عذاب‌های برزخی
وجود انواع عذاب‌های برزخی مسلم و قطعی است، لیکن چگونگی آنها برای ما به درستی روشن نیست. چون ما با عذاب‌ها و لذت‌های دنیوی آشنا هستیم و نمی‌توانیم امور برزخی و اخروی را همان‌گونه که هستند درک کنیم.
در بعضی احادیث، عالم برزخ و لذت‌ها و رنج‌های آن به خواب و انواع خواب‌های خوش یا هولناک تشبیه شده است.
گاهی انسان در حال خواب انواع حیوانات درنده و گزنده را مشاهده می‌کند که به او حمله می‌کنند، از گزند آنها رنج می‌برد، فریاد می‌زند، ناله می‌کند و از شدت ناراحتی عرق می‌ریزد، در صورتی که بدن او در بسترآرمیده آسیبی ندیده است. گاهی هم خواب‌های شیرین و لذت‌بخش می‌بیند و از مشاهداتش لذت می‌برد، در صورتی که تن او از این لذت‌ها بهره‌ای ندارد. برزخ و لذت‌های انسان در جهان برزخ می‌تواند همین‌گونه باشد.
به محمد بن علی علیهما السلام گفته شد: مرگ چیست؟ فرمود: «مرگ همان خوابی است که هر شب به سراغ شما می‌آید، با این تفاوت که مدت مرگ طولانی‌تر است و تا قیامت بیدار نمی‌شود. بعضی انسان‌ها درحال خواب
انواع خواب‌های شیرین و فرح‌انگیز می‌بینند که مقدار لذت‌های آنها قابل توصیف نیست. بعضی دیگر امور وحشتناکی را مشاهده می‌کنند که درد و رنج آنها قابل اندازه نیست. پس حال لذت در خواب و ترس در آن چگونه است؟ مرگ نیز همین گونه است، خود را برای آن آماده سازید.»[85]
در این حدیث، برزخ به خواب تشبیه شده است. البته با این تفاوت بسیار مهم که برزخ خواب نیست بلکه نسبت به دنیا بیداری و هوشیاری است. مشاهدات در عالم برزخ امور واقعی هستند و به همین جهت احساس لذت و رنج‌های آنها نیز بسیار عمیق‌تر و روشن‌تر خواهد بود.
چون در عالم برزخ ارتباط روح با بدن مادی خود قطع شده قوه ذاکره و خیال او قوی‌تر می‌شود. توجه او به درون نفس افزایش می‌یابد، صفات خوب و بد، کردار نیک و زشت خود را در باطن ذات بالعیان مشاهده می‌کند.
* امینى، ابراهیم، معاد در قرآن، 1جلد، بوستان کتاب (انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم) - قم، چاپ: سوم، 1390.
[85]. همان، ص 155: قیل لمحمّد بن علیّ علیهما السلام: ما الموت؟ قال:« هو النوم الذی یأتیکم کلَّ لیلةٍ، إلّاأنّه طویلٌ مدّتُه، لا یُنتبَهُ منه إلّایومَ القیامةِ، فمن رأى فی نومه من أصنافِ الفَرَحِ ما لایقادر قدرَه، و من أصناف الأهوال ما لا یقادِرُ قدرَه فکیف حال فَرَحٍ فی النوم و وَجَلٍ فیه، هذا هو الموت فاستَعِدّوا له»