صدقات جاریه
انسان تا زمانی که زنده است می‌تواند با عمل صالح و اخلاق نیک برای
پس از مرگ و جهان آخرت خود توشه‌ای تهیه کند و در آن‌جا از آنها بهره بگیرد، ولی با فرارسیدن مرگ پرونده عملش بسته می‌شود و دستش از دنیا کوتاه می‌گردد.
اما از احادیث استفاده می‌شود که اگر انسان در دنیا کارهای نیک و بادوامی را به قصد قربت انجام داده، پس از مرگ و در جهان برزخ نیز از ثواب آنها بهره می‌گیرد. در احادیث به بعضی آن کارها اشاره شده است.
حضرت صادق علیه السلام فرمود: «شش چيز است كه مؤمن بعداز مرگ نيز از ثواب آنها بهره مىگيرد. فرزند صالحى كه برايش طلب مغفرت كند، مصحف (كتابى) كه خوانده شود، چاه آبى كه بكند و در اختيار مردم قرار دهد، درختى كه در زمين بنشاند، آبى كه جارى سازد و به عنوان صدقه جارى سازد، و عمل خوبى كه پايهگذارى كند و مردم از آن پيروى كنند.»[78]
حضرت صادق علیه السلام فرمود: «انسان پس از مرگ پاداشى را دريافت نمىكند جز از يكى از اين سه چيز: صدقهاى را كه در زمان حيات بنا كند، ثواب چنين صدقهاى تا قيامت به او خواهد رسيد، ملكى را وقف امور خيريه كند، سنت خوب و هدايت كنندهاى را پايهگذارى كند كه ديگران از آن پيروى كنند، و فرزند صالحى را به يادگار بگذارد كه برايش طلب مغفرت كند.»[79]
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «وقتى مؤمن مرد عملش قطع مىشود جز از سه چيز: صدقهاى كه از او مانده و جريان دارد، علمى كه مردم از آن نفع مىبرند و فرزند صالحى كه برايش دعا كند.»[80]
باز ایشان فرمود: «هرگاه مؤمنى بميرد در حالى كه نوشته علمى را از خود به جاى بگذارد در قيامت آن ورق علمى برايش سپرى در برابر آتش دوزخ خواهد شد. و در برابر هر حرفى كه در آن ورق نگاشته شده خداى متعال در قيامت شهرى به وى عطا مىكند كه هفت برابر مجموع دنيا مى باشد.»[81]
ابوبصیر می‌گوید: «از امام صادق علیه السلام شنیدم که فرمود: هرکس کار خیری را به دیگری بیاموزد به مقداری که به عمل کننده پاداش داده می‌شود به تعلیم دهنده نیز پاداش داده می‌شود. ابو بصیر می‌گوید:
به آن حضرت عرض کردم اگر شخص آموزش دیده همان را به دیگری بیاموزد، چه؟ فرمود: چنانچه آموزش دیده به همه مردم تعلیم کند به مقدار ثواب همه آنها به تعلیم دهنده (اول) نیز پاداش داده خواهد شد. ابوبصیر عرض کرد: گرچه شخص نخست مرده باشد؟ فرمود: آری، گرچه مرده باشد.»[82]
امام باقر علیه السلام فرمود: «هركس عمل خيرى را به ديگرى بياموزد به مقدار اجر عمل كننده به آموزنده نيز پاداش داده مىشود؛ بدون اين كه از اجر عمل كنندگان چيزى كاسته شود. و هر كس كار زشتى را به ديگرى ياد دهد كيفر عمل كننده به آموزنده نيز داده خواهد شد؛ بدون اين كه از كيفر عمل كننده چيزى كاسته شود.»[83]
* امينى، ابراهيم، معاد در قرآن، 1جلد، بوستان كتاب (انتشارات دفتر تبليغات اسلامى حوزه علميه قم) - قم، چاپ: سوم، 1390.
[78]. بحارالأنوار، ج 6، ص 293، عن أبيعبداللّه عليه السلام قال:« ستُّ خصالٍ يَنتفِعُ بها المؤمنُ بعدَ موتِه: وَلدٌ صالحٌ يستغفر له، و مُصحفٌ يَقرأُه فيه، و قليبٌ يَحفِره، و غَرسٌ يَغرِسُه، و صَدقة ماءٍ يُجريه، و سنّةٌ حسنةٌ يؤخذ بها بعده»
[79]. همان، ص 293: حلبي عن أبيعبداللّه عليه السلام قال:« ليس يَتبعُ الرجلَ بعدَ موتِه من الأجر إلّاثلاثُ خصالٍ: صدقة أجراها في حياته فهي تجري بعد موته إلى يوم القيامة، صدقة موقوفة لا تُورَث، أو سنّة هدىً سنّها و كان يَعمَل بها و عَمِل بها من بعده غيرُه، أو ولد صالح يستغفر له»
[80]. همان، ج 2، ص 22: قال النبيّ صلى الله عليه و آله:« إذا مات المؤمنُ انقَطَع عملُه إلّامن ثلاثٍ: صدقةٍ جاريةٍ، أو علمٍ يُنتَفَعُ به، أو ولدٍ صالحٍ يَدعوله»
[81]. همان، ص 144: قال رسولاللّه صلى الله عليه و آله:« المؤمن إذا مات و تَركَ ورقةً واحدة عليها علمٌ تكون تلك الورقةُ يومَ القيامة ستراً فيما بينه و بين النار، و أعطاه الله تبارك و تعالى بكلّ حرفٍ مكتوبٍ عليها مدينةً أوسعَ من الدنيا سبعَ مرّات»
[82]. همان، ص 17: أبوبصير قال: سمعت أباعبداللّه عليه السلام يقول:« من عَلَّم خيراً فله بمثلِ أجرِ من عَمِلَ به»، قلت: فإن علَّمه غيره يجري ذلك له؟ قال:« إن علّمه الناس كلّهم جرى له»، قلت: فإن مات؟ قال:« و إن مات»
[83]. همان، ص 19: عن أبيجعفر عليه السلام:« من عَلَّم باب هدىً كان له أجر من عمل به و لا ينقص أولئك من أجورهم، و من عَلَّم بابَ ضلال كان له وزر من عمل به و لا ينقص أولئك من أوزارهم»