داستان غیبت از چه زمانى پیدا شد؟
دکتر: من شنیده ام چون امام حسن عسکری(علیه السلام) بدون فرزند از دنیا رفت، گروهى سودطلب مانند عثمان بن سعید، براى حفظ مقام خویش داستان غیبت مهدى را جعل نموده در بین مردم شایع کردند.
هوشیار: پیغمبر اکرم وائمه اطهارعلیهم السلام قبلاً غیبت مهدى را پیش بینى کرده وبه مردم اطلاع داده بودند از باب نمونه:
پیغمبر(صلى الله علیه وآله وسلم) فرمود: سوگند به خداییکه مرا براى بشارت برانگیخت: قائم فرزندان من بر طبق عهدى که به او مى رسد غائب مى شود، به طوریکه بیشتر مردم خواهند گفت: خدا به آل محمد احتیاجى ندارد ودیگران در اصل تولدش شک مى کنند. پس هر کس زمان غیبت را ادراک نمود باید دینش را نگهدارى کند وشیطان را از طریق شک به خود راه ندهد مبادا که اورا از ملت من بلغزاند واز دین خارج سازد. چنانکه قبلاً پدر ومادرشما را از بهشت بیرون کرد. خدا شیطان را دوست وفرمانرواى کفارقرار داده است.(1)
اصبغ بن نباته نقل مى کند که: امیرالمؤمنین(علیه السلام) حضرت قائم را یاد کرده فرمود: آگاه باشید که آن جناب به طورى غائب مى شود که شخص نادان خواهد گفت: خدا بآل محمد احتیاجى ندارد.
امام صادق (علیه السلام) فرمود: اگر خبرغیبت امام خود را شنیدید انکار نکنید(2) و(88)حدیث دیگر.
از جهت این احادیث بود که مسلمین غیبت را براى قائم ضرورى واز خصائص او مى دانستند حتى کسانى را که احتمال مهدویت در باره شان مى دادند وادار به غیبت مى کردند.ابوالفرج اصفهانى نوشته است: عیسى بن عبدالله نقل کرده که محمد بن عبدالله بن حسن از همان ایام کودکى در حالت غیبت واختفا زندگى مى کرد ومهدى نامیده شد.(3)
سید محمد حمیرى مى گوید: من درباره محمدبن حنفیه غلو داشتم وعقیده مند بودم که غائب است. تا مدتى بدین عقیده غلط معتقد بودم تا اینکه خدا بر من منت نهاد وبوسیله جعفربن محمدصادق(علیه السلام) از آتش نجاتم داد وبه راه راست هدایتم نمود. داستان از این قرار بود که وقتى امامت جعفربن محمد با دلیل وبرهان برایم ثابت شد، روزى به آن حضرت عرض کردم یابن رسول الله! در موضوع غیبت احادیثى از پدرانت به ما رسیده است ووقوع آنرا حتمى شمرده اند، خواهشمندم بفرمایید که غیبت مذکور درباره چه شخصى به وقوع خواهد پیوست؟ امام صادق پاسخ داد:آن غیبت براى ششم از فرزندان من اتفاق خواهد افتاد واوست امام دوازدهم بعد از رسول خدا که اولشان على بن ابیطالب وآخرشان قائم بحق وبقیةالله وصاحب الزمان است. به خدا سوگند اگر غیبتش باندازه عمر نوح طول بکشد از دنیا خارج نمى شود تا اینکه ظاهر گردد ودنیا را پر از عدل وداد نماید.
سید حمیرى مى گوید: وقتى این مطلب را از مولایم جعفربن محمد شنیدم حق برایم آشکار شد وبه دست آنجناب از عقیده سابقم توبه کردم ودر این موضوع اشعارى را سرودم پس داستان غیبت مهدى موعود به دست عثمان بن سعید تأسیس نشده بلکه خداوند متعال غیبت را برایش مقدر نموده وپیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله وسلم) وائمه اطهار علیهم السلام، قبل از تولد پدرش آنرا به مردم اطلاع داده بودند.
