صدقات جاریه
انسان تا زمانی که زنده است می‌تواند با عمل صالح و اخلاق نیک برای
پس از مرگ و جهان آخرت خود توشه‌ای تهیه کند و در آن‌جا از آنها بهره بگیرد، ولی با فرارسیدن مرگ پرونده عملش بسته می‌شود و دستش از دنیا کوتاه می‌گردد.
اما از احادیث استفاده می‌شود که اگر انسان در دنیا کارهای نیک و بادوامی را به قصد قربت انجام داده، پس از مرگ و در جهان برزخ نیز از ثواب آنها بهره می‌گیرد. در احادیث به بعضی آن کارها اشاره شده است.
حضرت صادق علیه السلام فرمود: «شش چیز است که مؤمن بعداز مرگ نیز از ثواب آنها بهره مىگیرد. فرزند صالحى که برایش طلب مغفرت کند، مصحف (کتابى) که خوانده شود، چاه آبى که بکند و در اختیار مردم قرار دهد، درختى که در زمین بنشاند، آبى که جارى سازد و به عنوان صدقه جارى سازد، و عمل خوبى که پایهگذارى کند و مردم از آن پیروى کنند.»[78]
حضرت صادق علیه السلام فرمود: «انسان پس از مرگ پاداشى را دریافت نمىکند جز از یکى از این سه چیز: صدقهاى را که در زمان حیات بنا کند، ثواب چنین صدقهاى تا قیامت به او خواهد رسید، ملکى را وقف امور خیریه کند، سنت خوب و هدایت کنندهاى را پایهگذارى کند که دیگران از آن پیروى کنند، و فرزند صالحى را به یادگار بگذارد که برایش طلب مغفرت کند.»[79]
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «وقتى مؤمن مرد عملش قطع مىشود جز از سه چیز: صدقهاى که از او مانده و جریان دارد، علمى که مردم از آن نفع مىبرند و فرزند صالحى که برایش دعا کند.»[80]
باز ایشان فرمود: «هرگاه مؤمنى بمیرد در حالى که نوشته علمى را از خود به جاى بگذارد در قیامت آن ورق علمى برایش سپرى در برابر آتش دوزخ خواهد شد. و در برابر هر حرفى که در آن ورق نگاشته شده خداى متعال در قیامت شهرى به وى عطا مىکند که هفت برابر مجموع دنیا مى باشد.»[81]
ابوبصیر می‌گوید: «از امام صادق علیه السلام شنیدم که فرمود: هرکس کار خیری را به دیگری بیاموزد به مقداری که به عمل کننده پاداش داده می‌شود به تعلیم دهنده نیز پاداش داده می‌شود. ابو بصیر می‌گوید:
به آن حضرت عرض کردم اگر شخص آموزش دیده همان را به دیگری بیاموزد، چه؟ فرمود: چنانچه آموزش دیده به همه مردم تعلیم کند به مقدار ثواب همه آنها به تعلیم دهنده (اول) نیز پاداش داده خواهد شد. ابوبصیر عرض کرد: گرچه شخص نخست مرده باشد؟ فرمود: آری، گرچه مرده باشد.»[82]
امام باقر علیه السلام فرمود: «هرکس عمل خیرى را به دیگرى بیاموزد به مقدار اجر عمل کننده به آموزنده نیز پاداش داده مىشود؛ بدون این که از اجر عمل کنندگان چیزى کاسته شود. و هر کس کار زشتى را به دیگرى یاد دهد کیفر عمل کننده به آموزنده نیز داده خواهد شد؛ بدون این که از کیفر عمل کننده چیزى کاسته شود.»[83]
* امینى، ابراهیم، معاد در قرآن، 1جلد، بوستان کتاب (انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم) - قم، چاپ: سوم، 1390.
[78]. بحارالأنوار، ج 6، ص 293، عن أبیعبداللّه علیه السلام قال:« ستُّ خصالٍ یَنتفِعُ بها المؤمنُ بعدَ موتِه: وَلدٌ صالحٌ یستغفر له، و مُصحفٌ یَقرأُه فیه، و قلیبٌ یَحفِره، و غَرسٌ یَغرِسُه، و صَدقة ماءٍ یُجریه، و سنّةٌ حسنةٌ یؤخذ بها بعده»
[79]. همان، ص 293: حلبی عن أبیعبداللّه علیه السلام قال:« لیس یَتبعُ الرجلَ بعدَ موتِه من الأجر إلّاثلاثُ خصالٍ: صدقة أجراها فی حیاته فهی تجری بعد موته إلى یوم القیامة، صدقة موقوفة لا تُورَث، أو سنّة هدىً سنّها و کان یَعمَل بها و عَمِل بها من بعده غیرُه، أو ولد صالح یستغفر له»
[80]. همان، ج 2، ص 22: قال النبیّ صلى الله علیه و آله:« إذا مات المؤمنُ انقَطَع عملُه إلّامن ثلاثٍ: صدقةٍ جاریةٍ، أو علمٍ یُنتَفَعُ به، أو ولدٍ صالحٍ یَدعوله»
[81]. همان، ص 144: قال رسولاللّه صلى الله علیه و آله:« المؤمن إذا مات و تَرکَ ورقةً واحدة علیها علمٌ تکون تلک الورقةُ یومَ القیامة ستراً فیما بینه و بین النار، و أعطاه الله تبارک و تعالى بکلّ حرفٍ مکتوبٍ علیها مدینةً أوسعَ من الدنیا سبعَ مرّات»
[82]. همان، ص 17: أبوبصیر قال: سمعت أباعبداللّه علیه السلام یقول:« من عَلَّم خیراً فله بمثلِ أجرِ من عَمِلَ به»، قلت: فإن علَّمه غیره یجری ذلک له؟ قال:« إن علّمه الناس کلّهم جرى له»، قلت: فإن مات؟ قال:« و إن مات»
[83]. همان، ص 19: عن أبیجعفر علیه السلام:« من عَلَّم باب هدىً کان له أجر من عمل به و لا ینقص أولئک من أجورهم، و من عَلَّم بابَ ضلال کان له وزر من عمل به و لا ینقص أولئک من أوزارهم»