حجِّ بیت اللّه و آثار آن
حج در اسلام یکی از بزرگ‌ترین عبادت‌هاست و از ارکان اسلام به شمار رفته است.
امام محمدباقر(ع) فرمود: اسلام بر پنج پایه بنا شده است: نماز، زکات، حج، روزه، و ولایت.
حج یکی از عبادت‌هاست که باید با قصد قربت انجام بگیرد، و قصد ریا و خودنمایی موجب بطلان آن می‌شود. مراسم حج در مکه و حرم و در روزهای مخصوص ذی حجه انجام می‌گیرد، و بر هر مسلمان مستطیع که وسیله رفتن به حج برایش فراهم باشد واجب است یک بار به سفر حج مشرّف شود و مراسم آن‌را انجام دهد، ولی بعد از آن استحباب دارد. حج عبادت بزرگ و جامعی است که در تشریع آن، اهداف مختلفی منظور بوده است، و اگر درست انجام بگیرد برای شخص حاجی و امت بزرگ اسلام منافع مهمی را در بر دارد و حضرت ابراهیم(ع) از جانب خدا مأموریت یافت مردم را به سوی آن دعوت کند.
قرآن می‌فرماید: مردم را به حج دعوت کن تا پیاده یا سوار بر شتران لاغر، از هر طرف، به سوی تو آیند. تا منافع خود را ببینند و نام خدا را در روزهای معین، و هنگام ذبح چارپایانی که روزی آنان شده، ببرند. پس، از آن‌ها بخورید و به بینوایان فقیر اطعام کنید.[417]
توجه به خدا و تهذیب نفس
یکی از منافع و اهداف مهم حج تزکیه و تهذیب و پرورش نفس و تقرب به خداست. حج یک سفر روحانی و معنوی است. حاجی قبل از حرکت، خودش را برای زیارت خانه خدا و حضور در محضر پروردگار آماده می‌سازد. از گناهان گذشته‌اش، که موجب دوری از خداست، توبه می‌کند. اگر به کسی بدهکار است یا مظالمی را بر گردن دارد ادا می‌کند. اموال خود را از حرام و حقوق واجب پاک می‌سازد. اگر به کسی ظلم کرده، رضای او را فراهم می‌نماید.
آن‌گاه که آماده شد، مشاغل و تعلقات دنیوی را کنار می‌گذارد و به سوی خدا و خانه خدا حرکت می‌کند. در طول سفر خود را مهمان خدا و در محضر او مشاهده می‌کند، و همواره به یاد اوست. مراسم عمره و حج را با بینش و با توجه به حکمت‌های آن‌ها انجام می‌دهد. وقتی در میقات با دو قطعه پارچه سفید و بی‌آلایش مُحرِم می‌شود، باطن ذات خود را نیز از گناهان و تعلقات دنیوی پاک می‌سازد، و تلبیه را به عنوان قبول دعوت خدای متعال بر زبان جاری می‌سازد، در طول اِحرام کار خلافی انجام نمی‌دهد.
با چنین حالی به سوی بیت‌اللّه حرکت می‌کند، هر چه نزدیک‌تر می‌شود قلب او نیز به خدا نزدیک‌تر می‌گردد. در حال طواف کعبه و نماز طواف و سعی بین صفا و مروة، همواره در حال ذکر و به یاد خداست و خود را در محضر او مشاهده می‌کند.
در وقوف به عرفات، توقف در قیامت و حساب را بالعیان مشاهده می‌کند، در کوچ به مِنی و توقف در مَشعر خود را در حال حرکت به سوی خدا مشاهده می‌نماید، به هنگام رمی جَمَرات، نفس اماره و شیطان را نیز سنگ‌باران می‌کند. هنگام ذبح گوسفند در قربانگاه منی مراتب اطاعت و فداکاری‌های حضرت ابراهیم و اسماعیل را به یاد می‌آورد. و با همین کیفیت سایر مراسم حج را به پایان می‌برد.
و در نهایت تصمیم می‌گیرد که دیگر مرتکب گناه نشود و قداست و ارزش حاجی بودن را برای همیشه حفظ کند.
