قیامت در قرآن
پس از نفخ صور و مرگ همه انسان‌ها و دگرشدن و به هم خوردن اوضاع عمومی زمین و آسمان، دوباره در صور دمیده می‌شود و همه انسان‌های موجود در برزخ زنده می‌شوند و برای حساب اعمال و پاسخ‌گویی در محضر خدای متعال حضور می‌یابند.
قرآن می‌گوید: «آیا اینان نمىدانند که زنده مىشوند، در آن روز بزرگ، روزى که همه مردم به پیشگاه پروردگار جهان بر پا مىخیزند.»[23]
قرآن مجید وقوع قیامت را امری قطعی می‌داند که نباید در آن شک کرد و می‌فرماید:
«الله خدایى است که جز او خدایى نیست. همانا همه شما را در روز قیامت که شکى در آن نیست گرد مىآورد و چه کس از خدا راستگوتر است.»[24]
معاد و زندگی پس از مرگ عقیده‌ای ریشه‌دار و عمیق انسانی است که همه پیامبران از آن خبر داده‌اند و اکثر انسان‌ها در طول تاریخ بلکه قبل از تاریخ بدان ایمان داشته‌اند. البته گروهی هم وقوع آن را باور نداشته انکار می‌کرده‌اند. ولی دلیلی بر نفی آن نداشته بلکه امکان وقوع آن را مورد تردید قرار می‌دادند.
قرآن می‌گوید: «آدمى مىگوید: آیا زمانى که بمیرم زنده از گور بیرون مىآیم؟ آیا انسان به یاد نمىآورد که ما او را پیش از این آفریدیم در حالى که چیزى نبود.»[25]
قرآن در پاسخ اینان و نفی استبعادشان به حیات آغازین انسان اشاره می‌کند و می‌گوید: ما انسان را در آغاز، از مواد بی‌جان آفریدیم و بدان حیات دادیم و زنده کردن دوباره آن قطعاً از آفرینش اول آسان‌تر است و قدرت انجام آن را داریم. آیات زیر، دلیل‌های روشنی است:
- «خدا زنده را از مرده بیرون آورد و مرده را از زنده به وجود آورد و زمین مرده را زنده مىسازد و شما نیز این چنین زنده مىشوید و از گورها بیرون مىآیید.»[26]
- «خداست که انسان را در آغاز مىآفریند سپس (براى بار دوم) زنده مىکند و باز مىگرداند و این کار بر او آسان‌تر است.»[27]
- «ای مردم! اگر در روز رستاخیز شک دارید، ما شما را از خاک، سپس از نطفه، آن‌گاه از لخته خون، سپس از پاره گوشتی- تمام یا ناتمام- بیافریدیم، تا قدرت خود را آشکار سازیم و تا زمانی معین هر چه خواستیم در رحم مادر نگه می‌داریم، آن گاه شما را به صورت یک کودک از رحم خارج می‌سازیم تا به حد رشد برسید بعضی از شما می‌میرند و بعضی به سالخوردگی می‌رسند و آنچه را آموخته‌اند، فراموش می‌کنند.
و زمین خشک و مرده را می‌بینی که چون باران بر آن نازل کنیم به حرکت درآید و رشد کند و از هر گونه گیاه زیبایی برویاند. چون خدا حق است و مردگان را زنده می‌کند و بر هر کاری توان‌مند است و این که قیامت خواهد آمد و شکی در آن نیست و این که خدا همه کسانی را که در قبرها هستند زنده می‌کند.»[28]
قرآن کریم معاد را جسمانی و روحانی می‌داند عموم مسلمانان بلکه پیروان سایرادیان آسمانی نیز بر همین عقیده‌اند؛ بدین معنا که انسان در قیامت با همان شخصیت نفسانی و بدن جسمانی که در دنیا داشته مبعوث می‌شود. با همان شکل وقیافه و مقدار و رنگ که در دنیا داشته در محضر پروردگار جهان حضور می‌یابد.
به گونه‌ای که بستگان و آشنایان او را می‌شناسند و می‌گویند: این شخص همان فلانی است که در دنیا بود.
