فصل سوم
شرافت و فضیلت ماه مبارک رمضان و روزه در آن
پیامبر(ص)از ماه مبارک رمضان به «شهرالله» تعبیر کرد؛ چون روزه مال خداست و این ماه، ماه روزه است و رمضان نامی از نامهای مبارک خدای سبحان است، پس شهر رمضان در حقیقت شهرالله است. خداوند روزه را در این ماه واجب کرده است و روزه است که فقط مال خداست و اگر انسان در این ماه به لقاءالله نرسد، به باطن روزه نرسیده است. این دو رابطهای مستقیم با هم دارند؛ چنانکه از رسول خدا(ص) نقل شده که فرمود: للصائم فرحتان حین یفطر و حین تلقی ربه؛ ظاهر روزه فرحناکی هنگام افطار و باطن آن ملاقات با رب میباشد. برای درک شرافت و فضیلت این ماه به نکتهای که ابناثیر گفته، با دقت بیشتری بنگریم.
ابناثیر در نهایه میگوید: یکی از نکاتی که خدای سبحان براساس حدیث قدسی "الصوم لی و انا اجزی به" فرمود، این است که هیچ ملتی از ملتهای شرک و بتپرست برای بتها روزه نمیگرفتند؛ اگرچه برای بتها نماز میخواندند، قربانی میکردند و مراسم دیگر داشتند، روزه تنها برای خداست و هیچ مشرک و بتپرستی برای تقرب به بت روزه نگرفته است. روزه، فرمانی الهی است و در ماه مبارک رمضان واجب شده نه در ماهی دیگر و شرافت این ماه بدان سبب است که شب قدر و نزول قرآن در آن صورت گرفته است.
ماه مبارک رمضان بهترین ماههاست. در بیان فضیلت این ماه در احادیث به مطالبی اشاره شده که مهمترین آنها عبارتی است که پیامبر اکرم(ص) فرموده: «شهر دعیتم فیه الی ضیافة الله و جعلتم من اهل کرامة الله»؛ تعبیر ضیافةالله تعبیر بسیار زیبایی است. روزهدار مهمان خداست؛ خدایی که با لطف و کرم خود از مهمانها پذیرایی میکند و چه مهمانی بالاتر از اینکه انفاسکم فیه تسبیح و نومکم فیه عبادة و عملکم فیه مقبول و دعائکم فیه مستجاب. یکی از عرفا مینویسد: «ان الصوم لیس تکلیف بل تشریف یوجب الشکر و تری الحسنة لله فی ایجابه»؛ همانا روزه یک تکلیف نیست، بلکه شرافتی است که باید شکر آن را بهجا آورد و با جواب به آن حسنهای شامل حال انسان میشود.[39]
ظرف این مظروف عظیم ماه مبارک رمضان است و این عبادت بزرگ در این ماه است؛ برای همین شروع ماه مبارک در حقیقت عید بزرگی برای مسلمانان است و جا دارد که مؤمنین ورود این ماه را بههم تبریک بگویند و یکدیگر را به استفادهٔ هرچه بیشتر از این ماه توصیه کنند، چون ماه ضیافت الهی است و فقط کسانی که اهل ورود در این ضیافتند، بر سر سفره منان و کریم مینشینند. این، غیر از سفره عام کرم الهی است که همه انسانها، بلکه همه موجودات عالم از آن بهرهمندند؛ این سفره خواص و ضیافت خاصان پروردگار است. در این سفره بهترین غذاهای نفسانی، اعم از: نورانیت و صفای نفس، توجه و یاد خدا، تقوا و معنویت و رضوان خدا وجود دارد. استفاده از نعمتهای این سفره به همت و جهاد روزهداران بستگی دارد.
