1. احتکار، کسبی حرام و برخلاف انضباط اقتصادی
احتکار یکی از کسب‌های حرام محسوب می‌شود که اسلام شدیدا از آن نهی کرده است. احتکار یعنی منع و حبس کردن کالاهای مورد احتیاج عُموم، با این نیّت که در زمان کم‌یابی، گران شود و آن را بفروشند. غالبا تاجران و کاسبان برای سود بیشتر، مرتکب چنین حرامی می‌شوند و با انبار کردن مایحتاج عمومی در شرایط عادی بازار و سپس فروش اجناس به چندین برابر قیمت واقعی، در زمان کم‌یابی، به سود سرشاری دست می‌یابند. پس یکی از شرایط احتکار این است که محتکر، جنس مورد نیاز عموم مردم را انبار و حبس کند، به گونه‌ای که آنان نتوانند از جای دیگری یا به قیمت واقعی و مناسب، آن را تهیه کنند. پس انبار کردن کالایی که مورد نیاز مردم نباشد، یا بیش از حدّ نیاز آن‌ها در بازار یافت شود، اشکالی ندارد، اما در صورتی که شرایط احتکار وجود داشته باشد، این کار حرام است و روایات به شدّت آن را نهی کرده، و فقها نیز فتوا به حرمتش داده‌اند.
نمونه‌هایی از روایات معصومین:
1. امیرمؤمنان علیه‌السلام فرمود:
احتکار، یک رذیله است.[39]
یعنی صفت زشتی که کاشف از بخل و ظلم آدمی است.
2. پیامبر اکرم فرمود:
هر که احتکار کند تا قیمت کالایش بالا برود، گنهکار است؛ گنهکاری که خدا و رسولش نیز از چنین آدم پستی برائت می‌جویند.[40]
3. در حدیث نبوی می‌خوانیم:
هر که در قیمت‌گذاری اجناس مردم وارد شود؛ مثلاً: برای بالا رفتن قیمتِ جنسش احتکار کند، حقّ خداست که او را با سر در وسط آتش جهنم بیندازد.[41]
4. رسول خدا در روایت دیگری باز فرمود:
هر کس طعامی را بخرد و چهل روز انبار کند تا گران بشود و بفروشد، سپس همه پول و منفعت آن را در راه خدا بدهد، با این تصدق، گناهی را که با احتکار مرتکب شده، جبران نمی‌کند.[42]
از این احادیث استفاده می‌شود که مسلمان تاجر، وقتی جنسی را می‌خرد، باید طبق معمول به قیمت متعارفی بفروشد و کاری نکند ارزش آن به میزان غیر متعارف بالا رود.
شرط دومِ حرمت احتکار این است که جنس احتکار شده، از نوع طعام و اغذیه مردم باشد؛ مانند گندم و روغن و برنج. البته بعضی فقها فرموده‌اند: احتکار هر کالای مورد نیاز مردم ـ از قبیل طعام و خوراکی یا غیر آن ـ حرام است، که به نظر می‌رسد نظرشان به حق نزدیک‌تر باشد.
شارع مقدس هیچ‌گاه چنین کاری را نمی‌پسندد، زیرا ظلم به مردم است. شخص کاسب در بازار علاوه بر سود بردن باید حساب این را بکند که به مردم ستم نکند. کسی که احتکار می‌کند، بعد دلش‌را خوش می‌کند که یک دهه، روضه امام حسین علیه‌السلام برپا نموده یا ماه رمضان سفره افطاری پهن کرده و... چنین کارهایی گناه احتکار را جبران نمی‌کند.
روایات دیگری نیز بیان می‌شود تا زشتی این کار بهتر روشن گردد:
1 . امام علی علیه‌السلام: احتکار موجب محرومیت خواهد شد.[43]
2 . احتکار، خوی نابکاران است.[44]
3 . به رنج افکندن خود برای احتکار، از خصلت‌های ابلهان است.[45]
4 . محتکر، از نعمت خود محروم است.[46]
5 . محتکرِ بخیل برای کسی (وارث) جمع می‌کند که از او تشکر نمی‌کند و به سوی کسی (خداوند در آخرت) می‌رود که عذرش را نمی‌پذیرد.[47]
6 . رسول اللّه صلی‌الله‌علیه‌وآله: محتکر، از رحمت خدا به دور است.[48]
7 . کسی که در بازار ما ـ مسلمانان ـ دست بر احتکار زند، چونان کسی است که کتاب خدا را انکار کند.[49]
[39] . تصنیف غررالحکم، ص361، ح8200 : الاحتکار رذیلة.
[40] . کنزالعمال، ج 4، ص 98، ح 9719: من احتکر حکرة یرید أن یغلى بها على المسلمین فهو خاطئ و قد برئت منه ذمّهاللّه و رسوله.
[41] . همان، ص 101، ح 9737: من دخل فى شىء من أسعار المسلمین لیغلیه علیهم کان حقّا على اللّه أن یقذفه فى معظم جهنّم و رأسه أسفله.
[42] . بحارالانوار، ج 100، ص 89 ، ح 10: أیّما رَجُل اشترى طعاماً فکبسه أَربعین صَباحاً یرید بِه غلاءالمسلمین ثمّ باعه و تصدّق بثمنه لمیکن کفّارة لما صنع.
[43] . غررالحکم، 27، ص312: الاحتکار داعیة الحرمان.
[44] . مستدرک الوسائل، ج 13، ص 276، ح 15342: الاحتکار شیمة الفجّار.
[45] . تصنیف غررالحکم، ص 361، ح 8207 : من طبائع الاغمار اتعاب النفوس فى الاحتکار.
[46] . مستدرک الوسائل، ج 13، ص 276، ح 15342: المحتکر محروم نعمته.
[47] . همان: المحتکر البخیل جامع لمن لایشکره و قادم على من لا یعذره.
[48] . بحارالانوار، ج 62، ص 292: المحتکر ملعون.
[49] . نهج الفصاحه، ص 278، ح 1317: المحتکر فى سوقنا کالملحد فى کتاب اللّه.