طبرسى علیه الرحمه مى نویسد: اخبار غیبت ولى عصر قبل از تولد خودش وتولد پدر وجدش صادر شده ومحدثین شیعه آنها را در اصول وکتابهایى که در عصر امام باقر وصادق علیهما السلام تألیف شده است ضبط نموده بودند. از جمله ثقات محدثین حسن بن محبوب است. وى در حدود صد سال قبل از زمان غیبت، کتاب (مشیخه) را تألیف نموده واخبارغیبت را در آن ثبت کرده است.از جمله آنها این حدیث است:
ابو بصیر مى گوید: خدمت امام صادق(علیه السلام) عرض کردم: حضرت ابوجعفر مى فرمود: قائم آل محمد دو غیبت دارد، یکى طولانى ودیگرى کوتاه. پس حضرت صادق فرمود: آرى یکى از آن دو غیبت از دیگرى طولانى تر مى شود. بعد از آن مى نویسد: ملاحظه کنید با پیش آمدن دو غیبت براى فرزند امام حسن عسکری(علیه السلام) چگونه صدق این احادیث ظاهر گشت(4)!!.
محمد بن ابراهیم بن جعفرنعمانى که در زمان غیبت صغرى تولد یافته ودر هنگام تألیف کتاب(غیبت) هشتاد وچند سال از عمر شریف امام زمان مى گذشته است،در کتاب مذکور صفحه شش مى نویسد: ائمه اطهار علیهم السلام وقوع غیبت امام زمان را قبلاً خبر داده بودند،اگر غیبت آنجناب اتفاق نمى افتاد، خود این موضوع، براى بطلان عقیده امامیه شاهدى مى شد لیکن خداوند متعال به واسطه غائب نمودن آن حضرت، صحت اخبار ائمه را آشکار ساخت.
کتابهاى غیبت قبل از تولد امام عصر
داستان غیبت مهدى موعود وامام دوازدهم را پیغمبراکرم وعلى بن ابیطالب وسایر امامان علیهم السلام گوشزد مسلمانان کردند واز همان صدراسلام در میان اصحاب مشهور ومعروف بود، به قدرى معروفیت داشت که گروهى از دانشمندان وراویان احادیث واصحاب ائمه اطهار، قبل از ولادت امام زمان وحتى قبل از ولادت پدر وجدش کتاب هایى در خصوص غیبت تألیف نمودند واحادیث مربوط به مهدى موعود وغیبتش را در آنها درج نمودند.اسامى آنان را مى توانید در کتاب هاى رجال پیدا کنید.از باب نمونه:
1ــ على بن حسن بن محمدطائى طاطرى که ازاصحاب موسى بن جعفر(علیه السلام) بوده کتابى در غیبت نوشته است.او مردى بود فقیه ومورد اعتماد.(5)
2ــ على بن عمراعرج کوفی،ازاصحاب موسى بن جعفر بوده وکتابى درغیبت نوشته است.(6)
3ــ ابراهیم بن صالح انماطی. ازاصحاب موسى بن جعفر بوده وکتابى درغیبت نوشته است.(7)
4ــ حسن بن على بن ابى حمزه. درعصرحضرت رضا میزیسته وکتابى درغیبت تألیف نموده است.(8)
5ــ عباس بن هشام ناشرى اسدی.مردى جلیل القدرومورد وثوق بود.ازاصحاب حضرت رضا(علیه السلام) بوده ودر سال220 هجرى وفات نمود. کتابى در غیبت تألیف کرده است.(9)
6ــ على بن حسن بن فضال.مردى دانشمند ومورد وثوق بود.از اصحاب حضرت هادى وامام حسن عسکرى بود. کتابى درغیبت تألیف نموده است.(10)
7ــ فضل بن شاذان نیشابوری. از فقها ومتکلمین واصحاب حضرت هادى وامام حسن عسکرى بوده است. کتابى درباره قائم آل محمد وغیبت او نوشته ودر سال 260 هجرى وفات نمود.(11)
به علاوه، اگر سه مطلب را با هم ضمیمه کنیم غیبت امام زمان قطعى مى شود:
الف: برحسب برهان عقلى وروایات زیادى که از معصومین صادر شده است، وجود مقدس امام وحجت، براى بقا نوع انسان ضرورى ولازم است وهیچ عصرى از آن وجود مقدس خالى نخواهد شد.
ب: بر طبق احادیث بسیاری، عدد ائمه از دوازده نفر تجاوز نمى کند.
ج: به مقتضاى احادیث وشهادت تاریخ، یازده نفرآنان زندگى را بدرود گفته اند.
از انضمام این سه امر. بقاى حضرت مهدى به طور قطع ثابت مى شود وچون ظاهر نیست باید گفت: در حالت غیبت بسر مى برد.