آن‌گاه با نفسی نورانی و پاک و پاکیزه، و دلی آرام و قلبی مطمئن و اراده‌ای قاطع و حجی مقبول به سوی وطن بازمی‌گردد.
فایده یادشده از مهم‌ترین منافع و دست‌آوردهای حج محسوب می‌شود که در احادیث نیز به آن‌ها اشاره شده است؛ از باب نمونه:
امام صادق(ع) فرمود: حج و عمره دو بازار از بازارهای آخرت هستند، هر کس به حج و عمره می‌رود در جوار رحمت خداست. اگر توفیق یافت که مراسم حج را به پایان برساند گناهانش آمرزیده می‌شود، و اگر اجل او را مهلت نداد پاداش او بر خداست.[418] حضرت صادق(ع) فرمود: وقتی مردم در مِنی در چادرهای خود مستقر می‌شوند منادی حق تعالی ندا می‌کند: اگر می‌دانستید در جوار چه کس قرار گرفته‌اید، یقین می‌کردید که خدای متعال در حفظ خانواده و اموال جانشین شما است، و شما را مورد مغفرت قرار می‌دهد.[419]
امام صادق(ع) فرمود: وقتی اراده حج کردی، قلب خود را برای خدا از هر شاغل و حجابی فارغ ساز، امورت را به خدا واگذار و در جمیع حرکات و سکنات بر خدا توکل کن و تسلیم قضا و قَدَر او باش، دنیا و راحت آن‌را با مردم بگذار، خویشتن را از حقوقی که مردم بر تو دارند پاک‌ساز، بر توشه و مرکب سواری، و همراهان و جوانی و مال خود اعتماد نکن، مبادا همه این‌ها برای تو وبال شوند. زیرا هر کس در طلب جلب رضای خدا باشد ولی بر غیر او اعتماد کند، خدا همان چیز را وسیله وبال او قرار می‌دهد. برای سفر حج به گونه‌ای آماده شو که گویا امید رجوع نداری. با همراهانت خوش‌رفتار باش، اوقات واجبات الهی و سنّت‌های پیامبر را رعایت کن، آداب اسلامی و تحمل دشواری‌ها و صبر و شکر، مهربانی و سخاوت و ایثار را همواره رعایت کن. آن‌گاه با آب توبه خالص گناهانت را بشوی، لباس راستی و صفا و خشوع را بپوش، و از هرچه تو را از یاد خدا و اطاعت او بازمی‌دارد، مُحرِم شو. آن‌گاه با لبیک صادق و خالص، دعوت حق را اجابت کن، و به ریسمان محکم الهی تمسک بجوی. در همان حالی که با سایر مسلمانان اطراف بیت اللّه طواف می‌کنی، با قلبت همراه ملائکه در اطراف عرش طواف کن. در هروله رفتن از هوای نفسانی خود نیز بگریز.
وقتی از عرفات به منی کوچ می‌کنی از نیروی خود نیز تبری بجوی و از غفلت و لغزش‌ها خارج شو، و چیزهایی را که بر تو حلال نیست و استحقاق آن‌ها را نداری آرزو نکن.
در عرفات به خطاهای خود اعتراف کن، و با خدای متعال در توحید او تجدید عهد کن. در مزدلفه به سوی خدا تقرب بجوی و تقوای او را پیشه‌ساز. وقتی به کوه بالا می‌روی روحت را نیز به ملأ اعلا صعود بده.
هنگام ذبح قربانی گلوی هواهای نفسانی و طمع را نیز قطع کن. هنگام رمی جمرات، شهوات و پستی‌ها و اخلاق زشت را نیز سنگ‌باران کن. هنگام تراشیدنِ سر، عیوب ظاهر و باطن خود را نیز برطرف ساز.
