دوزخ
دوزخ جای‌گاهی است در جهان دیگر که بزه‌کاران در آن‌جا به انواع عقوبت‌ها کیفر می‌بینند. قرآن مجید از آن‌جا به عنوان جهنم و جحیم یاد می‌کند. به آیات زیر توجه فرمایید:
- «به کافران بگو: به زودى مغلوب مىشوید و به سوى جهنم محشور خواهید شد، و جاىگاه بدى است.»[19]
- «خدا همه منافقان و کافران را در جهنم گرد مىآورد.»[20]
- «خدا به مردان و زنان منافق و کافران به آتش جهنم وعده داده و در آن‌جا جاودانه خواهند بود. همان، آنان را کفایت مىکند و خدا آنان را لعنت کرده است، و عذابى پایدار خواهند داشت.»[21]
- «هر کس نزد پروردگارش گناه‌کار بیاید بی‌گمان داخل دوزخ شود که نه می‌میرد و نه زنده می‌ماند.»[22]
- «براى کافران آتش جهنم آماده است، نه حکم مرگشان صادر مىشود، نه در عذابشان تخفیف داده مىشود. بدین گونه هر ناسپاسى را کیفر مىدهیم.»[23]
- «پروردگارتان فرمود: مرا بخوانید تا اجابت کنم، آنان که از پرستش من سرباز مىزنند با خوارى داخل جهنم مىشوند.»[24]
عذاب‌های دوزخی
قرآن عذاب‌های جهنم را سخت و دردناک توصیف کرده و با این عناوین از آنها یاد می‌کند:
عذاب دردناک (عذاب الیم) عذاب ذلت بار (عذاب مهین) عذاب بزرگ (عذاب عظیم) عذاب سخت (شدید العذاب) عقاب سخت (شدید العقاب) جایگاه بد (لبئس المهاد) عذاب سوزنده (عذاب الحریق).
مهم‌ترین عذاب‌های دوزخ، آتش سوزان است؛ از همین رو، جهنم در آیات فراوانی از قرآن به عنوان نار (آتش) معرفی شده است؛ به عنوان نمونه:
- «کسانی که کافر شدند و آیات ما را تکذیب کردند اصحاب نار (آتش) و در آن‌جا جاویدان خواهند بود.»[25]
- «آرى هر کس کار بد انجام داد و گناهانش او را فرا گیرند آنان اصحاب آتشاند و در آنجایگاه جاویدان خواهند بود.»[26]
سایر عذاب‌های دوزخی نیز از نوع حرارت شدید، سوختن و شعله‌ور شدن معرفی شده است.
خوراک اهل دوزخ
قرآن می‌فرماید:
- «ما براى ستمکاران آتشى آماده کردهایم که سراپردههایش آنان را فرا مىگیرد و اگر فریاد رسى طلب کنند با آبى چون گدازه فلز به فریادشان مىرسند که (گرماى آن) چهرهها را بریان مىکند، چه بد آشامیدنى و زشت جاىگاهى است.»[27]
- «پشت سرش جهنم است و از آب چرک و خون به او بخورانند.
جرعه جرعه آن را می‌نوشد و گوارای او نیست، مرگ از هر سو بر او می‌تازد، اما نمی‌میرد و عذابی سخت در انتظار اوست.»[28]
- «درخت زقّوم خوراک گناه‌کار است که چون فلز گداخته در شکمها جوش مىزند، هم چون جوشیدن آب داغ سپس بر سرش آب داغ مىریزند؟»[29]
لباس اهل دوزخ
در قرآن می‌گوید: «پس براى کسانى که کفر ورزیدند جامهاى از آتش آماده کردهاند. بر سرشان آب جوش ریخته مىشود. هر چه در اندرون آنهاست و نیز پوستهایشان گداخته مىشود. گرزهاى آهنین برایشان آماده است.»[30]
چنان که ملاحظه می‌فرمایید دوزخ در قرآن به عنوان جای‌گاهی پر از آتش، شعله‌ور، داغ و سوزنده، که با لباسها و خوراک‌های آتشین از ساکنین آن پذیرایی می‌شود، معرفی شده است. آیا وضع واقعاً همین گونه است که از ظواهر آیات استفاده می‌کنیم. آیا آتش دوزخ عین همین آتش‌های دنیوی است؟ یا به گونه‌ای دیگر است که نمونه‌اش در دنیا وجود ندارد؟ در برخی آیات ویژگی‌هایی برای آتش دوزخ یاد کرده که نمونه‌اش در دنیا نیست؛ مثلًا در قرآن می‌گوید: «از آتشى بترسید که هیزم آن آدمیان و سنگهاست که براى کافران آماده شده است.»[31]
و می‌فرماید: «اى مؤمنان خود و خانواده خویش را از آتشى باز دارید که هیزم آن آدمیان و سنگها مىباشند.»[32]
و می‌گوید: «شما و آنچه را به جاى خدا مىپرستید هیزم (یا سنگریزه) جهنم هستید و در آن وارد خواهید شد.»[33]
در این آیات، نفوس خود انسان‌ها و معبودهایشان، چه بت‌ها و چه سنگ‌های قیمتی به عنوان هیزم و شعله ور ساز آتش دوزخ معرفی شده‌اند و در آتش‌های دنیوی چنین چیزی وجود ندارد.
