اخلاق

درس اخلاق در دانشگاه رضوي

در اواخر سال 1374 آيت­الله طبسي توليت محترم آستان قدس رضوي از من دعوت كرد كه هر ماه يك جلسه‌ي اخلاق براي دانشجويان دانشگاه رضوي و طلاب مدارس مشهد داشته‌باشم. از آنجا كه هم درس اخلاق براي من جالب بود، هم زيارت و بهره‏ گيري از فيوضات معنوي حضرت رضا (سلام‌الله عليه) را يك توفيق الهي مي‏دانستم دعوت ايشان را پذيرفتم. هر ماه يك‌مرتبه و غالباً روزهاي چهارشنبه از قم حركت مي‌كردم، صبح روز پنجشنبه جلسه‌ي اخلاق داشتم و صبح يا عصر جمعه به سوي قم مراجعت مي‌كردم. جلسه‌ي خوبي بود. گروهي از دانشجويان و طلاب مدارس و اساتيد و گاهي خود آقاي طبسي نيز در جلسات شركت مي‌كردند. در اين سفرها كلاً مهمان حضرت رضا (عليه‌السلام) بودم، ولي نفهميدم به چه علت تعطيل شد. خوشبختانه نوار آن جلسات را در اختيار دارم.

 

درس اخلاق براي طلاب

گاهي مخصوصاً در دهه‌ي اول پيروزي انقلاب، به‌وسيله‌ي مديران مدارس حوزه‌ي علميه‌ي قم جهتِ درس اخلاق براي طلاب دعوت مي‏شدم، در صورت فرصت مي‏پذيرفتم و انجام وظيفه مي‌كردم. گاهي تك‌سخنراني بود و گاهي مرتب و سلسله‏ وار. گاهي نيز براي درس اخلاق از مدارس ساير شهرستان‏ها دعوت مي‏شدم و با وجود مشكلات سفر، در صورت امكان مي‏پذيرفتم. متأسفانه اكثر اين سخنراني‏ها ضبط نمي‏شد و نواري از آنها در اختيار ندارم. در سال 1379 تعدادي از طلاب از من خواستند كه هر هفته يك درس اخلاق داشته‌باشم. با توجه به احساس نياز پيشنهاد آنان را پذيرفتم. مقرر شد جلسه عصر پنجشنبه و در مسجد اعظم شبستان تشكيل شود. اولين جلسه در تاريخ 28 مهر 79 شروع شد. شركت‌كنندگان بين سي تا پنجاه نفر بودند، ولي نفرات آنها كم و زياد و عوض مي‏شدند. در حدود نيم ساعت صحبت مي‌كردم، بعد از آن به سئوالات مربوطه‌ي اخلاقي پاسخ مي‏دادم. مقيد بودم وقت را رعايت كنم و اول وقت حاضر شوم، اما حاضران وقت را رعايت نمي‌كردند و دير مي‏آمدند، گاهي ناچار مي‏شدم در حدود پانزده دقيقه بنشينم تا حاضر شوند. جلسات درس به همين صورت تا تاريخ 3 مهر 79 ادامه يافت. در آن تاريخ كسالتي برايم رخ داد كه براي معالجه در بيمارستان بستري شدم. در نتيجه درس اخلاق تعطيل شد. بعد از بهبودي و مراجعت به قم جز يك نفر كسي براي شروع درس اخلاق مراجعه نكرد. بدين‌جهت شروع مجدد درس را لازم نديدم. احساس كردم درس اخلاق براي طلاب جاذبه ندارد، يا به‌جهت نقصان در بيان من يا به‌علت نامناسب بودن مكان درس يا وقت آن، يا همه‌ي اينها و امور ديگر.

يا به‌علت اين كه طلاب و اهل علم چون خودشان واعظ و در اخلاق سخنراني مي‏كنند خودشان را بي‌نياز از درس اخلاق مي‏پندارند و حضور در درس اخلاق را كسر مقام خود مي‏دانند. به‌هرحال از ادامه‌ي درس دلسرد شدم و ترك آن را اصلح دانستم. خودم را نيز از هواهاي نفساني منزه نمي‏دانم.

 

درس فلسفه‌ي اخلاق

اين درس را در حوزه‌ي علميه‌ي قم به‌عنوان درس فوق برنامه شروع كردم، از تاريخ 3 مهر68 شروع شد و تا تاريخ 20 مهر 69 ادامه يافت. فصل تابستان و تعطيل حوزه فرا رسيد، اين درس نيز تعطيل شد. قرار بود اين بحث مهم را در سال بعد ادامه دهم ولي توفيق حاصل نشد و مباحث ناقص ماند. تعداد هشت درس از آنها به‌وسيله‌ي يكي از شاگردان از نوار پياده و پاكنويس شد و موجود است، اما از بقيه‌ي درس‏ها و نوار آنها اطلاعي ندارم. در اين رابطه يادداشت‌هايي باقي مانده‌است. تصميم داشتم در يك فرصت مناسب مطالعات و تحقيقات خودم را در اين مسئله‌ي مهم تعقيب و تكميل كنم ولي بر اثر اشتغالات پراكنده هنوز چنين توفيقي حاصل نشده‌است. نمي‏دانم عمري باشد و توفيقي به‌دست آيد تا اين مهم را انجام دهم يا نه؟!