وقتی داخل حرم می‌شوی، خود را در رسیدن به مراد در امان و حفظ خدا بدان. و برای تعظیم صاحب بیت، و معرفت جلال و قدرت او آماده باش. هنگام طواف، از روی رضا و تسلیم حجرالاسود را استلام کن. در طواف وداع ما سوی اللّه را رها کن، وقتی بر کوه صفا توقف می‌کنی روح و باطن خود را برای ملاقات با خدا تصفیه کن. هنگامی که از کوه مروه بالا می‌روی، خود را با تقوا در محضر خدا قرار بده. و تا قیامت بر شرط و عهدی که با خدا بسته‌ای هم‌چنان وفادار بمان. و بدان که خدای متعال حج را واجب نکرد و در بین همه عبادات به خود نسبت نداد. « وَلِلّهِ عَلی النّاسِ حِـجُّ البَـیتِ مَـنِ اسْتَطاعَ إِلَیهِ سَبِـیلاً » و پیامبر آن‌را در بین مناسک حج با ترتیب مخصوص، قرار نداد، جز برای این‌که در مشاهده مناسک برای صاحبان عقل، آمادگی و اشاره‌ای باشد به مرگ و قبر، بعث و قیامت، و جدا شدن نیکوکاران از بدکاران، و دخول بهشتیان در بهشت و جهنمیان در دوزخ.[420]
رسول خدا(ص) فرمود: از نشانه‌های قبول حج این است که حاجی وقتی به وطن برگشت، دیگر مرتکب معصیت نشود. اگر بعد از برگشتن باز هم همانند سابق به ارتکاب گناهان مانندِ زنا، یا خیانت یا گناهان دیگر، مشغول شد، معلوم می‌شود حجش مورد قبول واقع نشده است.[421]
پیامبر اکرم در خطبه غدیر فرمود: ای مردم! با کمال ایمان و آشنایی با مسائل به حج بیت اللّه بروید، و از زیارت مشاهد، جز با توبه و ریشه‌کن کردن گناهان، برنگردید.[422]
مجمع جهانی امت اسلام
دومین فایده حج، شرکت در مجمع عمومی امت اسلام است. مراسم حج یک کنگره عظیم جهانی اسلام است که هر ساله در مکه و در جوار حرم امن الهی برپا می‌شود. از هر کشوری جمعی از مسلمانان در آن شرکت می‌کنند. با اوضاع سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، و مشکلات یکدیگر آشنا می‌شوند و در حلّ مشکلات تعاون و تبادل نظر می‌کنند. با اخلاق و آداب و رسوم یکدیگر از نزدیک آشنا می‌شوند.
فایده مذکور یکی از مصادیق مهمّ منافع یادشده در آیه سابق است « لِـیشْهَدُوا مَـنافِـعَ لَهُمْ » اسلام همه مسلمانان جهان را، در هر کجا و پیرو هر مذهبی باشند امت واحد می‌داند که منافع و مسئولیت‌های مشترک دارند. این مسئولیت‌ها عبارت است از:
1. تبلیغ و گسترش و نشر فرهنگ اصیل اسلام در بین خودشان و سایر ملل.
2. مبارزه با شرک و بت‌پرستی، چه پرستش مجسمه‌های بی‌روح باشد، چه انسان‌های طاغوتی که به حریم توحید الهی تجاوز نموده و خود را در قانون‌گذاری و اداره کشور بر طبق دلخواه ذی حق و واجب الاطاعه می‌دانند.
3. سعی در محکم کردن وحدت بین کشورها و مذاهب اسلامی.
4. حفظ استقلال امت بزرگ اسلام.
5 . مبارزه با سلطه‌جویی دشمنان در کشورهای اسلامی.
6. دفاع از سرزمین‌های اسلامی.
7. دفاع از اسلام و مبارزه با توطئه‌های ضدّ اسلامی.
8 . دفاع از حقوق مسلمانان در جهان.
9. مبارزه با ورود فرهنگ مبتذل و مفاسد اخلاقی دشمنان اسلام.
10. ارشاد و هدایت نسل جوان.
11. دفاع از حقوق زنان.
12. دفاع از حقوق کودکان.
13. دفاع از حقوق محرومان و مستضعفان.
14. دفاع از مظلومان و ستم‌دیدگان.
و دیگر امور مهمی که با جهان اسلام ارتباط دارد.
امت اسلام در صورتی می‌تواند به صورت یک امت مستقل و نیرومند و با عظمت در جهان زندگی کند و از کیان خود دفاع نماید که به صورت امت واحد باشد، و آحاد آن، در حفظ وحدت و انجام مسئولیت‌های مشترک کوشا و جدی باشند. و تحقق یک چنین امر حیاتی و مهم نیز بدون وجود یک تشکیلات منسجم و نیرومند جهانی امکان‌پذیر نیست.