در قرآن می‌گوید: «آنان که اموال یتیمان را به ستم مىخورند همانا که شکم خویش از آتش پر مىکنند و به زودى در آتش شعله‌ور در آیند.»[34]
و می‌فرماید: «کسانى که زر و سیم مىاندوزند و در راه خدا انفاق نمىکنند به عذابى دردناک بشارت بده، روزى که زر و سیم را در آتش مىگدازند و پیشانى و پهلو و پشتشان را با آن داغ مىکنند. (و گفته مىشود) این همان اموال است که ذخیره کرده بودید، اکنون آنچه را اندوختهاید بچشید.»[35]
در آیات مذکور خوردن مال یتیم را عین خوردن آتش معرفی کرده و طلا و نقره ذخیره شده را به عنوان وسیله عذاب دادن ذخیره کننده به شمار آورده آن‌گاه می‌گوید اینها عین چیزهایی است که برای خودتان ذخیره کرده‌اید، پس طعم آنها را بچشید.
قرآن در عذاب دادن دوزخیان می‌گوید: «کسانى که به آیات ما کفر ورزیدهاند به زودى در آتش مىافکنیم، هرگاه که پوست بدنشان بریان شد پوستهاى تازهاى جاىگزین آن مىسازیم تا عذاب را بچشند. همانا که خدا قدرتمند و حکیم است.»[36]
از آیه استفاده می‌شود که نه آتش دوزخ همانند آتش‌های دنیوی است، نه بدن انسان عذاب شونده مانند بدن دنیوی است. آتش‌های دنیوی بدن انسان را می‌سوزانند، نه روح و قلب او را. ولی قرآن می‌گوید: آتش دوزخ به روح می‌رسد و باطن انسان را شعله‌ور می‌سازد: در قرآن می‌گوید: «آتش برافروخته خداست که به دلها راه مىیابد. و از هر سو در میانشان گرفته، در شعلههاى برافراشته.»[37]
از این قبیل آیات استفاده می‌شود که آتش جهنم با آتش‌های دنیوی تفاوت‌های اساسی دارد و به گونه‌ای دیگر و با آثار ویژه دیگر است. اصولًا اگر آتش دوزخ عین آتش‌های دنیوی باشد دنیا خواهد بود نه آخرت.