 

اخلاق در راديو معارف قم

مسئولان راديو معارف قم چندين مرتبه به من مراجعه كردند و خواستند كه در تهيه‌ي سلسله برنامه‏ هاي اخلاقي با آنها همكاري كنم، ولي با وجود علاقه ‏اي كه به اين عمل داشتم بر اثر كثرت مشاغل هر بار عذرخواهي مي‌كردم. روزي به آنها گفتم: «من در سال‏هاي اوايل پيروزي انقلاب يك سلسله برنامه‏ هاي اخلاقي قبل از خطبه‏ هاي نماز جمعه‌ي تهران داشتم كه فكر مي‏كنم قابل استفاده باشد. همچنين يك سلسله برنامه‏ هاي اخلاقي در دانشگاه رضوي مشهد داشتم كه قابل استفاده است. خوشبختانه نوارهاي آنها موجود است. مطالب اخلاقي يك‌بار مصرف نيستند و كهنه نمي‏شوند ولي با توجه به زمان و مكان ايراد آن سخنراني‌ها امكان دارد مطالب و كلماتي در آنها باشد كه با اين زمان تناسب نداشته‌باشد. اگر بتوانيد با حذف آن مطالب و جمله‏ ها آنها را به‌گونه‏اي تنظيم و بازسازي كنيد كه در راديو معارف قابل استفاده باشد، حاضرم نوارها را در اختيار شما قرار دهم. از اين پيشنهاد استقبال كردند. مجموع نوارها را در اختيارشان قرار دادم تا در صورت امكان از آنها بهره بگيرند. خوشبختانه مسئولان مربوطه با كوشش و حسن تدبير و هنرمندي در انجام اين عمل توفيق يافتند و از راديو معارف پخش شد. به قراري كه از بعضي شنوندگان شنيدم مورد توجه واقع شده‌است. از مسئولان محترم تشكر مي‏كنم.

 

مقالات و سخنراني‏هاي اخلاقي

علاوه بر آنچه گفته شد مقالات و سخنراني‏هاي اخلاقي داشتم كه در سمينارها، كنگره ‏هاي داخل و خارج كشور و دانشگاه‏ها مطرح‌شده و در مجلات و روزنامه به چاپ رسيده‌است.

متأسفانه آمار دقيقي از آنها ندارم و اكثر متن آنها را نيز ضبط نكرده ‏ام. در اينجا به‌عنوان نمونه به برخي از آنها كه متن آنها موجود است، اشاره مي‏كنم.

1 ـ اخلاق از ديدگاه علامه طباطبايي در الميزان(1365)

2 ـ فلسفه‌ي اخلاق از ديدگاه شهيد مطهري در دانشگاه چمران اهواز

3 ـ ارزش‏هاي اخلاقي از ديدگاه شهيد مطهري

4 ـ امر به معروف و نهي از منكر، در دانشگاه تهران

5 ـ نقش اخلاق در اقتصاد اسلامي، سال 1369 در سمينار مشهد

6 ـ روش‏هاي ترويج اخلاق. سمينار علامه، در دانشگاه تبريز

7 ـ نقش ايمان و اخلاق در تحكيم بنياد خانواده ـ مهرماه 1373ـ كنگره‌ي خانواده تهران به‌مناسبت سال جهاني خانواده

8 ـ بنيان مقدس خانواده و آفت‏ها 24 بهمن 82

9 ـ اخلاق و سياست از ديدگاه امام‌خميني(5 بهمن 82 در ويژه‌نامه‌ي روزنامه‌ي جمهوري به چاپ رسيده است).

10 ـ جايگاه اخلاق از ديدگاه امام‌خميني

11 ـ يوتنازي (اتانازي) يا مرگ از روي ترحم ـ كنگره‌ي اخلاق پزشكي ـ تهران اسفند 1373

12 ـ ارزش پزشك و مسئوليت سنگين او ـ تهران كنگره‌ي اخلاق پزشكي 4 مهر72

13 ـ مشكلات فقهي معاينات پزشكي و راه‌حل‏ها ـ تهران كنگره‌ي اخلاق پزشكي

 14 ـ ازدواج از ديدگاه اسلام ـ واشينگتن، سمينار بين‌الاديان (مسيحيت و يهوديت و اسلام 14 مهر 75 ـ که براي گرفتن ويزا به ايتاليا رفتم، ولي به تهيه‌ي ويزا موفق نشدم. متن مقاله به واشنگتن فرستاده شد و ترجمه‌ي آن در سمينار قرائت شد.