امر به معروف و نهی از منکر
یکی از واجبات مهم اسلام، امر به معروف است. بر هر مسلمانی واجب است در راه ترویج اسلام و تبلیغ احکام کوشش کند. مردم را به وظایف دینی و کارهای خوب آشنا سازد؛ اگر کسی را دید به وظیفه‌اش عمل نمی‌کند، به انجام وظیفه وادارش کند. این کار را امر به معروف می‌گویند.
نهی از منکر نیز یکی از واجبات بزرگ اسلام است. بر هر مسلمانی واجب است با فساد و ظلم و ستم مبارزه کند، از کارهای زشت و حرام جلوگیری کند، اگر کسی را دید که برخلاف احکام و دستورات خدا عمل می‌کند، بدی آن کار را به او تذکر دهد و تا می‌تواند جدیت کند، جلو آن کار زشت را بگیرد؛ این کار را نهی از منکر می‌گویند.
امر به معروف و نهی از منکر بزرگ‌ترین وظیفه اسلامی است. اگر به این وظیفه عمل شود. احکام و قوانین دین باقی می‌ماند و اجرا
می‌شود. اسلام همه مسلمانان را مسؤول اجرای قوانین دین می‌داند. بر تمام مسلمانان واجب است، مراقب یکدیگر باشند. بر مسلمانان واجب است از قوانین دین دفاع کنند و برای نگهداری و اجرای آن‌ها کوشش نمایند. هر مسلمانی وظیفه دارد خودش کارهای نیک را انجام دهد، دیگران را نیز به کارهای خوب وادار کند؛ خود از کارهای زشت و حرام خودداری نماید، دیگران را نیز از ارتکاب محرمات الهی بازدارد.
برنامه مذکور، یکی از شاهکارهای اسلام و برنامه‌های اختصاصی قرآن به شمار می‌رود. قرآن کریم انجام این وظیفه سنگین و مسؤولیت بزرگ را رمز برتری مسلمانان می‌شمارد.
خدا در قرآن می‌فرماید: شما بهترین ملت‌ها هستید؛ زیرا امر به معروف و نهی از منکر می‌کنید و به خدا ایمان دارید.[1]
باز می‌فرماید: باید همیشه گروهی از شما مجهز و آماده باشند، مردم را به کارهای نیک دعوت کنند و امر به معروف و نهی از منکر نمایند.[2]
حضرت امام رضا علیه السلام می‌فرمود: امر به معروف و نهی از منکر کنید. اگر به این وظیفه عمل نکنید، اشرار بر شما مسلط می‌شوند. آن‌گاه نیکان هرچه دعا کنند و از ظلم و ستم بنالند،
دعایشان به هدف اجابت نخواهد رسید.[3]
پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله می‌فرمود: هنگامی که امت من امر به معروف و نهی از منکر را ترک نمایند، با خدا اعلان جنگ داده‌اند.[4]
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: مادامی که امت من امر به معروف و نهی از منکر کنند و تعاون و همکاری داشته باشند، وضع اجتماعی آنان آبرومند و خوب خواهد بود؛ اما هنگامی که این وظیفه را از دست بدهند، برکت از آنان برداشته می‌شود و بعضی از آنان بر سایرین مسلط می‌شوند و در زمین و آسمان دادرس و فریادرسی نمی‌یابند.[5]
امام حسن عسکری علیه السلام می‌فرماید: امر به معروف و نهی از منکر را ترک نکنید والّا بر عموم شما گرفتاری و عذاب نازل خواهد شد. هر یک از شما اگر کار بدی را دید، باید با دست جلو آن را بگیرد؛ اگر نمی‌تواند، باید با زبانش از آن کار نهی کند. اگر از نهی زبانی هم عاجز است، باید از وقوع کار زشت قلباً خشمناک و ناراحت باشد.[6]
علی بن ابی‌طالب علیه السلام به اصحابش می‌فرمود: اگر خطر و گرفتاری برای شما پیش آمد، اموال خود را فدای نفس خویشتن گردانید و اگر خطری متوجه دینتان شد، نفوس خود را در یاری دین فدا کنید؛ بدانید که بدبخت، کسی است که دینش را از دست بدهد و دزدزده شخصی است که دینش را به سرقت می‌برند.[7]
امر به معروف و نهی از منکر در چند مرحله انجام می‌گیرد:
مرحله اول: باید با زبان خوش و نرمی، خوبی یا بدیِ کار را برای شخص اثبات کرد و با پند و موعظه، از وی تقاضا نمود که کار خوب را انجام دهد، یا کار بد را ترک کند؛
مرحله دوم: اگر زبان خوش و پند و موعظه، تأثیر نداشت باید با تندی و خشونت نهی از منکر کرد؛
مرحله سوم: در صورتی که تندی و خشونت نیز سودی نداشت، اگر قدرت بر نهی از منکر دارد باید به هر وسیله‌ای که می‌تواند متوسل شود و به هر طریق که امکان دارد، جلو کار زشت را بگیرد؛
مرحله چهارم: اگر پند و موعظه سودی نداشت و تندی و خشونت و جلوگیری از معصیت برایش امکان نداشت، باید غیرت در دین، به طوری خشمناکش کند که آثار خشم و غضب بر چهره‌اش نمایان گردد تا شخص گناهکار بفهمد که مبغوض و مطرود مردم واقع شده است.
*آیت الله ابراهیم امینى، همه باید بدانند، 1جلد، بوستان کتاب (انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم) - قم، چاپ: 25، 1390
[1]. آل عمران( 3)، آیه 110
[2]. همان، آیه 104
[3]. وسائل الشیعه، ج 11، ص 394
[4]. وسائل الشیعه، ج 11، ص 394
[5]. همان، ص 398
[6]. همان، ص 407
[7]. همان، ص 451