انسان اگر خودش را نشناسد ممکن است چیزهایی را کمال انسانی بداند که کمال نیستند و حتی موجب نقص او می‌شوند. شاید هم بسیاری از امور را اصلاً جزء کمالات انسانی حساب نکند، در صورتی که از کمالات هستند. پس بهتر است روشن کنیم که انسان چیست؟ وقتی می‌گوییم خودمان را بسازیم، این «خود» کیست؟ البته ما نمی‌توانیم به‌طور تفصیل وارد مباحث انسان‌شناسی شویم و در نکات مختلف قرآنی و روایی درباره انسان مورد بحث قرار دهیم، بلکه اجمالاً به اندازه‌ای که برای بحث ما مفید باشد، وارد بحث انسان‌شناسی می‌شویم و تدریجاً جنبه‌های گوناگون انسان و استعدادهایی را که در این وجود نهفته است، تجزیه و تحلیل می‌کنیم. از آیات قرآن کریم استفاده می‌شود انسان، موجودی است واحد؛ که در عین حال از ابعاد گوناگون و جهات مختلف، ترکیب یافته است. قرآن کریم آغاز پیدایی و خلقت انسان را با تعبیرات مختلفی بیان می‌کند؛ مثل این‌که: ما انسان را از خاک آفریدیم؛ از گِلِ خالص، یا حتی از گل متعفن[42] انسان را از تکامل نطفه، علقه، مضغه و عظام آفریدیم.[43] تمام این تعابیر، قرآنی است و از مجموع آن‌ها برداشت می‌شود که انسان از خاک و همین موادّ خاکی و خوراکی‌ها پدید آمده است؛ یعنی خداوند متعال، یک جنبه وجود انسان را همین جنبه طبیعی بدن انسان می‌داند؛ همین کالبد و تن که در برابر آینه می‌ایستد و خودش را می‌بیند. این یک خود طبیعی برای اوست. از این حیث، انسان موجودی است طبیعی؛ مانند سایر طبیعیات؛ یعنی درست مثل یک سنگ است. اگر یک سنگ، وزن دارد، انسان هم وزن دارد. اگر سنگ برودت و حرارت و رنگ دارد، کالبد انسان هم از این جهات عیناً مانند سایر اجرام طبیعی است. از سوی دیگر، او موجودی است که علاوه بر این امور، دارای رشد و نمو است. مانند یک درخت بزرگ می‌شود، هم‌چنین حال توقف و افول و تنزل دارد. از طرف دیگر، انسان در این حالات، محصور نمی‌شود؛ بلکه در این مرحله یک حیوان نیز هست، مانند سایر حیوانات حرکت، اراده شهوت و غضب دارد.
[42]. « وَلَقَدْ خَلَقْنَا الاْءِ نْسانَ مِنْ صَلْصالٍ مِنْ حَمَأًمَسْنُونٍ » حجر، آیه 26.
[43]. « وَلَقَدْ خَلَقْنا الإِنْسانَ مِنْ سُلالَةٍ مِنْ طِـینٍ * ثُمَّ جَعَلْناهُ نُطْفَةً فِی قَرارٍ مَـکـینٍ * ثُمَّ خَلَقْنا النُّـطْفَةَ عَلَقَةً فَخَلَقْنا العَلَقَةَ مُـضْغَةً فَخَلَقْنا المُضْغَةَ عِظاماً فَکسَوْنا العِظامَ لَحْماً ثُمَّ أَنْشَـأْناهُ خَلْقاً آخَرَ فَتَبارَک اللّهُ أَحْـسَنُ الخالِقِـینَ » مؤمنون، آیه 12 ـ 14.