درس‏ها و نوار آنها اطلاعی ندارم. در این رابطه یادداشت‌هایی باقی مانده‌است. تصمیم داشتم در یک فرصت مناسب مطالعات و تحقیقات خودم را در این مسئله‌ی مهم تعقیب و تکمیل کنم ولی بر اثر اشتغالات پراکنده هنوز چنین توفیقی حاصل نشده‌است. نمی‏دانم عمری باشد و توفیقی به‌دست آید تا این مهم را انجام دهم یا نه؟!

اخلاق در رادیو معارف قم

مسئولان رادیو معارف قم چندین مرتبه به من مراجعه کردند و خواستند که در تهیه‌ی سلسله برنامه‏ های اخلاقی با آنها همکاری کنم، ولی با وجود علاقه ‏ای که به این عمل داشتم بر اثر کثرت مشاغل هر بار عذرخواهی می‌کردم. روزی به آنها گفتم: «من در سال‏های اوایل پیروزی انقلاب یک سلسله برنامه‏ های اخلاقی قبل از خطبه‏ های نماز جمعه‌ی تهران داشتم که فکر می‏کنم قابل استفاده باشد. همچنین یک سلسله برنامه‏ های اخلاقی در دانشگاه رضوی مشهد داشتم که قابل استفاده است. خوشبختانه نوارهای آنها موجود است. مطالب اخلاقی یک‌بار مصرف نیستند و کهنه نمی‏شوند ولی با توجه به زمان و مکان ایراد آن سخنرانی‌ها امکان دارد مطالب و کلماتی در آنها باشد که با این زمان تناسب نداشته‌باشد. اگر بتوانید با حذف آن مطالب و جمله‏ ها آنها را به‌گونه‏ای تنظیم و بازسازی کنید که در رادیو معارف قابل استفاده باشد، حاضرم نوارها را در اختیار شما قرار دهم. از این پیشنهاد استقبال کردند. مجموع نوارها را در اختیارشان قرار دادم تا در صورت امکان از آنها بهره بگیرند. خوشبختانه مسئولان مربوطه با کوشش و حسن تدبیر و هنرمندی در انجام این عمل توفیق یافتند و از رادیو معارف پخش شد. به قراری که از بعضی شنوندگان شنیدم مورد توجه واقع شده‌است. از مسئولان محترم تشکر می‏کنم.

مقالات و سخنرانی‏های اخلاقی

علاوه بر آنچه گفته شد مقالات و سخنرانی‏های اخلاقی داشتم که در سمینارها، کنگره ‏های داخل و خارج کشور و دانشگاه‏ها مطرح‌شده و در مجلات و روزنامه به چاپ رسیده‌است.

متأسفانه آمار دقیقی از آنها ندارم و اکثر متن آنها را نیز ضبط نکرده ‏ام. در اینجا به‌عنوان نمونه به برخی از آنها که متن آنها موجود است، اشاره می‏کنم.

1 ـ اخلاق از دیدگاه علامه طباطبایی در المیزان(1365)

2 ـ فلسفه‌ی اخلاق از دیدگاه شهید مطهری در دانشگاه چمران اهواز

3 ـ ارزش‏های اخلاقی از دیدگاه شهید مطهری

4 ـ امر به معروف و نهی از منکر، در دانشگاه تهران

5 ـ نقش اخلاق در اقتصاد اسلامی، سال 1369 در سمینار مشهد

6 ـ روش‏های ترویج اخلاق. سمینار علامه، در دانشگاه تبریز

7 ـ نقش ایمان و اخلاق در تحکیم بنیاد خانواده ـ مهرماه 1373ـ کنگره‌ی خانواده تهران به‌مناسبت سال جهانی خانواده

8 ـ بنیان مقدس خانواده و آفت‏ها 24 بهمن 82

9 ـ اخلاق و سیاست از دیدگاه امام‌خمینی(5 بهمن 82 در ویژه‌نامه‌ی روزنامه‌ی جمهوری به چاپ رسیده است).

10 ـ جایگاه اخلاق از دیدگاه امام‌خمینی

11 ـ یوتنازی (اتانازی) یا مرگ از روی ترحم ـ کنگره‌ی اخلاق پزشکی ـ تهران اسفند 1373

12 ـ ارزش پزشک و مسئولیت سنگین او ـ تهران کنگره‌ی اخلاق پزشکی 4 مهر72

13 ـ مشکلات فقهی معاینات پزشکی و راه‌حل‏ها ـ تهران کنگره‌ی اخلاق پزشکی

 14 ـ ازدواج از دیدگاه اسلام ـ واشینگتن، سمینار بین‌الادیان (مسیحیت و یهودیت و اسلام 14 مهر 75 ـ که برای گرفتن ویزا به ایتالیا رفتم، ولی به تهیه‌ی ویزا موفق نشدم. متن مقاله به واشنگتن فرستاده شد و ترجمه‌ی آن در سمینار قرائت شد.