عیب‌جویی
عیب‌جویی از مردم، یکی از عادت‌های زشت و مذموم است. مردم از اشخاصِ عیب‌جو تنفر دارند و از همنشینی با آنان گریزانند. عیب‌جویی باعث عقده و کینه می‌شود، دوستی‌ها را بر هم می‌زند و در بینشان دشمنی می‌اندازد. عیب‌جویی اگر در غیاب افراد انجام گیرد، غیبت نامیده می‌شود و اگر در حضورشان باشد، سرزنش می‌باشد. دین مقدس اسلام این عادت زشت را یکی از گناهان بزرگ شمرده و ده‌ها حدیث دراین‌باره صادر شده است؛ از باب نمونه:
پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله در ضمن خطبه‌ای با صدای بلند فرمود: ای کسانی که با زبان اظهار ایمان می‌کنید، ولی ایمان داخل قلبتان نشده است، از مسلمانان غیبت و بدگویی نکنید و درصدد جست‌وجوی عیوبشان نباشید. زیرا هر کس درصدد جست‌وجوی عیوب برادرش برآید، خدا عیوبش را آشکار و در نزد مردم رسوایش می‌سازد.[1]
امام صادق علیه السلام فرمود:
هر کس که درباره مؤمن چیزی بگوید تا آبرویش را بریزد، خدا او را از دوستی خود خارج می‌سازد و به دوستی شیطان وارد می‌گرداند و شیطان نیز او را قبول نمی‌کند.[2]
پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:
هر کس از زن یا مرد مسلمان غیبت و بدگویی کند، خدا تا چهل روز نماز و روزه‌اش را قبول نخواهد کرد، مگر این‌که صاحب غیبت از او راضی گردد.[3]
امام صادق علیه السلام فرمود:
غیبت و بدگویی حرام است و نیکی‌ها را نابود می‌کند، چنان‌که آتش هیزم را می‌سوزاند.[4]
متأسفانه این گناه بزرگ به صورت یک امر عادی درآمده و به اصطلاح نقل مجالس شده است. زشتی‌اش را از دست داده و اکثر افراد بدان معتاد شده‌اند. پدر از مادر و مادر از پدر و هر دو، از همسایگان و خویشان بدگویی و عیب‌جویی می‌کنند. کودکان معصوم هم این خوی زشت را در خانواده و از پدران و مادران می‌آموزند و بدان عادت می‌نمایند و از خودشان و کودکان دیگر بدگویی و عیب‌جویی می‌کنند، به‌طوری معتاد می‌شوند که وقتی بزرگ شدند، ترک عادت برایشان بسیار دشوار خواهد بود.
بعضی از پدران و مادران نادان، حتی از فرزندان خودشان عیب‌جویی و بدگویی می‌کنند، با این‌که آن‌ها باید پوشاننده عیوب فرزندانشان باشند، عیبی را که در فرزندشان سراغ دارند را به‌طور شوخی و گاهی در مواقع خشم و غضب بازگو می‌کنند و به رخ او می‌کشند. غالب افراد هم که بی‌عیب نیستند.
ممکن است در حال خشم و عصبانیت این قبیل الفاظ از پدر و مادر صادر شود:
سیاه زشت، لاغر مردنی، دراز بی‌عقل، کوتولوی بدجنس، دماغ گنده، دهان گشاد، شکم گنده، دندان گرازی، حاجی لک‌لک، لوچ زشت، چشم نخودی، شل وامانده و ...
بالأخره پدر یا مادر ممکن است عیبی را در فرزندانشان ببینند و در حال عصبانیت بازگو کنند؛ این عمل چند عیب بزرگ دارد:
1. کودکان این خوی زشت را عملًا از پدر و مادر یاد می‌گیرند و درباره برادران، خواهران و سایر کودکان و بزرگان انجام خواهند داد.
2. از پدر و مادر عقده و کینه پیدا می‌کنند و به آن‌ها بدبین خواهند شد.
3. ذکر آن عیب، به ویژه اگر تکرار شود، در روح کودک اثر خواهد گذاشت. خود را ناقص و معیوب می‌پندارد و آن عیب- گر چه کوچک و بی‌اهمیت باشد- در نظرش خیلی مهم جلوه خواهد کرد. ممکن است آن‌قدر در این‌باره بیندیشد که به ضعف اعصاب و خودکم‌بینی مبتلا گردد یا آن عیب کوچک، به‌قدری در نظرش مهم جلوه کند که کمالات ذاتی خود را نادیده بگیرد و لایق هیچ مقامی نشمارد و از اجتماع و کارهای مهم جمعی و گروهی فراری گردد.
بنابراین، پدران و مادرانی که به شخصیت فرزندان خویش علاقه دارند، اگر هم در او نقصی سراغ دارند، مجاز نیستند هیچ گاه، حتی به‌طور شوخی و در حال خشم آن را بازگو کنند و بدین‌وسیله بر روحش ضربه وارد سازند.
[1]. محمّد مهدى نراقى، جامع السعادات، ج 2، ص 82:« یا معشر مَنْ آمن بلسانه ولم یؤمن بقلبه! لا تغتابوا المسلمینَ ولا تتبعوا عوراتهم؛ فإنَّ مَن تَتَبَّعَ عورة أخیه یَتَتَبَّعُ اللَّه عورته حتّى یفضحَهُ فی جَوفِ بَیْتِهِ»
[2]. همان، ص 84: مَنْ رَوى على مؤمنٍ روایَةً یرید بها شینَهُ وهدمَ مروته لیُسْقَطَ من عینِ الناسِ أخرجه اللَّه من ولایتَهِ إلى ولایة الشیطانِ فلا یقبله الشیطان»
[3]. همان، ص 83:« مَن اغتابَ مُسلِماً أوْ مسلمةً لم یقبل اللَّهُ صلاتَه ولا صیامَه، أربعین یَوماً ولیلةً إلّاأنْ یغفَر له صاحبه»
[4]. همان، ص 84:« الغیبةُ حرام على کل مُسْلِمٍ وإنّها لتأکل الحسنات کما تأکل النارُ الحطَبَ»
منبع: امینى، ابراهیم، تربیت، 1جلد، بوستان کتاب (انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم) - قم، چاپ: هفتم، 1390.