عموم مسلمانان بر این عقیده اجماع دارند واز ضروریات دین به شمار رفته است.
علامه مجلسی در این باره نوشته است:
همه عقیده‌مندان به ادیان آسمانی برجسمانی بودن معاد اجماع دارند و از ضروریات دین است و آیات قرآن کریم بدین مطلب تصریح دارند و تأویل آنها کار درستی نیست. به علاوه، احادیث متواتر نیز بر آن دلالت دارند.[29]
صدرالدین شیرازی می‌نویسد:
حق این است که در معاد عین همان بدن دنیوی اعاده می‌شود، نه مثل آن به گونه‌ای که اگر کسی او را مشاهده کند، می‌گوید: این همان شخص فلانی است که در دنیا بود.[30]
فیض کاشانی می‌نویسد:
آن که در معاد بر می‌گردد و در آخرت محشور می‌شود عین آن شخص انسانی است که در دنیا و برزخ بود؛ هم از جهت روح و هم از جهت جسم به گونه‌ای که اگر کسی او را در محشر ببیند می‌گوید: این همان فلان شخص است که در دنیا بود. چنان که امام صادق علیه السلام در مورد برزخ
فرمود: اگر او را ببینی خواهی گفت: این همان فلان شخص است که در دنیا بود.[31]
بنابراین باید بپذیریم انسانی که در قیامت محشور می‌شود از جهت روح و جسم عین همان شخصی است که در دنیا زندگی می‌کرد، با این تفاوت مهم که بدن دنیوی محل عوارض بود و بیمار و پیر و فرسوده می‌شد، برخلاف پیکر اخروی که بیماری، پیری و فرسوده‌گی ندارد.
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «ای فرزندان عبدالمطلب! دیده‌بان به خویشان خود دروغ نمی‌گوید: به خدا سوگند! چنان که به خواب می‌روید می‌میرید و چنان‌که از خواب بیدار می‌شوید بعد از مرگ نیز برانگیخته می‌شوید.
بعد از مرگ چیزی جز بهشت یا دوزخ نیست و خلق همه مردم و برانگیختن آنها برای قیامت همانند ایجاد یک فرد بیش نیست. خدا در قرآن فرموده: «ما خَلْقُکُمْ وَلا بَعْثُکُمْ إِلّا کَنَفْسٍ واحِدَةٍ».»[32]
امام محمد باقر علیه السلام فرمود: «لقمان به فرزندش فرمود: پسرم! اگر در مرگ شک داری خواب را از خودت رفع کن و نمی‌توانی، و اگر در برانگیختن در قیامت شک داری بیدار شدن از خواب را از خودت رفع کن و نمی‌توانی. اگر در این باره فکر کنی می‌فهمی که نفس تو در اختیار دیگری
است. همانا خواب به منزله مرگ و بیداری بعد از خواب به منزله برانگیخته شدن بعد از مرگ است».[33]
* امینى، ابراهیم، معاد در قرآن، 1جلد، بوستان کتاب (انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم) - قم، چاپ: سوم، 1390.