سخنانی از امام خمینی
در این‌جا به قسمتی از سخنان امام خمینی در توصیف دوزخ و عذاب‌های دوزخی اشاره می‌کنیم:
جهنم و عذاب‌های گوناگون عالم ملکوت و قیامت صورت‌های عمل و اخلاق خود توست. تو به دست خود خویشتن را دچار ذلت و زحمت کردی و می‌کنی، تو با پای خود به جهنم می‌روی و به عمل خود جهنم درست می‌کنی، جهنم نیست جز باطن عمل‌های ناهنجار تو، ظلمت‌ها و وحشت‌های برزخ و قبر و قیامت نیست جز ظل ظلمانی اخلاق فاسده بنی الانسان:
«فَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ خَیْراً یَرَهُ* وَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ شَرّاً یَرَهُ».[38]
و می‌فرماید:
این جا مال یتیم خوردی لذت بردی، خدا می‌داند آن صورتی که در آن عالم از آن در جهنم می‌بینی، و آن ذلتی که در آن‌جا نصیب توست چیست؟ این جا بد گفتی به مردم، قلب مردم را سوزانیدی، این سوزش قلب عباد خدا را خدا می‌داند چه عذابی دارد، در آن دنیا، وقتی که دیدی می‌فهمی چه عذابی خودت برای خودت تهیه کردی. وقتی غیبت کردی صورت ملکوتی او برای
تو تهیه شد، به تو رد می‌شود، با او محشور می‌شوی و عذاب آن را خواهی چشید.[39]
و می‌فرماید:
خدای تعالی خبر می‌دهد در کتاب منزل خود در آیه شریفه «نارُ اللَّهِ المُوقَدَةُ* الَّتِى تَطَّلِعُ عَلَى الأَفْئِدَةِ» از وصف آتشی که- آتش خدا- استیلای بر قلوب پیدا می‌کند و قلوب را می‌سوزاند، هیچ آتشی قلب سوزان نیست جز آتش الهی. تمام آتش دوزخ و عذاب قبر و قیامت و غیر آنها را که شنیدی و قیاس کردی به آتش دنیا و عذاب دنیا اشتباه فهمیدی، بد قیاس کردی و آتش این عالم یک امر عرضی سردی است، عذاب این عالم خیلی سهل و آسان است، ادراک تو در این عالم ناقص است و کوتاه است، همه آتش‌های این عالم را جمع کنند روح انسان را نمی‌تواند بسوزاند، آن‌جا آتش علاوه بر این که جسم را می‌سوزاند روح را می‌سوزاند، قلب را ذوب می‌کند فؤاد را محترق می‌نماید.[40]
تهدیدشدگان به عذاب دوزخ
در قرآن کریم چند دسته مردم به عذاب دوزخ تهدید شده‌اند:
دسته اول، کافران: کسانی که به خدا و معاد و نبوت ایمان ندارند.
قرآن می‌گوید: «کسانى که کافر شدند و آیات خدا را تکذیب کنند آنان اهل دوزخند و در آن‌جا جاودانه خواهند بود.»[41]
دسته دوم، مشرکان: کسانی که در پرستش، غیر از خدا را شریک قرار می‌دهند. قرآن می‌فرماید: «کافران اهل کتاب و نیز مشرکان در آتش دوزخند، و براى همیشه در آن‌جا خواهند بود. اینان بدترین انسان‌ها مىباشند.»[42]
دسته سوم، منافقان: کسانی که در باطن ایمان ندارند ولی با زبان مدعی ایمان هستند و در جمع مؤمنان زندگی می‌کنند. قرآن می‌گوید: «خدا به مردان و زنان منافق و کافران وعده آتش دوزخ داده است و در آن‌جا جاودانهاند. همین برایشان بس است. خدا آنها را لعن کرده و در عذابى پایدار گرفتار خواهند شد.»[43]
در این آیات به این سه گروه وعده دوزخ داده شده به علاوه توقفشان را در دوزخ جاودانه و همیشگی معرفی کرده است. و در این خصوص از کلمه «خالد» و «خلود» استفاده کرده است. اما باید توجه داشته باشیم که جاودانگی یکی از معانی خلود است، در لغت معانی دیگر نیز دارد.
راغب می‌نویسد: «مخلد» در اصل به معنای چیزی است که مدت درازی باقی بماند و به همین جهت به مردی که موهایش دیر سفید شود می‌گویند: رجل مخلد. سپس کلمه مخلد به طور استعاره استعمال شده برای کسی که جاودانه باشد.[44]
ابن اثیر نیز در تفسیر حدیث حضرت علی علیه السلام که فرموده «من دان لها و اخلد الیها» یعنی به دنیا اعتماد نماید و ملازم آن باشد، خلود را به معنای «جاودانگى» آورده است.[45]
بنابراین، در این که کافران و مشرکان و منافقان مدتی بسیار طولانی در دوزخ معذب خواهند بود تردیدی نیست، چون قرآن بدین مطلب تصریح دارد، اما این که جاودانه خواهند ماند محل تردید است، مخصوصاً با توجه به دو نکته مهم: یکی این که تعذیب دوزخیان به منظور کینه توزی و انتقام‌جویی نیست، بلکه به هدف زدودن تاریکی‌ها و آلودگی‌های حیوانی و شیطانی و قابلیت یافتن برای الطاف الهی است، نکته دوم این که از سعه رحمت خدای متعال و سبقت آن بر غضبش نباید غفلت کرد. بنابراین، اگر در اثر تعذیب طولانی دوزخیان فطرت توحیدی که در باطن ذات آنها پنهان بود آشکار گشت و جنبه انسانیت آنها بر جنبه حیوانیت و شیطنت غلبه کرد امکان این که مشمول لطف و رحمت خدای ارحم الراحمین قرار گیرند منتفی نخواهد بود. ما با عقل ناقص و تنگ نظری‌های خود حق داوری در مورد این مسئله مهم را نداریم.
