اهل دنیا و اهل آخرت
بنابراین، کسی که در دنیا برای آخرت کار کند اهل آخرت است و کسی که برای دنیا کار کند اهل دنیا خواهد بود.
امیر المؤمنین علیه السّلام فرمود: «مردم در دنیا به دو عامل تقسیم می‌شوند:
یکی کسی که در دنیا برای دنیا کار می‌کند. دنیا او را مشغول ساخته و از آخرت باز داشته است، می‌ترسد فرزندانش بعد از او فقیر شوند اما از تهیدستی آینده (جهان آخرتش) در امان است و عمر خود را در راه تأمین منافع دیگران صرف می‌کند.
عامل دوم کسی که در دنیا برای بعد از دنیا کار می‌کند، پس روزی او نیز بدون زحمت می‌رسد. یعنی به نصیب دنیا و آخرت نائل می‌شود و مالک هردو سرا
خواهد بود. پس نزد خدا آبرومند و محترم خواهد بود و آنچه را از خدا بخواهد به اجابت خواهد رسید»[125].
امیر المؤمنین علیه السّلام فرمود: «دنیا محل عبور است نه خانه قرار و مردم در آن دو گونهاند: یکى مردى که نفس خودش را با اشیاء بىارزش دنیا معامله مىکند و آن را در ذلت و هلاکت مىافکند، و دیگر کسى که نفس انسانى خودش را مىخرد و آزاد مىسازد»[126].
تفاوت اهل دنیا با اهل آخرت در این نیست که ثروتمند باشد یا فقیر، به کارهای دنیا مشغول باشد یا بیکار، مسؤولیتهای اجتماعی را بپذیرد یا نپذیرد، در بین مردم زندگی کند یا گوشه‌گیر باشد، به کسب‌وکار مشغول باشد یا به تحصیل علم و تدریس و تألیف کتاب و وعظ و سخنرانی، از نعمتهای دنیا استفاده کند یا نه و در پست و مقام دنیوی باشد یا نباشد. بلکه تفاوت اساسی در این است که به امور دنیا گرایش داشته باشد یا به امور آخرت، به زندگی دنیا دل بسته باشد یا به زندگی آخرت، توجهش به دنیا باشد یا به خدا، تأمین خواسته‌ها و هوسهای حیوانی را هدف زندگی بداند یا پرورش فضائل و مکارم انسانی را. هرچیزی که انسان را به خود مشغول سازد و از یاد خدا و سعی در تأمین سعادت جهان آخرت بازبدارد، دنیا محسوب می‌شود، گرچه تحصیل علم و تدریس یا تألیف کتاب یا اشتغال به امامت و وعظ و سخنرانی باشد. حتی گوشه‌گیری و زهد در دنیا و اشتغال به عبادت نیز اگر برای غیر خدا باشد، از دنیا محسوب می‌شود.
پس روشن شد که همه اهل دنیا در یک مرتبه نیستند، چنانکه همه اهل آخرت نیز در یک مرتبه قرار ندارند. بلکه گروهی از اهل دنیا، صددرصد و بطور کامل به دنیا گرایش دارند و بطور کلی از خدا و جهان آخرت غافلند، چنین افرادی بنده دنیا و دنیاپرست نامیده می‌شوند. در برابر این گروه، بندگان خالص خدا هستند که تمام توجهشان به خدا و جهان آخرت است و جز جلب رضای کامل خدا هدفی ندارند. در بین این دو گروه متقابل، مراتب و درجات فراوانی وجود دارد. هرکس به هرمقدار که به دنیا گرایش داشته باشد، به همان مقدار اهل دنیا بوده و از قرب خدا دور خواهد بود. برعکس هرچه بیشتر به یاد خدا و جهان آخرت باشد به همان مقدار تارک دنیا محسوب خواهد شد. به عبارت دیگر اهل دنیا بودن و اهل آخرت بودن دو امر اضافی و نسبی می‌باشند.
[125]- قال على علیه السّلام: الناس فى الدنیا عاملان: عامل عمل فى الدنیا للدنیا، قد شغلته دنیاه عن آخرته. یخشى على من یخلفه الفقر و یأمنه على نفسه فیفنى عمره فى منفعة غیره. و عامل عمل فى الدنیا لما بعدها فجائه الذى له من الدنیا بغیر عمل. فاحرز الحظین معا و ملک الدارین جمیعا.
فاصبح وجیها عند اللّه لا یسأل اللّه حاجة فیمنعه- نهج البلاغه/ کلمات قصار 269.
[126]- قال على علیه السّلام: الدنیا دار ممر لا دار مقرّ، و الناس فیها رجلان: رجل باع فیها نفسه فاوبقها و رجل ابتاع نفسه فاعتقها- نهج البلاغه/ کلمات قصار 133.
*امینى، ابراهیم، خودسازى (تزکیه و تهذیب نفس)، 1جلد، شفق - قم، چاپ: هشتم.