پرورش نظم و انضباط
رعایت نظم و انضباط را از آغاز ولادت و در زمان شیرخوارگى باید پایهگذارى کرد، براى رسیدن به این هدف مىتوان از دو وسیله استفاده کرد:
وسیله اول: تنظیم برنامه براى شیر دادن و تغذیه کودک.
قبلًا گفته شد که مادر به دو طریق مىتواند به فرزندش شیر بدهد: با برنامه و بدون برنامه. در طریق اول برنامهاى را براى شیر دادن و تغذیه تنظیم مىکند و در فاصلههاى معین و در رأس ساعت مخصوص، به کودک خود شیر مىدهد تا سیر شود و در بین دو فاصله از شیر دادن به او خوددارى مىنماید. در این صورت کودک با برنامه مخصوصى عادت مىکند، هم براى بهداشت و سلامت دستگاه گوارش او مفید است و هم بدین وسیله به رعایت نظم و انضباط عادت مىکند.
ولى در طریق دوم براى شیر دادن برنامه خاصى تنظیم نمىشود بلکه هر وقت کودک گریه کرد پستان در دهانش مىگذارد. در این صورت کودک با بىنظمى پرورش مىیابد. هر وقت که خواست گریه را سر مىدهد و اسباب مزاحمت مادر را فراهم مىسازد تا پستان در دهانش بگذارد. با چنین وضعى خو مىگیرد و عادت مىکند، وقتى هم که بزرگ شد، پاىبند نظم و انضباط نیست و از دیگران نیز انتظار دارد که همانند مادر همواره در خدمتش باشند، در صورتى که دیگران چنین تعهدى را ندادهاند.
وسیله دوم: تنظیم برنامه براى خواب.
نوزاد از زمان ولادت تا دو هفته یا قدرى بیشتر غالباً در حال خواب یا برزخ بین خواب و بیدارى است و بیش از هر چیز به استراحت و آرامش احتیاج دارد.
در مواقع معیّنى به او شیر بدهید و بگذارید استراحت کند. نوزاد در این زمان شبیه بیمارى است که تازه از اتاق عمل بیرون آمده و بیش از هر چیز به استراحت نیاز دارد. بگذارید کارخانه ظریف و تازه کار بدن کودک، استراحت کند و به تدریج خود را با شرایط و اوضاع جدید جهان خارج رحم مادر تطبیق دهد.
یکى از دانشمندان مىنویسد:
قلقلک دادن و دائماً بوسیدن و هر آن او را از زمین برداشتن تا به دیگران نشانش دهند و دمبه دم براى زیبا جلوه دادن او لباسش را عوض کردن، همه اینها تحریکات نامطلوبى هستند که باید از آن اجتناب کرد. طفل اسباببازى نیست، او محیط آرام براى رشد خویش لازم دارد. نباید کارى کرد که حالت آرامش درونى او برهم بخورد. صداهاى شدید و فشار دادن او و بالا و پایین انداختن وى و بوسههاى آبدار و با فشار نثار او کردن، همه در رشد منظم و آرامش خاطر او مؤثر واقع مىشوند.[1] بعد از چندى، ساعتهاى خواب او کمتر شده و به تدریج به ساعتهاى بیدارىاش اضافه مىشود تا به حال اعتدال برسد. البته همه بچهها از جهت خواب یکسان نیستند. مزاجها مختلف است، بعضى بیشتر مىخوابند و برخى کمتر. امّا کودک اگر سالم باشد مدت خوابش بیشتر از بیدارى خواهد بود.
خوب است مادر مزاحم خواب کودک نباشد بگذارد هر چه مىخواهد بخوابد.
صداى خشن بلندگو، رادیو، تلویزیون و هر صداى شدید و ناگهانى دیگر بر اعصاب و مغز ظریف کودک- و حتى نوزاد- تأثیرات سوئى خواهد گذاشت؛ گرچه عکسالعملى هم از خود نشان ندهد. براى خواب کودک مکان آرامى را پیدا کنید و نور اتاق را کم کنید تا به مقدار کافى استراحت نماید.
براى خواب کودک در شب برنامهاى را تنظیم کنید، به طورى که تا صبح بخوابد مزاحم خواب و استراحت شما نشود. قبل از خواب با شیر یا غذاى دیگر کاملًا او را سیر کنید سپس او را در گهواره یا بستر بگذارید، در کنارش بمانید تا خوابش ببرد و در صورت لزوم گهوارهاش را بجنبانید و برایش بخوانید و زمزمه کنید. اگر وسط شب از خواب بیدار شد چنان چه موقع شیر خوردن است شیرش بدهید و بگذارید در گهواره بخوابد و اگر موقع شیر خوردنش نیست، سرى به او بزنید ولى وى را به حال خود بگذارید تا خوابش ببرد. ممکن است از شما انتظار داشته باشد باز هم برایش بخوانید و گهوارهاش را بجنبانید ولى او را به این موضوع عادت ندهید، قدرى صبر کنید خودش خوابش مىبرد. اگر بىجهت گریه مىکند بگذارید گریه کند از کنارش دور شوید تا شما را نبیند، خوابش مىبرد. باید بچه بفهمد که دیگران هم حق استراحت دارند و بىجهت و بر طبق دلخواه مزاحم آنها نشود. البته همه اینها در صورتى است که گریه او بىجهت باشد امّا اگر دردى دارد یا جایشتر است ابتدا مانع را برطرف سازید، آن گاه او را در گهواره بگذارید.
در ساعتهاى معینى از روز- قبل و بعدازظهر- نیز وسیله استراحت کودک را فراهم سازید و در اتاق خلوتى او را بخوابانید، چون اعصاب ظریف کودک نیاز بیشترى به استراحت دارد. ممکن است در اثر بازىگوشى میل نداشته باشد بخوابد ولى اگر مقدارى صبر و مقاومت به خرج دهید به تدریج به این عمل عادت مىکند. با اجراى چنین برنامهاى هم اعصاب کودک آرامش مىیابد، هم به رعایت نظم عادت مىکند و هم شما مىتوانید به کارهاى منزل برسید.
یکى از دانشمندان مىنویسد:
گاهى اوقات مشاهده شده که نوزاد، شب هنگام به مدت کوتاهى بیدار مىشود.
ممکن است بهانه گرفته و حتى گریه نماید و یا شروع به ایجاد سروصدا کرده و انگشت یا پستانک خود را بمکد. این حالات در انسان کاملًا طبیعى است و حتى بزرگسالان هم مواقعى در شب بیدار شده و دوباره بخواب مىروند.
بنابراین، نوزاد هم به آن عادت خواهد نمود. به شرطى که والدین او را به حال خود رها ساخته و پیش او نروند، در غیر این صورت عادت مىکند که هر وقت بیدار شد مادرش را بالاى سرش ببیند تا دوباره آرام گرفته و به خواب برود.
باید تذکر بدهیم که مادران گرامى حتماً برنامهاى براى خواب کودکان در شبانه روز تنظیم نمایند. داشتن برنامه آرامش و استراحت کافى را براى آنها به همراه دارد. عدم وجود برنامه منظم مشکل بىخوابى کاذب، بهانهگیرى و خستگى را براى مادر و کودک به بار مىآورد.[2][3]
[1]. روانشناسى کودک، ص 223.
[2]. اولین سال زندگى، ص 48.
[3] امینى، ابراهیم، اسلام و تعلیم و تربیت، 1جلد، بوستان کتاب (انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم) - قم، چاپ: سوم، 1387.