بنابراین، تشکیل یک مجمع عمومی برای جهان اسلام ضرورت دارد، مجمعی که هر یک از کشورها و مذاهب اسلامی، در آن عضویت فعال داشته باشند، تا در امور مهم مربوط به جهان اسلام مشورت و تبادل نظر و تصمیم‌گیری کند، و تصمیمات خود را برای اجرا به کشورهای متبوع ابلاغ نمایند. نمایندگان کشورهای اسلامی در طول سال در جلسات عمومی و کمیسیون‌ها شرکت می‌کنند: و بر مسائل مهم و رویدادهای جهان اسلام نظارت دارند، و هنگام مراسم حج نیز کنگره اسلامی وسیع‌تری خواهند داشت.
وجود یک چنین تشکیلات گسترده‌ای برای جهان اسلام یک امر ضروری است و باید مرکز آن در یکی از کشورهای اسلامی باشد. و چه جایگاهی برای این امر مهم بهتر و مناسب‌تر از حرم امن الهی و در جوار بیت‌اللّه و خانه توحید است؟
قرآن می‌فرماید: نخستین خانه‌ای که برای مردم بنا شد همان خانه‌ای است که در مکه است. خانه‌ای که برای جهانیان برکت و هدایت دارد. آیات روشن و مقام ابراهیم در آنجاست هر که داخل آن شد در امان است. حجّ آن خانه برای خدا بر کسانی که قدرت حج دارند واجب است. و هر که کفر ورزید بداند که خدا از جهانیان بی‌نیاز است.[423]
و می‌فرماید: کعبه را جایگاه اجتماع و مکان امن مردم قرار دادیم و مقام ابراهیم را نمازگاه خویش قرار دهید و به ابراهیم و اسماعیل فرمان دادیم تا خانه‌ام را برای طواف‌کنندگان و مقیمان و راکعان و ساجدان پاکیزه بدارید.[424]
و می‌فرماید: خدا کعبه، بیت الحرام را قوام کار مردم گردانید. و هم‌چنین ماه حرام و قربانی بی‌قلاده را وسیله قوام قرار داد تا بدانید که خدا هرچه را در آسمان و زمین است می‌داند و بر هر چیزی آگاه است.[425]
در آیات یادشده، کعبه به عنوان «مبارکا» و «هدی للعالمین» و «مثابه للناس» و «قیاما للناس» و «من دخله کان آمنا» معرفی شده است. معلوم می‌شود حرم امن الهی و در جوار بیت اللّه الحرام را مناسب‌ترین و بهترین جایگاه مجمع عمومی جهان اسلام تشخیص داده که قوام و استقلال و عظمت امت اسلامی بدان بستگی دارد. باید برای جهان اسلام منشأ صدور و برکت و هدایت و امنیت باشد.
تأسیس چنین سازمانی از بزرگ‌ترین منافع حج محسوب می‌شود. اگر اندیشمندان و خیرخواهان مسلمان جهان چنین سازمان مهمی را تأسیس کرده بودند وضع امت اسلام قطعا با وضع کنونی تفاوت داشت. ولی متأسّفانه چنین سازمانی وجود ندارد، و تأسیس آن در چنین شرایط کار بسیار دشواری است. اما می‌توان تأسیس سازمان جهانی اسلام را بر افکار روشن‌فکران و خیرخواهان و اصلاح‌طلبان جهان اسلام عرضه داشت و ضرورت آن‌را توجیه کرد و به صورت یک فکر اسلامی مطرح ساخت و زمینه را برای تأسیس آن فراهم ساخت.
می‌توان سازمان کنفرانس کشورهای اسلامی را بدین سوی توجه داد که مَقرّ دائم خود را در مکه قرار دهند و جنبه‌های اسلامی خود را بیشتر تقویت کنند، و در مسائل مربوط به جهان اسلام فعال‌تر و جدی‌تر باشند.
