حشر انسان‌ها
در پاره‌ای احادیث آمده که انسان‌ها در قیامت به صورت‌های مختلف محشور می‌شوند: «معاذ بن جبل از رسول خدا صلی الله علیه و آله پرسید این که در قرآن آمده: روزی که در صور دمیده شود شما گروه گروه خواهید آمد: «یَوْمَ یُنْفَخُ فِى الصُّورِ فَتَأْتُونَ أَفْواجاً» چه معنا دارد؟ رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود:
از امر بسیار بزرگی سؤال کردی. اشک از چشمانش جاری شد وفرمود:
ده دسته از امت من با سایر مردم تفاوت دارند و به صورت‌های مختلف محشور می‌شوند: بعضی به صورت بوزینه و برخی به شکل خوک در قیامت محشور می‌شوند. بعضی در حالی که پاهایشان به طرف بالا و صورتشان به طرف پایین است شانه‌های خود را به زمین می‌کشند و راه می‌روند. عده‌ای کور محشور می‌شوند و همین گونه راه می‌روند. برخی کر و لال محشور می‌شوند و چیزی نمی‌فهمند. بعضی زبان خود را در حالی که به سینه آنها آویزان شده می‌جوند و چرک و خون از دهانشان جاری است و اهل محشر از آنها تنفر دارند.
گروهی دست و پاهایشان قطع شده است. دسته‌ای به شاخه‌هایی از آتش به دار کشیده شده‌اند، جمعی از مردار بد بوترند. بعضی لباس‌هایی پوشیده‌اند که با قطران (صمغ سیاه رنگ چسبنده) رنگ شده و به بدنشان چسبیده است.
اما کسانی که به صورت بوزینه محشور می‌شوند افرادی هستند که با دروغ‌گویی و سخن‌چینی در میان مردم فتنه‌انگیزی می‌کنند. گروهی که به صورت خوک محشور می‌شوند حرام‌خواران می‌باشند. کسانی که با صورت‌های خود راه می‌روند ربا خواران هستند. دسته‌ای که کرولال محشور می‌شوند خودپسندان می‌باشند.
کسانی که زبان خود را می‌جوند علما و قاضیانی هستند که گفتارشان بر خلاف اعمالشان باشد.
عده‌ای که دست و پایشان قطع شده افرادی هستند که به همسایگان خود اذیت می‌رسانند.
گروهی که به شاخه‌هایی از آتش به دار آویخته می‌شوند کسانی هستند که گفتار و کردار مردم را به اطلاع سلاطین می‌رسانند.
دسته‌ای که بد بوتر از مردار محشور می‌شوند کسانی هستند که از خواسته‌ها و لذت‌های (غیر مشروع) پیروی می‌کنند و حق خدا و تهیدستان را در اموالشان ادا نمی‌نمایند.
گروهی که با لباس‌های آلوده و چرکین محشور می‌شوند خود بزرگ‌بینان و فخر کنندگان هستند».[34]
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «خود بزرگ بینان در قیامت به صورت مورچه محشور مىشوند، زیر پاى اهل محشر پایمال مىشوند تا حساب بندگان به پایان برسد.»[35]
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «هر کس در خرید و فروش مسلمانى را فریب دهد از ما نیست و در قیامت با یهود محشور خواهد شد، چون آنها از همه مردم فریبکارترند.»[36]
از احادیث مذکور و ده‌ها مانند اینها استفاده می‌شود که بعضی انسان‌ها در قیامت به صورت حیوان محشور خواهند شد. گفتنی است مقصود این نیست که شکل و قیافه و بدن دنیوی آنها به شکل وقیافه حیوانات دنیوی تبدیل می‌شود، چون قبلًا گفته شد که انسان‌ها بعد ازمرگ با همان بدن جسمانی که در دنیا داشتند، به برزخ و قیامت وارد می‌شوند؛ به گونه‌ای که هر کس او را ببیند می‌گوید این همان شخص فلانی است که در دنیا بود، بلکه مراد این است که نفس این قبیل انسان‌ها به نفس حیوان تبدیل می‌شود و واقعاً حیوان محشور می‌شوند.
گرچه قیافه آنها قیافه انسان باشد، چون در دنیا اخلاق و ملکات حیوانی در نفس آنها کاملًا نفوذ کرده بود در باطن ذات حیوان شده بودند، ولی دیگران از این امر بی‌اطلاع بودند اما چون قیامت روزی است که باطن ذات انسان‌ها آشکار می‌گردد: «یَوْمَ تُبْلَى السَّرائِرُ» حیوان بودن اینان نیز روشن می‌شود. گرچه به صورت انسان باشند. چون حیوانیت حیوانات به نفس آنهاست نه با شکل و قیافه.
