منشأ عذاب‌ها و نعمت‌های برزخی
باید به این نکته مهم توجه داشته باشیم که انواع نعمت‌ها و عذاب‌های برزخی از عقاید، اخلاق و اعمال انسان‌ها در دنیا نشئت می‌گیرد بلکه خود اخلاق و اعمال خوب یا بد انسان هستند که در باطن ذات او وجود دارند و در عالم برزخ به صورت انواع نعمت‌ها یا عذاب‌ها آشکار می‌گردند. در آیات قرآن و احادیث بدین مطلب اشاره شده است، به عنوان نمونه:
قرآن می‌گوید: «روزی که هر کس کار خیری انجام داده آن را پیش روی خود می‌یابد. و هر کس کار زشتی انجام داده آرزو دارد که ای کاش بین او و
عملش فاصله بسیار دوری وجود داشت.»[73]
و فرمود: «كسانى كه اموال يتيمان را به ستم مىخورند همانا كه در شكم خود آتش مىخورند. و به زودى در آتشى برافروخته در آيند.»[74]
امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: «اعمال بندگان در دنيا، در آخرت پيش چشم آنان آشكار خواهد شد.»[75]
امام صادق علیه السلام فرمود: «هنگامی که میت را در قبر می‌گذارند شخصی بر او ظاهر می‌شود و می‌گوید: ما سه نفر بودیم، رزق تو با فرا رسیدن اجلت تمام شد. خویشانت نیز تو را ترک کردند و رفتند. من عمل تو هستم و همیشه با تو خواهم بود، اما در دنیا مرا از همه ناچیزتر می‌شمردی.[76]
امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: «آدمیزاد در آخرین روزهای زندگی دنیوی و اولین روز ورود به جهان آخرت مال و فرزندان و عملش برای او آشکار می‌شوند، پس به مال خود می‌گوید: من برای اندوختن تو زحمت کشیدم و حریص بودم، امروز به من چه کمکی می‌کنی؟ مال او می‌گوید: کفن خود را از من بگیر. پس به فرزندانش توجه می‌کند و می‌گوید: من شما را دوست
می‌داشتم و در طول عمر از شما نگه‌داری کردم امروز چه کمکی به من می‌کنید؟ پاسخ دهند: تو را در گور پنهان می‌کنیم. سپس به عمل خود توجه می‌کند و می‌گوید: من در حق تو کوتاهی کردم و بر من دشوار می‌آمدی اکنون درباره من چه خواهی کرد؟
عمل او پاسخ می‌دهد: من در قبر (برزخ) و قیامت با تو خواهم بود تا هنگامی که بر پروردگارت وارد شوی. پس اگر ولی خدا (مؤمن) باشد خوش‌بوترین، زیباترین، خوش‌لباس‌ترین شخص بر او ظاهر می‌شود و می‌گوید: تو را به روح و ریحان و بهشت مژده می‌دهم. مقدم تو مبارک و خوش آمدی. پس شخص مرده به او می‌گوید: تو کیستی؟ در جواب می‌گوید: من عمل صالح تو هستم. از دنیا با تو آمده‌ام و تا بهشت تو را همراهی می‌کنم.»[77]
* امينى، ابراهيم، معاد در قرآن، 1جلد، بوستان كتاب (انتشارات دفتر تبليغات اسلامى حوزه علميه قم) - قم، چاپ: سوم، 1390.
[73]. آلعمران( 3) آيه 30:« يَوْمَ تَجِدُ كُلُّ نَفْسٍ ما عَمِلَتْ مِنْ خَيْرٍ مُحْضَراً وَما عَمِلَتْ مِنْ سُوءٍ تَوَدُّ لَوْ أَنَّ بَيْنَها وَبَيْنَهُ أَمَداً بَعِيدا»
[74]. نساء( 4) آيه 10:« الَّذِينَ يَأْكُلُونَ أَمْوالَ اليَتامى ظُلْماً إِنَّما يَأْكُلُونَ فِىبُطُونِهِمْ ناراً وَسَيَصْلَوْنَ سَعِيراً»
[75]. نهجالبلاغه، كلمات قصار شماره 7: قال عليّ عليه السلام:« أعمالُ العباد في عاجلهم نَصْب أعيُنِهِم في آجلهم»
[76]. بحارالأنوار، ج 6، ص 265: قال أبوعبداللّه عليه السلام:« إذا وُضِعَ الميّتُ في قبرِه مُثِّلَ له شخصٌ فقال له: يا هذا! كنّا ثلاثةً، كان رزقُك فانقَطَع بانقطاعِ أجلِك، و كان أهلك فخلّفوك و انصرفوا عنك، و كنتُ عملَك فبقيت معك، أما إنّي كنتُ أهونَ الثلاثةِ عليك»
[77]. كافى، ج 3، ص 231: قال أميرالمؤمنين عليه السلام:« إنّ ابنَ آدَم إذا كان في آخر يوم من أيّام الدنيا و أوّلِ يوم من أيّام الآخرةِ مُثِّلَ له مالُه و وُلْدُه و عَمَلُه، فيلتفتُ إلى مالِه فيقول: و اللّهِ! إنّي كنتُ عليك حريصاً شحيحاً فمالي عندك؟ فيقول: خُذ منّي كَفَنك. قال: فيلتفِتُ إلى وُلْدِه فيقول: إنّي كنتُ لكم مُحِبّاً، و إنّي كنت عليكم محامياً فماذا لي عندكم؟ فيقولون: نُوَدّيك إلى حفرتِك نواريك فيها، قال: فيلتفتُ إلى عَمَلِه فيقول: و اللهِ! إنّي كنتُ فيك زاهداً و إن كنتَ عليَّ ثقيلًا فماذا عندك؟ فيقول: أنا قرينُك في قبرك، و يومِ نشرِك حتى أُعرَضَ أنا و أنت على ربِّك. قال: فإن كان للّهِ وليّاً أتاه أطيب الناس ريحاً، و أحسنُهم منظراً، و أحسنُهم رياشاً، فقال: أَبشر برَوْحٍ و ريحانٍ و جنّةِ نعيمٍ، و مقدمُك خيرُ مقدمٍ. فيقول له: من أنت؟ فيقول: أنا عَمَلُك الصالحُ أرتَحِلُ من الدنيا إلى الجنّة»