در شرایط کنونی و قبل از تحقق هدف مطلوب نیز می‌توان از فرصت مراسم حج استفاده نمود، و به عناوین مختلف کنگره‌ها و کنفرانس‌هایی در حرمَین شریفَین برپا ساخت. و به مقدار میسور در تحکیم روابط سیاسی، اقتصادی، علمی، فرهنگی در میان کشورهای اسلامی کوشش کرد. و حتی فکر تأسیس مجمع عمومی جهان اسلام را مطرح ساخت و زمینه تحقق آن‌را فراهم ساخت. این کنفرانس‌ها اگر با برنامه‌ریزی دقیق و با تفاهم مسئولان کشور میزبان تشکیل شود، می‌تواند به تفاهم مسئولان کشورهای اسلامی و حلّ مشکلات کمک نماید.
تظاهر به وحدت
سومین فایده حج، شرکت عُموم مسلمانان در مراسم تجدید پیمان وحدت و تظاهر و قدرت نمایی در برابر کفر و شرک و استکبار جهانی است. اسلام دین توحید و یگانه‌پرستی و نفی شرک است. مهم‌ترین هدف پیامبر اسلام(ص) مبارزه با شرک و مشرکان و طاغوت و طاغوتیان بود. از جانب خدا مأموریت داشت پرچم توحید را در جهان به اهتزاز درآورد و تا محو کامل بت و بت‌پرستی و طاغوت و طاغوت‌پرستی از پای ننشینند. رسول خدا(ص) بدون وحشت و هراس این رسالت بزرگ را پذیرفت و علنا از شرک و مشرکان اظهار برائت نمود. و به علی‌بن ابی‌طالب دستور داد تا در مراسم حج و حضور انبوه حُجّاج بیت اللّه سوره برائت را قرائت نماید.
چنان‌که قرآن می‌گوید: در روز حج اکبر از جانب خدا و پیامبرش اعلام شد که خدا و پیامبر از مشرکان بیزارند. پس اگر توبه کنید، برایتان بهتر است و اگر سرپیچی کنید، بدانید که خدا را ناتوان نخواهید کرد. و کافران را به عذابی دردناک بشارت بده.[426]
پیامبر اسلام(ص) با قرائت سوره برائت در جمع مردم، از شرک و مشرکان و طاغوت و طاغوتیان تبرّی جُست و مبارزه با آن‌ها را علنا اعلام نمود و به صورت برنامه رسمی مسلمانان درآورد.
بعد از ارتحال پیامبر(ص) تعقیب اهداف آن حضرت برعهده مسلمانان نهاده شد. مسلمانان وظیفه دارند تا تحقق کامل اهداف پیامبر و محو کامل شرک و بت‌پرستی و ریشه‌کن شدن طاغوت و طاغوتیان پرچم دفاع از توحید و مبارزه با کفر و استکبار را بر زمین نگذارند و در تحقق کامل اهداف پیامبر گرامی اسلام بکوشند. و در همه زمان‌ها و این زمان، پرچم توحید را بر دوش بگیرند و فریاد برائت از مشرکین را به گوش جهانیان برسانند.
مگر اهداف و آرمان‌های پیامبر عظیم الشّأن اسلام تحقق یافته تا مسلمانان حقّ سکوت داشته باشند؟ مگر هنوز بیشتر مردم جهان بت‌پرست نیستند؟ مگر استکبار جهانی و طاغوت‌ها بر مردم حکومت نمی‌کنند؟ مگر مستضعفان جهان به حقوق مشروع خود رسیده‌اند؟ مگر حکومت ستم‌کاران از جهان برچیده شده است؟ مگر اسلام بر کفر و استکبار غلبه یافته است؟ مگر سرزمین مقدس فلسطین در قبضه صهیونیست‌ها نیست؟ مگر مسلمانان مظلوم بوسنی مورد تجاوز صرب‌های جنایت‌کار نیستند؟ مگر توطئه‌های کفر و استکبار جهانی برای محو کامل اسلام به پایان رسیده است؟ و مگر... تا مسلمانان به فریاد برائت از مشرکان بی‌نیاز باشند؟ نه، چنین نیست. مسلمانان باید به هر طریق ممکن از توحید دفاع کنند و در گسترش آن بکوشند. و در همه‌جا فریاد برائت از مشرکان را به گوش جهانیان برسانند. و برای انجام این فریضه دینی چه جایی را بهتر از حرم امن الهی و پایگاه اصیل توحید و در حضور انبوه مسلمانان جهان، و حُجّاج بیت‌اللّه سراغ دارید؟[427]
