پایگاه اطلاع رسانی آیت الله ابراهیم امینی قدس سره

باقيمانده خمس خيبر

خیبر در سال هفتم هجرى به دست سپاه اسلام فتح شد، و براى فتح آن جنگ و جهاد واقع شد. و بدین وسیله اموال منقول اراضى یهود نصیب مسلمانان شد.

رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله بر طبق قوانین آسمانى اسلام و موازین تقسیم غنائم، اموال منقول را به پنج قسمت تقسیم نمود. چهار قسمت آن را در میان سپاهیان تقسم کرد و یک خمس آن را براى مصارف معینى که در قرآن مجید تعیین شده باقى گذاشت. خدا در قرآن مى فرماید: (وَاعْلَمُوا اِنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَی ءٍ فَاِنَّ لِلَّهِ خَمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَلِذِى الْقُرْبى وَالْیَتامى وَالْمَساکینِ وَابْنِ السَّبیلِ). [انفال آیه 41.] یعنى بدانید که هر چه غنیمت گیرید خمس آن از خدا و پیغمبر و خویشان او و یتیمان و تنگدستان و به راه ماندگان است.

بر طبق آیه ى مذکور و احادیث، خمس غنائم اختصاص دارد به شش مصرفى که در آیه ذکر شده و باید در همانها صرف شود.

رسول خدا خمس غنائم را کنار مى گذاشت و زندگى ذوى القربى و یتیمان و تنگدستان و به راه ماندگان بنى هاشم را از آن تأمین مى کرد و بقیه را براى مخارج شخصى خودش و کارهاى خدایى مى گذاشت. در مورد غنائم خیبر نیز خمس آنرا براى مصارف مذکور کنار گذاشته بود. مقدارى از آن را در بین همسرانش تقسیم نمود مثلا به عایشه دویست وسق خرما و گندم و جو داد. مقدارى از آنرا در بین خویشان و ذوى القربى تقسیم نمود مثلا دویست وسق به فاطمه و یکصد وسق به على بن ابى طالب علیه السلام عطا فرمود. [سیره ى ابن هشام ج 3 ص 365 و 371.] و زمین آن را به دو قسمت تقسیم نمود، نصفش را براى مخارجى که براى حکومت اسلام پیش آمد مى کرد کنار گذاشت، و نصف دیگر را براى تأمین زندگى مسلمانان و سپاهیان اسلام اختصاص داد. مجموع زمین ها را به یهودیان داد که زراعت کنند و هر سال مقدارى از درآمدش را به رسول خدا بدهند، درآمد آن را مى گرفت و در همان مصارفى که خدا تعیین کرده بود صرف مى کرد. [فتوح البلدان ص 36 تا 42.] و قتى رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله وفات نمود، ابوبکر مجموع غنائم خیبر را که باقى مانده بود تصرف کرد حتى خمسى را که به خدا و رسول و ذوى القربى و یتیمان و تنگدستان و به راه ماندگان بنى هاشم اختصاص داشت تصرف نمود و بنى هاشم را از خمس محروم گردانید.

حسن بن محمد بن على بن ابى طالب مى گوید: ابوبکر سهم ذوى القربى را به فاطمه و سایر بنى هاشم نداد و آن را در راههاى خیر مانند خرید اسلحه و زره صرف کرد. [شرح ابن ابى الحدید ج 16 ص 231.] عروه مى گوید: فاطمه علیهماالسلام نزد ابوبکر رفت و فدک و سهم ذوى القربى را مطالبه نمود. ابوبکر چیزى به وى نداد و آن را جزء مال خدا قرار داد. [شرح ابن ابى الحدید ج 16 ص 231.] به هر حال، موضوع مذکور نیز یکى از موارد. نزاع فاطمه زهرا (علیهاالسلام) و ابوبکر بوده است که گاهى به عنوان خمس خیبر و گاهى به عنوان سهم ذوى القربى اطلاق شده است.

در این مورد نیز حق با حضرت فاطمه مى باشد. زیرا بر طبق نص قرآن شریف خمس غنائم اختصاص دارد به مصارف مذکور در آیه، و باید به دست ذوى القربى و یتیمان و تنگدستان و به راه ماندگان بنى هاشم برسد. این دیگر ارث نبود تا ابوبکر بگوید: من از پیغمبر شنیدم که مى فرمود: ما ارث نمى گذاریم. حضرت فاطمه علیهاالسلام به ابوبکر مى فرمود: خدا در قرآن کریم مقرر فرموده که یک سهم از خمس در ذوى القربى به مصرف برسد، تو که مصداق ذوى القربى نیستى چرا حق ما را گرفته اى؟.

انس بن مالک مى گوید: فاطمه نزد ابوبکر رفت و فرمود: خودت مى دانى که به ما اهل بیت ستم نمودى و ما را از صدقات رسول خدا و سهم غنائم که در قرآن کریم براى ذوى القربى تعیین شده محروم ساختى. خدا در قرآن مى فرماید: (واَعْلَموا اَنَّما غَنِمْتُم مِنْ شَی ءٍ فَاِنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَ لِلْرَّسُولِ وَ لَذِى الْقُربى).

ابوبکر در جواب گفت: پدر و مادرم به فداى تو و پدرت اى دختر رسول خدا! من پیرو کتاب خدا و حق رسول اکرم و حق قرابت هستم کتابى را که شما مى خوانید من نیز خوانده ام لیکن بنظرم نیامده که یک سهم از خمس را بالتمام به شما بدهم.

فاطمه فرمود: این سهم از خمس مال تو و خویشان تو است؟ گفت: نه، بلکه مقدارى از آن را بشما مى دهم و بقیه را در مصالح مسلمین بمصرف مى رسانم. فاطمه فرمود: این حکم خدا نیست. گفت: حکم خدا همین است. [شرح ابن ابى الحدید ج 16 ص 230.]