امام خمینی در این باره می‌نویسد:
انسان همین طور که در این دنیا یک صورت ملکی دنیاوی دارد ... برای او یک صورت و شکل ملکوتی غیبی است، که صورت آن تابع ملکات نفس و خلق باطن است، در عالم بعد از موت، چه برزخ باشد یا قیامت.
انسان اگر خلق باطن و ملکه و سریره‌اش انسانی باشد، صورت ملکوتی او نیز صورت انسانی است، ولی اگر ملکاتش غیر ملکات انسانی باشد صورتش انسانی نیست و تابع آن ملکه و سریره است؛ مثلًا
اگر ملکه شهوت و بهیمیت بر باطن او غلبه کند و حکم مملکت باطن حکم بهیمیه شود انسان صورت ملکوتی‌اش صورت یکی از بهائم است، مناسب با آن خلق و اگر ملکه غضب و سبعیت بر باطن و سریره‌اش غلبه کند و حکم مملکت باطن و سریره حکم سبع شود، صورت غیبیه ملکوتیه صورت یکی از سباع است. و اگر وهم و شیطنت ملکه شد و باطن و سریره‌اش دارای ملکات شیطانیه شد، از قبیل خدعه، تقلب، نمیمه، غیبت، صورت غیبت و ملکوتش صورت یکی از شیاطین است، به مناسب آن.[37]
* امینى، ابراهیم، معاد در قرآن، 1جلد، بوستان کتاب (انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم) - قم، چاپ: سوم، 1390.
[34]. جلالالدین سیوطى، الدر المنثور، ج 8، ص 393: عن معاذبن جبل قال: یا رسولاللّه!« یَوْمَ یُنْفَخُ فِى الصُّورِ فَتَأْتُونَ أَفْواجاً»؟ فقال:« یا معاذ! سألت عن أمر عظیم ثمّ أرسل عینیه ثمّ قال: عشرة أصناف قد میّزهم اللّه من جماعة المسلمین و بدّل صُوَرَهم: فبعضُهم على صورةِ القردة، و بعضُهم على صورة الخنازیر، و بعضُهم منکّسون أرجلهم من فوق و وجوههم من أسفل یسحبون علیها، و بعضُهم عمى یتردّدون، و بعضُهم صمّ بکم لا یعقلون، و بعضُهم یمضغون ألسنتهم و هی مدلّاة على صدورهم یسیل القیح من أفواههم لعاباً یقذرهم أهل الجمع، و بعضُهم مقطّعة أیدیهم و أرجلهم، و بعضُهم مُصلَّبون على جذوع من النار، و بعضُهم أشدّ نتناً من الجیف، و بعضُهم یُلبَسون جباباً سابغاتٍ من قطرانِ لازقةً بجلودهم.
فأمّا الذین على صورة القردة، فالقتات من الناس. و أمّا الذین على صورة الخنازیر، فأکلة السحت، و المنکوسون على وجوههم، فآکلة الربا، و العمى، من یجور فی الحکم، و الصمّ البکم، المعجبون بأعمالهم، و الذین یمضغون ألسنتهم، فالعلماء و القضاة من الذین یخالف قولهم أعمالهم، و المقطّعة أیدیهم و أرجلهم، الذین یؤذون الجیران، و المصلّبون على جذوع من نار، فالسعاة بالناس إلى السلطان، و الذین هم أشدّ نتناً من الجیف، الذین یتمتّعون بالشهوات و اللذّات و یمنعون حقّ الله و حقّ الفقراء من أموالهم، و الذین یلبسون الجباب، فأهل الکبر و الخیلاء و الفخز( همین حدیث با اندکى تفاوت در جامع الاخبار نوشته تاجالدین شعیرى نیز آمده است)
[35]. وسائل الشیعه، ج 15، ص 379: قال رسولاللّه:« یحشر المتکبّرون یوم القیامة فی خلق الذرّ فی صور الناس یوطّأون حتى یفرغ اللّه من حساب خلقه»
[36]. همان، ج 17، ص 383: عن رسولاللّه صلى الله علیه و آله قال:« من غشّ مسلماً فی شراء أو بیع فلیس منّا و یحشر یوم القیامة مع الیهود؛ لأنّهم أغشّ الخلق»
[37]. معاد از دیدگاه امام خمینى، ص 354