بیندیشید و پاسخ دهید
1. حضرت ابراهیم از طرف خدا چه مأموریتی یافت؟
2. حاجی قبل از سفر حج چه می‌کند؟
3. حاجی در طول سفر حج به یاد کیست و خود را چگونه مشاهده می‌کند؟
4. هنگام پوشیدن جامه احرام چه می‌کند؟
5 . در وقوف به عرفات خود را چگونه مشاهده می‌کند؟
6. هنگام رمی جمرات چه می‌کند؟
7. پیامبر(ص) علامت قبول حج را چه دانست؟
8 . مسئولیت‌های مشترک اسلامی چه هستند؟
9. برای انجام این مسئولیت‌ها چه چیز لازم است؟
10. چه مکانی برای چنین تشکیلاتی مناسب است؟
11. خدا کعبه را با چه عناوینی معرفی کرده است؟
12. برای تأسیس آن چه باید کرد؟
13. قبل از تأسیس رسمی آن تشکیلات چه استفاده از حج می‌توان برد؟
14. مهم‌ترین هدف پیامبر اسلام چه بود؟
15. علی‌بن ابی‌طالب(ع) در مراسم حج چه کرد؟
16. بعد از ارتحال پیامبر(ص) چه کسانی باید پرچم توحید را به اهتزاز درآورند؟
17. برای فریاد برائت چه مکانی مناسب‌تر است؟
[417] . « وَأَذِّنْ فِی النّاسِ بِالْـحَجِّ یـأْتُوک رِجالاً وَعلی کـلِّ ضامِرٍ یأْتِـینَ مِنْ کـلِّ فَـجٍّ عَمِـیقٍ * لِـیشْهَدُوا مَـنافِـعَ لَهُمْ وَیذْکرُوا اسْمَ
اللّهِ فِی أَیامٍ مَعْلُوماتٍ عَلی ما رَزَقَهُمْ مِنْ بَهِـیمَةِ الأَنْعامِ فَکلُوا مِنْها وَأَطْعِمُوا البائِـسَ الفَقِـیرَ »؛ حج، آیه 27 ـ 28.
[418] . عن أبیعبداللّه علیه‌السلام قال: الحجّ والعمرة سوقان من أسواق الآخرة والعامل بهما فی جوارِ اللّه، إن أدرک ما یأمل غفراللّه له و إن قصر به أجله وقع أجره علی اللّه؛ کافی، ج 4، ص 240.
[419] . عن أبیعبداللّه علیه‌السلام قال: إذا أخذَ الناسُ منازلَهم بمنی نادی منادٍ: لو تَعلمونَ بفناءِ مَن حَلَلْتُم لأَیقَنتم بالخلفِ بعدَ المغفرةِ؛
همان، ص 263.
[420] . قال الصادق علیه‌السلام: إذا أردتَ الحجَّ فجَرِّد قلبَک للّه تعالی من کلِّ شاغلٍ و حجابٍ، و فوِّض أمورَک إلی خالقِها، و تَوکلْ علیه
فی جمیعِ حرکاتِک و سکناتِک، و سَلِّم لقضائِه و حُکمِه و قَدرِه، و دَعِ الدنیا والراحةَ والخلقَ واخرُج من حقوقِ تلزمُک من جهةِ المخلوقین، و لا تعمد علی زادِک و راحلتِک و أصحابِک و قوتِک و شبابِک و مالک مخافةَ انّ یصیر ذلک عدوّا و وبالاً، فإنّ من ادّعی رضی اللّه و اِعتمدَ علی ما سواه صیره علیه وبالاً و عدوّا لیعلم نّه لیس له قوّة و لا حیلة إلاّ بعصمة اللّه و توفیقه، فاستعد استعداد من لا یرجو الرجوعَ، و أحسن الصحبة، وَراع أوقات