گروه چهارم، ظالمان و ستمکاران هستند. قرآن می‌گوید: «آن گاه به ستمکاران گویند: عذاب جاوید را بچشید، آیا نه این است که در برابر اعمالتان کیفر مىبینید.»[46]
گروه پنجم، کسانی که انسان یا انسان‌هایی را بدون جرم به قتل برسانند. قرآن می‌گوید: «هر کس مؤمنی را به عمد بکشد کیفر او جهنم است که در آن جاویدان خواهد بود، خدا بر او خشم گیرد و لعنت کند و برایش عذابی بزرگ آماده سازد.[47]
در این که این دو گروه گناه بسیار بزرگی را مرتکب شده‌اند و باید به کیفر اعمال زشتشان مدتی طولانی در دوزخ باشند تردید نیست اما این که در جهنم جاویدان باشند، چنان که ظاهر آیات است محل تردید می‌باشد، مخصوصاً با توجه به آنچه قبلًا بدان اشاره شد.
گروه ششم، گناه‌کاران و مجرمان. در قرآن می‌فرماید: «آرى، هر کس که کار زشتى انجام داد و گناهش بر او احاطه کرد اینان اهل جهنماند و جاودانه خواهند بود.»[48]
و می‌فرماید: همانا که مجرمان (گناه‌کاران) در عذاب جهنم جاویدان خواهند بود.[49]
چنان که ملاحظه می‌فرمایید مجرمان و گناه‌کاران به دخول در دوزخ و عذاب جاویدان تهدید شده‌اند. اما با توجه به آیات و احادیث فراوان، دخول در دوزخ آنان مشروط به این است که اولًا: بدون توبه و جبران مافات از دنیا رفته باشند و ثانیاً: عذاب‌های دوزخی و سختی‌های قیامت آنان به حدی نبوده که لیاقت شفاعت پیدا کنند، وگرنه داخل دوزخ نخواهند شد. در این آیات کسانی هم که داخل دوزخ شده‌اند به عذاب دائم تهدید شده‌اند ولی با توجه به آنچه گفته شد مدت توقف آنان در دوزخ به مقدار گناهانشان (کم یا زیاد) خواهد بود. و بعد از پاک شدن و لیاقت شفاعت به وسیله شافعان و رحمت و لطف بی‌پایان الهی از عذاب دوزخ نجات خواهند یافت.
گروه هفتم، کافران بی‌خبر. در بین مردم افرادی هستند که به خدا و پیامبر و معاد ایمان ندارند ولی نه از روی عناد و تعمد بلکه از روی جهل و بی‌خبری محض. به طور وحشی یا نیمه وحشی در جنگل یا محیطهای دور افتاده همانند حیوانات زندگی می‌کنند و جز خوردن و آشامیدن و شهوت‌رانی چیزی نمی‌دانند. یا به دین آبائی و اجدادی خود آن چنان یقین دارند که احتمال نمی‌دهند تا در صدد تحقیق برآیند.
این گونه افراد گرچه استحقاق بهشت ندارند در دوزخ هم معذب نخواهند
شد، چون تعذیب چنین افراد بی‌خبری با عدل خدا سازگار نیست. خدا در قرآن می‌گوید: «ما هیچ قومى را عذاب نمىکنیم تا آن گاه که پیامبرى برایشان بفرستیم.»[50]
* امینى، ابراهیم، معاد در قرآن، 1جلد، بوستان کتاب (انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم) - قم، چاپ: سوم، 1390.
