منشأ عذاب‌ها و نعمت‌های برزخی
باید به این نکته مهم توجه داشته باشیم که انواع نعمت‌ها و عذاب‌های برزخی از عقاید، اخلاق و اعمال انسان‌ها در دنیا نشئت می‌گیرد بلکه خود اخلاق و اعمال خوب یا بد انسان هستند که در باطن ذات او وجود دارند و در عالم برزخ به صورت انواع نعمت‌ها یا عذاب‌ها آشکار می‌گردند. در آیات قرآن و احادیث بدین مطلب اشاره شده است، به عنوان نمونه:
قرآن می‌گوید: «روزی که هر کس کار خیری انجام داده آن را پیش روی خود می‌یابد. و هر کس کار زشتی انجام داده آرزو دارد که ای کاش بین او و
عملش فاصله بسیار دوری وجود داشت.»[73]
و فرمود: «کسانى که اموال یتیمان را به ستم مىخورند همانا که در شکم خود آتش مىخورند. و به زودى در آتشى برافروخته در آیند.»[74]
امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: «اعمال بندگان در دنیا، در آخرت پیش چشم آنان آشکار خواهد شد.»[75]
امام صادق علیه السلام فرمود: «هنگامی که میت را در قبر می‌گذارند شخصی بر او ظاهر می‌شود و می‌گوید: ما سه نفر بودیم، رزق تو با فرا رسیدن اجلت تمام شد. خویشانت نیز تو را ترک کردند و رفتند. من عمل تو هستم و همیشه با تو خواهم بود، اما در دنیا مرا از همه ناچیزتر می‌شمردی.[76]
امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: «آدمیزاد در آخرین روزهای زندگی دنیوی و اولین روز ورود به جهان آخرت مال و فرزندان و عملش برای او آشکار می‌شوند، پس به مال خود می‌گوید: من برای اندوختن تو زحمت کشیدم و حریص بودم، امروز به من چه کمکی می‌کنی؟ مال او می‌گوید: کفن خود را از من بگیر. پس به فرزندانش توجه می‌کند و می‌گوید: من شما را دوست
می‌داشتم و در طول عمر از شما نگه‌داری کردم امروز چه کمکی به من می‌کنید؟ پاسخ دهند: تو را در گور پنهان می‌کنیم. سپس به عمل خود توجه می‌کند و می‌گوید: من در حق تو کوتاهی کردم و بر من دشوار می‌آمدی اکنون درباره من چه خواهی کرد؟
عمل او پاسخ می‌دهد: من در قبر (برزخ) و قیامت با تو خواهم بود تا هنگامی که بر پروردگارت وارد شوی. پس اگر ولی خدا (مؤمن) باشد خوش‌بوترین، زیباترین، خوش‌لباس‌ترین شخص بر او ظاهر می‌شود و می‌گوید: تو را به روح و ریحان و بهشت مژده می‌دهم. مقدم تو مبارک و خوش آمدی. پس شخص مرده به او می‌گوید: تو کیستی؟ در جواب می‌گوید: من عمل صالح تو هستم. از دنیا با تو آمده‌ام و تا بهشت تو را همراهی می‌کنم.»[77]
* امینى، ابراهیم، معاد در قرآن، 1جلد، بوستان کتاب (انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم) - قم، چاپ: سوم، 1390.
[73]. آلعمران( 3) آیه 30:« یَوْمَ تَجِدُ کُلُّ نَفْسٍ ما عَمِلَتْ مِنْ خَیْرٍ مُحْضَراً وَما عَمِلَتْ مِنْ سُوءٍ تَوَدُّ لَوْ أَنَّ بَیْنَها وَبَیْنَهُ أَمَداً بَعِیدا»
[74]. نساء( 4) آیه 10:« الَّذِینَ یَأْکُلُونَ أَمْوالَ الیَتامى ظُلْماً إِنَّما یَأْکُلُونَ فِىبُطُونِهِمْ ناراً وَسَیَصْلَوْنَ سَعِیراً»
[75]. نهجالبلاغه، کلمات قصار شماره 7: قال علیّ علیه السلام:« أعمالُ العباد فی عاجلهم نَصْب أعیُنِهِم فی آجلهم»
[76]. بحارالأنوار، ج 6، ص 265: قال أبوعبداللّه علیه السلام:« إذا وُضِعَ المیّتُ فی قبرِه مُثِّلَ له شخصٌ فقال له: یا هذا! کنّا ثلاثةً، کان رزقُک فانقَطَع بانقطاعِ أجلِک، و کان أهلک فخلّفوک و انصرفوا عنک، و کنتُ عملَک فبقیت معک، أما إنّی کنتُ أهونَ الثلاثةِ علیک»
[77]. کافى، ج 3، ص 231: قال أمیرالمؤمنین علیه السلام:« إنّ ابنَ آدَم إذا کان فی آخر یوم من أیّام الدنیا و أوّلِ یوم من أیّام الآخرةِ مُثِّلَ له مالُه و وُلْدُه و عَمَلُه، فیلتفتُ إلى مالِه فیقول: و اللّهِ! إنّی کنتُ علیک حریصاً شحیحاً فمالی عندک؟ فیقول: خُذ منّی کَفَنک. قال: فیلتفِتُ إلى وُلْدِه فیقول: إنّی کنتُ لکم مُحِبّاً، و إنّی کنت علیکم محامیاً فماذا لی عندکم؟ فیقولون: نُوَدّیک إلى حفرتِک نواریک فیها، قال: فیلتفتُ إلى عَمَلِه فیقول: و اللهِ! إنّی کنتُ فیک زاهداً و إن کنتَ علیَّ ثقیلًا فماذا عندک؟ فیقول: أنا قرینُک فی قبرک، و یومِ نشرِک حتى أُعرَضَ أنا و أنت على ربِّک. قال: فإن کان للّهِ ولیّاً أتاه أطیب الناس ریحاً، و أحسنُهم منظراً، و أحسنُهم ریاشاً، فقال: أَبشر برَوْحٍ و ریحانٍ و جنّةِ نعیمٍ، و مقدمُک خیرُ مقدمٍ. فیقول له: من أنت؟ فیقول: أنا عَمَلُک الصالحُ أرتَحِلُ من الدنیا إلى الجنّة»