اکنون این سؤال مطرح میشود که چرا در میان همه عبادات، روزه اینچنین ارزش پیدا کرده که در این ماه عزیز قرار گرفته و سفره گسترده مهمانی خداوند در این ماه پهن گردیده و پذیرایی با او صورت میگیرد؟ مگر چه فایدهای در آن نهاده شده که اینقدر منزلت یافته؟ آنچه در حدیث پیش روی میآید، گوشهای از این راز است. خداوند ـ در حدیث معراجیه ـ میفرماید: یا احمد، آیا میدانی که میراث روزه چیست؟ میراث روزه، کمخوری و کم سخنگفتن است، سپس فرمود: و میراث روزه را همین بس است که ثمرهاش حکمت و ثمره آن معرفت و میوه معرفت، یقین است.[40]
ارزش هر عبادتی به آثار و فواید آن مخصوصاً میزان تأثیرش در نفس است. کمخوری و گرسنگی و کمسخنگفتن به قصد روزه و عبادت، قلب را نورانی و باصفا میکند و برای تفکر و معرفت آمادهاش میسازد و سرانجام، فرد را به یقین میرساند (وصف یقین را باید از کتاب خدا و روایات اهل بیت بهدست آورد). بعلاوه ماه رمضان ماه جهاد با نفس و خودسازی است؛ چنانکه رسول خدا(ص) فرمود: در ماه رمضان درهای بهشت به روی شما گشوده و درهای جهنم بسته است و شیاطین در غل و زنجیرند؛ سعی کنید درهای بهشت همچنان به روی شما گشوده و درهای جهنم بسته بماند. البته باید توجه کرد که درهای جهنم، درهای آهنی و چوبی نیست؛ بلکه همان اعضا و جوارح انسان است. آدمی با زبان و گوش و چشم، هم میتواند بهشت و نعمتهای بهشتی را برای خود فراهم کند و هم میتواند دوزخ و عذابهای دوزخی را تهیه کند؛ چنانکه در احادیث فراوانی به این نکته اشاره شده است؛ برای نمونه:
مهمترین و برترین کارها در این ماه دوری از گناهان است. روزه، تنها ترک خوردن و نوشیدن و سایر مفطرات نیست؛ روزه واقعی اجتناب از همه محرمات و روزهٔ همه اعضا و جوارح است. به خواندن دعا و قرآن و مراسم صوری اکتفا نکنیم.
امام صادق(ع) در حدیث شریفی میفرماید: هنگامیکه روزهدار شدی، باید گوش و چشم تو هم روزهدار باشد؛ از حرام دوری کند، اعضا و جوارح تو از زشتیها دور باشد، از بیهودگی و آزار به خدمتکاران خودداری کرده، وقار روزهدار را حفظ کنی، تا میتوانی سکوت کرده و از گفتار بپرهیزی مگر ذکر خدا. بالاخره روزی که روزه هستی با روزی که روزه نیستی، باید تفاوت داشته باشد و از همخوابی و بوسه و امثال آن خودداری کنی و همچنین از خندههای صدادار بپرهیز که باعث سقوط تو خواهد بود.[41]
از دیگر نمونه فضلیت این ماه، بشارتی است که پیامبر(ص) درباره آمرزش بندگان در این ماه داده و نفرین کرده کسی را که در این ماه آمرزیده نشود: «کسی که ماه رمضان را بگذراند و آمرزیده نشود، خدا او را نیامرزد»، زیرا رحمت خدا در این ماه گسترده است و کسیکه آنرا درک نکند، سزاوار نفرین است.[42]
[39]. إقبالالأعمال، ص10.
[40]. قال الله ـ فی حدیث المعراج ـ یا احمد! هل تعلم ما میراث الصوم؟میراث الصوم قلة الا کل و قلةالکلام. ثم قال فی میراث الصوم: انّها تورث الحکمة و بها تورث المعرفة و تورث المعرفة الیقین.
[41]. قَالَ أَبُوعَبْدِاللَّهِ(ع): إِذَا أَصْبَحْتَ صَائِماً فَلْیَصُمْ سَمْعُکَ وَ بَصَرُکَ مِنَ لْحَرَامِ وَ جَارِحَتُکَ وَ جَمِیعُ أَعْضَائِکَ مِنَ الْقَبِیحِ وَ دَعْ عَنْکَ الْهَذْیَ وَ أَذَى الْخَادِمِ وَ لْیَکُنْ عَلَیْکَ وَقَارُ الصَّائِمِ وَ الْزَمْ مَا اسْتَطَعْتَ مِنَ الصَّمْتِ وَ السُّکُوتِ إِلَّا عَنْ ذِکْرِ اللَّهِ وَ لَا تَجْعَلْ یَوْمَ صَوْمِکَ کَیَوْمِ فِطْرِکَ وَ إِیَّاکَ وَ الْمُبَاشَرَةَ وَ الْقُبَلَ وَ الْقَهْقَهَةَ بِالضَّحِکِ فَإِنَّ اللَّهَ یَمْقُتُ ذَلِکَ؛ وسائلالشیعه، ج10، ص165، ح13131.
[42]. مراقبات، ص 215.