[19]. آل عمران( 3) آیه 12:« قُلْ لِلَّذِینَ کَفَرُوا سَتُغْلَبُونَ* وَتُحْشَرُونَ إِلى جَهَنَّمَ وَبِئْسَ المِهادُ»
[20]. نساء( 4) آیه 140:« إِنَّ اللَّهَ جامِعُ المُنافِقِینَ وَالکافِرِینَ فِى جَهَنَّمَ جَمِیعاً»
[21]. توبه( 9) آیه 68:« وَعَدَ اللَّهُ المُنافِقِینَ وَالمُنافِقاتِ وَالکُفّارَ نارَ جَهَنَّمَ خالِدِینَ فِیها هِىَ حَسْبُهُمْ وَلَعَنَهُمُ اللَّهُ وَلَهُمْ عَذابٌ مُقِیمٌ»
[22]. طه( 20) آیه 74:« إِنَّهُ مَنْ یَأْتِ رَبَّهُ مُجْرِماً فَإِنَّ لَهُ جَهَنَّمَ لا یَمُوتُ فِیها وَلایَحْیى»
[23]. فاطر( 35) آیه 36:« وَالَّذِینَ کَفَرُوا لَهُمْ نارُ جَهَنَّمَ لا یُقْضى عَلَیْهِمْ فَیَمُوتُوا وَلا یُخَفَّفُ عَنْهُمْ مِنْ عَذابِها کذ لِکَ نَجْزِى کُلَّ کَفُورٍ»
[24]. غافر( 40) آیه 60:« وَقالَ رَبُّکُمُ ادْعُونِى أَسْتَجِبْ لَکُمْ إِنَّ الَّذِینَ یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبادَتِى سَیَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ داخِرِینَ»
[25]. بقره( 2) آیه 39:« وَالَّذِینَ کَفَرُوا وَکَذَّبُوا بِآیاتِنا أُولئِکَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فِیها خالِدُونَ»
[26]. همان، آیه 81:« بَلى مَنْ کَسَبَ سَیِّئَةً وَأَحاطَتْ بِهِ خَطِیئَتُهُ فَأُولئِکَ أَصْحابُالنّارِ هُمْ فِیها خالِدُونَ»
[27]. کهف( 18) آیه 29:« إِنّا أَعْتَدْنا لِلظّالِمِینَ ناراً أَحاطَ بِهِمْ سُرادِقُها وَ إِنْ یَسْتَغِیثُوا یُغاثُوا بِماءٍ کَالمُهْلِ یَشْوِى الوُجُوهَ بِئْسَ الشَّرابُ وَساءَتْ مُرْتَفَقاً»
[28]. ابراهیم( 14) آیات 16- 17:« مِنْ وَرائِهِ جَهَنَّمُ وَیُسْقى مِنْ ماءٍ صَدِیدٍ* یَتَجَرَّعُهُ وَلایَکادُ یُسِیغُهُ وَیَأْتِیهِ المَوْتُ مِنْ کُلِّ مَکانٍ وَما هُوَ بِمَیِّتٍ وَمِنْ وَرائِهِ عَذابٌ غَلِیظٌ»
[29]. دخان( 44) آیات 43- 46:« إِنَّ شَجَرَةَ الزَّقُّومِ* طَعامُ الأَثِیمِ* کَالْمُهْلِ یَغْلِى فِى البُطُونِ* کَغَلْىِ الحَمِیمِ»
[30]. حج( 22) آیات 19- 21:« فَالَّذِینَ کَفَرُوا قُطِّعَتْ لَهُمْ ثِیابٌ مِنْ نارٍ یُصَبُّ مِنْ فَوْقِ رُؤُسِهِمُ الحَمِیمُ* یُصْهَرُ بِهِ ما فِى بُطُونِهِمْ وَالْجُلُودُ* وَلَهُمْ مَقامِعُ مِنْ حَدِیدٍ»
[31]. بقره( 2) آیه 24:« فَاتَّقُوا النّارَ الَّتِى وَقُودُها النّاسُ وَالْحِجارَةُ أُعِدَّتْ لِلْکافِرِینَ»
[32]. تحریم( 66) آیه 6:« یا أَیُّها الَّذِینَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَکُمْ وَأَهْلِیکُمْ ناراً وَقُودُها النّاسُ وَالحِجارَةُ»