غیبت صغرى وکبری
جلالی: مراد از غیبت صغرى وکبرى چیست؟
هوشیار: امام دوازدهم دو مرتبه از دیده مردم مخفى شد. مرتبه اول از سال تولدش255 یا 256 یا از سال وفات پدرش ــ 260ــ شروع شد وتا سال (329) امتداد یافت. در طول این مدت گرچه از نظرعامه مردم غائب بود لیکن ارتباطات کاملاً منقطع نبود بلکه نواب خدمتش رسیده واحتیاجات مردم را مرتفع مى نمودند.غائب بودن دراین 74 یا 69 سال را غیبت صغرى گویند.
غیبت دوم از سال(329) که سال انقراض نیابت نواب بود، شروع شد وتا زمان ظهور امتداد دارد. این را غیبت کبرى مى گویند. پیغمبر اکرم وائمه اطهار(علیه السلام) قبلاً از وقوع این دو غیبت خبرداده بودند.ازباب نمونه:
اسحاق بن عمارمى گوید: از حضرت صادق شنیدم که مى فرمود: قائم را دو غیبت خواهد بود یکى طولانى ودیگرى کوتاه. درغیبت اول شیعیان خاص جایش را مى دانند ولى در دومى جز خواص دوستان دینى او کسى از جایش اطلاع ندارد.(12)
امام صادق(علیه السلام) فرمود: حضرت صاحب الامر دو غیبت دارد، یکى از آنها به قدرى طولانى مى شود که گروهى مى گویند: مرده است. گروهى مى گویند: کشته شده است.گروهى مى گویند: رفته است.فقط عده معدودى باقى مى مانند که به وجود آنجناب عقیده دارند وایمانشان ثابت واستوار است.در آن زمان کسى از جایگاه آن حضرت اطلاع ندارد مگر خدمتکار مخصوصش(13) و(هشت) حدیث دیگر.
1) قال رسول الله صلى الله علیه وآله: والذى بعثنى بالحق بشیراً لیغیبن القائم من ولدى بعهد معهود الیه منى حتى یقول اکثر الناس: ما لله فى آل محمد حاجة، ویشک آخرون فى ولادته. فمن ادرک زمانه فلیتمسک بدینه ولا یجعل للشیطان علیه سبیلا بشکه فیزیله عن ملتى ویخرجه من دینى فقد اخرج ابویکم من الجنة من قبل وان الله عزوجل جعل الشیاطین اولیا للذین لایؤمنون ــ اثبات الهداة ج 6ص 386.
2) محمدبن مسلم قال سمعت اباعبداللهعلیه السلام) یقول: ان بلغکم عن صاحبکم غیبة فلا تنکروهاــ اثبات الهداة ج 6 ص 350.
3) مقاتل الطالبین ص 165.
4) کتاب اعلام الوری) تألیف طبرسى علیه الرحمه، ط تهران سال 1338ص 416.
5) الرجال نجاشى ص 193،رجال شیخ طوسى ص 357،.فهرست شیخ طوسى ص 118.
6) رجال نجاشى ص 194.
7) رجال نجاشى ص 28.فهرست شیخ طوسى ص 75.
8) رجال نجاشى ص 28.فهرست شیخ طوسى ص 75.
9) رجال نجاشى ص 215.رجال شیخ طوسى ص 384.فهرست شیخ طوسى ص 147.
10) رجال نجاشى ص 195.رجال شیخ طوسى ص 419.
11) اگر به مطلب مذکور توجه کنید برایتان روشن مى شود که داستان غیبت امام زمان موضوع تازه اى نیست بلکه ریشه عمیق دینى دارد واز زمان رسول خدا تا کنون همواره مورد توجه وبحث بوده است. بنابراین،احتمال اینکه امثال عثمان بن سعید آنرا تراشیده وجعل کرده باشند، کاملاً بى اساس است، وجزازافراد مغرض صادر نمى شود.
12) اسحاق بن عمارقال: سمعت ابا عبدالله علیه السلام یقول: للقائم غیبتان؛احدیهما طویلة والاخرى قصیرة فالاولى یعلم بمکانه فیها خاصة من شیعته، واما الاخرى فلا یعلم بمکانه فیها الا خاصة موالیه فى دینه ــ اثبات الهداة ج 7 ص 69.و بحار الأنوار ج 52 ص 155.
13) بحار الأنوار ج 52 ص 153.