[23]. مطففین( 83) آیات 5- 7:« أَلایَظُنُّ أُولئِک أَنَّهُمْ مَبْعُوثُونَ* لِیَوْمٍ عَظِیمٍ* یَوْمَ یَقُومُ النّاسُ لِرَبِّ العالَمِینَ»
[24]. نساء( 4) آیه 87:« اللَّهُ لا إِلهَ إِلّا هُوَ لَیَجْمَعَنَّکُمْ إِلى یَوْمِ القِیامَةِ لا رَیْبَ فِیهِ وَمَنْ أَصْدَقُ مِنَ اللَّهِ حَدِیثاً»
[25]. مریم( 19) آیه 66:« وَیَقُولُ الإِنْسانُ أَ ئِذا ما مِتُّ لَسَوْفَ أُخْرَجُ حَیّاً* أَوَ لایَذکُرُ الإِنْسانُ أَ نّا خَلَقْناهُ مِنْ قَبْلُ وَلَمْیَکُ شَیْئاً»
[26]. روم( 30) آیه 19:« یُخْرِجُ الحَىَّ مِنَ المَیِّتِ وَیُخْرِجُ المَیِّتَ مِنَ الحَىِّ وَیُحْىِ الأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها وَکَذ لِکَ تُخْرَجُونَ»
[27]. همان، آیه 27:« وَهُوَ الَّذِى یَبْدَأُ الخَلْقَ ثُمَّ یُعِیدُهُ وَهُوَ أَهْوَنُ عَلَیْهِ»
[28]. حج( 22) آیات 5- 7:« یا أَیُّها النّاسُ إِنْ کُنْتُمْ فِى رَیْبٍ مِنَ البَعْثِ فَإِنّا خَلَقْناکُمْ مِنْ تُرابٍ ثُمَّ مِنْ نُطْفَةٍ ثُمَّ مِنْ عَلَقَةٍ ثُمَّ مِنْ مُضْغَةٍ مُخَلَّقَةٍ وَغَیْرِ مُخَلَّقَةٍ لِنُبَیِّنَ لَکُمْ وَنُقِرُّ فِى الأَرْحامِ ما نَشاءُ إِلى أَجَلٍ مُسَمّىً ثُمَّ نُخْرِجُکُمْ طِفْلًا ثُمَّ لِتَبْلُغُوا أَشُدَّکُمْ وَمِنْکُمْ مَنْ یُتَوَفّى وَمِنْکُمْ مَنْ یُرَدُّ إِلى أَرْذَلِ العُمُرِ لِکَیْلا یَعْلَمَ مِنْ بَعْدِ عِلْمٍ شَیْئاً وَتَرىَ الأَرْضَ هامِدَةً فَإِذْا أَنْزَلْنا عَلَیْها الماءَ اهْتَزَّتْ وَرَبَتْ وَأَنْبَتَتْ مِنْ کُلِّ زَوْجٍ بَهِیجٍ* ذ لِکَ بِأَنَّ اللَّهَ هُوَ الحَقُّ وَأَ نَّهُ یُحْىِ المَوْتى وَأَ نَّهُ عَلى کُلِّ شَىءٍ قَدِیرٌ* وَأَنَّ السّاعَةَ آتِیَةٌ لا رَیْبَ فِیها وَأَنَّ اللَّهَ یَبْعَثُ مَنْ فِىالقُبُورِ»
[29]. بحارالأنوار، ج 7، ص 47
[30]. المبدأ و المعاد، ص 490
[31]. علم الیقین، ج 2، ص 902
[32]. بحارالأنوار، ج 7، ص 47: قال النبیّ صلى الله علیه و آله:« یا بنی عبدالمطّلب! إنّ الرائدَ لا یَکذِب أهلَه، و الذی بعثنی بالحقّ! لتَموتُنَّ کما تَنامون، و تُبعَثُنَّ کما تَسْتَیْقِظُونَ و ما بعد الموت دار إلّاجنّةٌ أو نار، و خَلقُ جمیعِ الخَلْقِ و بَعثُهم على اللّه عزّوجلّ کخَلْق نفسٍ واحدةٍ و بَعثِها قال اللّه عزّوجلّ« ما خَلْقُکُمْ وَلا بَعْثُکُمْ إِلّا کَنَفْسٍ واحِدَةٍ»»
[33]. همان، ص 42: عن أبیجعفر علیه السلام قال:« فیما وَعَظَ به لقمانُ ابنَه أن قال: یا بنیّ! إن کنت فی شکٍّ من الموت فارفع عن نفسِک النومَ و لَنْ تستطیع ذلک، و إن کنت فی شکّ من البعث فارفع عن نفسک الانتباه ولن تستطیع ذلک؛ فإنّک إذا فکّرت فی هذا علمتَ أنّ نفسک بید غیرک، و إنّما النوم بمنزلة الموت، و إنّما الْیَقْظَةُ بعد النوم بمنزلة البَعثِ بعدَ الموتِ»