[33]. انبیاء( 21) آیه 98:« إِنَّکُمْ وَما تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ حَصَبُ جَهَنَّمَ أَنْتُمْ لَها وارِدُونَ»
[34]. نساء( 4) آیه 10:« إِنَّ الَّذِینَ یَأْکُلُونَ أَمْوالَ الیَتامى ظُلْماً إِنَّما یَأْکُلُونَ فِى بُطُونِهِمْ ناراً وَسَیَصْلَوْنَ سَعِیراً»
[35]. توبه( 9) آیات 34- 35:« وَالَّذِینَ یَکْنِزُونَ الذَّهَبَ وَالفِضَّةَ وَلا یُنْفِقُونَها فِى سَبِیلِ اللَّهِ فَبَشِّرْهُمْ بِعَذابٍ أَلِیمٍ* یَوْمَ یُحْمى عَلَیْها فِى نارِ جَهَنَّمَ فَتُکْوى بِها جِباهُهُمْ وَجُنُوبُهُمْ وَظُهُورُهُمْ هذا ما کَنَزْتُمْ لِأَنْفُسِکُمْ فَذُوقُوا ما کُنْتُمْ تَکْنِزُونَ»
[36]. نساء( 4) آیه 56:« إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا بِآیاتِنا سَوْفَ نُصْلِیهِمْ ناراً کُلَّما نَضِجَتْ جُلُودُهُمْ بَدَّلْناهُمْ جُلُوداً غَیْرَها لِیَذُوقُوا العَذابَ إِنَّ اللَّهَ کانَ عَزِیزاً حَکِیماً»
[37]. همزه( 104) آیات 6- 9:« نارُ اللَّهِ المُوقَدَةُ* الَّتِى تَطَّلِعُ عَلَى الأَفْئِدَةِ* إِنَّها عَلَیْهِمْ مُؤْصَدَةٌ* فِى عَمَدٍ مُمَدَّدَةٍ»
[38]. معاد از دیدگاه امام خمینى، ص 301
[39]. همان، ص 305
[40]. همان، ص 315
[41]. بقره( 2) آیه 39:« وَالَّذِینَ کَفَرُوا وَکَذَّبُوا بِآیاتِنا أُولئِکَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فِیها خالِدُونَ»
[42]. بینة( 98) آیه 6:« إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الکِتابِ وَالمُشْرِکِینَ فِى نارِ جَهَنَّمَ خالِدِینَ فِیها أُولئِک هُمْ شَرُّ البَرِیَّةِ»
[43]. توبه( 9) آیه 68:« وَعَدَ اللَّهُ المُنافِقِینَ وَالمُنافِقاتِ وَالکُفّارَ نارَ جَهَنَّمَ خالِدِینَ فِیها هِىَ حَسْبُهُمْ وَلَعَنَهُمُ اللَّهُ وَلَهُمْ عَذابٌ مُقِیمٌ»
[44]. المفردات، ص 154، ذیل کلمه خلد
[45]. النهایه، ج 2، ص 61، ذیل کلمه خلد
[46]. یونس( 10) آیه 52:« ثُمَّ قِیلَ لِلَّذِینَ ظَلَمُوا ذُوقُوا عَذابَ الخُلْدِ هَلْ تُجْزَوْنَ إِلّا بِما کُنْتُمْ تَکْسِبُونَ»
[47]. نساء( 4) آیه 93:« وَمَنْ یَقْتُلْ مُؤْمِناً مُتَعَمِّداً فَجَزاؤُهُ جَهَنَّمُ خالِداً فِیها وَغَضِبَ اللَّهُ عَلَیْهِ وَلَعَنَهُ وَأَعَدَّ لَهُ عَذاباً عَظِیماً»
[48]. بقره( 2) آیه 81:« بَلى مَنْ کَسَبَ سَیِّئَةً وَأَحاطَتْ بِهِ خَطِیئَتُهُ فَأُولئِکَ أَصْحابُالنّارِ هُمْ فِیها خالِدُونَ»
[49]. زخرف( 43) آیه 74:« إِنَّ المُجْرِمِینَ فِى عَذابِ جَهَنَّمَ خالِدُونَ»
[50]. اسراء( 17) آیه 15:« وَما کُنّا مُعَذِّبِینَ حَتّى نَبْعَثَ رَسُولًا»