فرائضِ اللّه و سننِ نبیه و ما یجب علیک من الأدب والاحتمالِ والصبرِ والشکرِ والشفقةِ والسخاوةِ و إیثارِ الزاد علی دوامِ الاوقاتِ ثمّ اغسِلَ بماءِ التوبةِ الخالصةِ ذنوبَک، والبِس کسوةَ الصِدقَ والصفا والخضوع والخشوع، و أحرم من کلّ شیء یمنعک عن ذکرِ اللّه و یحجبُک عن طاعتِه و لبّ بمنی إجابة صادقةً صافیةً خالصةً زاکیةً للّه فی دعوتک متمسّکا بالعروة الوثقی، وطُفْ بقلبِک مع الملائکة حول العرش کطوافک مع المسلمین بنفسِک حولَ البیت، و هَروِل هربا من هواک. و تَبرَّأْ من حولک و قوّتک، و اخرج من غَفلتِک و زلاّتک بخروجِک إلی منی و لا تتمنّ ما لایحل لک، و لا تستحقّه، واعترف بالخطایا بعرفات، و جدّد عهدَک عنداللّه بوحدانیته، و تقرّب إلیه و اتّقه بمزدلفة، و اصعد بروحک إلی الملاء الأعلی بصعودِک الی الجبل، واذبح حنجرة الهوی والطمع عنک عند الذبیحة، وارم الشهوات والخساسة والدنائة والذمیمة عند رمی الجمار، واحلق العیوب الظاهرة والباطنة بحلق شعرک، وادخل فی أمان اللّه و کنفه و سرّه وکلائته من متابعة مرادک بدخول الحرم و دخول البیت متحقّقا لتعظیم صاحبه و معرفة جلاله و سلطانه، و استلم الحجرَ رضا بقسمته، و خضوعا لعزّته، ودع ما سواه بطواف الوداع، واصفِ روحَک و سرّک للقائه یوم تلقاه بوقوفک علی الصفا، وکن بمرئی من اللّه تقیا عند المروة، و استقم علی شرط حجّتک هذاه، و وفاء عهدک الذی عُوهدِتَ به مع ربّک و اُوجبت له یوم لقائک، و اعلم أن اللّه لم یفرِض الحجَّ و لم‌یخصّه من جمیع الطاعات بالإضافة إلی نفسه بقوله تعالی « وَلِلّهِ عَلی النّاسِ حِـجُّ البَـیتِ مَـنِ اسْتَطاعَ إِلَیهِ سَبِـیلاً » ولا شرع نبیه صلی‌الله‌علیه‌وآله سنة فی خلال المناسک علی ترتیب ما شرعه إلاّ للاستعداد والإشارة إلی الموت والقبر والبعث والقیامة، و فصلّ بیان السبق من دخول الجنة أهلها و دخول النار أهلها بمشاهدة مناسک الحجّ من أوّلها إلی آخرها لأولی الألباب و أولی النهی؛ مستدرک الوسائل، ج 2، ص 187.
[421] . قال رسول اللّه صلی‌الله‌علیه‌وآله: مِن عَلامة قَبول الحجّ اِذا رجع الرَّجُل عمّا کانَ عَلَیه مِنَ المعاصی، هذا عَلامة قُبول الحَجّ، وَاِنْ رَجَع
منَ الحَجِّ ثُمّ انهمک فِیما کانَ عَلَیه مِنْ زِنی، اَوْ خیانة اَوْ معصیة فقد رُدَّ عَلَیهِ حجّه؛ همان، ص 186.
[422] . قال رسول اللّه صلی‌الله‌علیه‌وآله: فی خطبة الغدیر: معاشر الناس حُجّوا البیتَ بکمالِ الدین والتفقّه، و لا تنصرفوا عن المشاهد إلاّ بتوبة
و إقلاع الخطیئة؛ همان، ص 188.
[423] . « إِنَّ أَوَّلَ بَیتٍ وُضِعَ لِلنّاسِ لَلَّذِی بِبَکةَ مُبارَکاً وَهُدی لِلْعالَمِـینَ * فِـیهِ آیاتٌ بَیناتٌ مَقامُ إِبْراهِـیمَ وَمَنْ دَخَلَهُ کانَ آمِناً وَلِلّهِ
عَلی النّاسِ حِـجُّ البَـیتِ مَـنِ اسْتَطاعَ إِلَیهِ سَبِـیلاً وَمَنْ کفَرَ فَإِنَّ اللّهَ غَنِی عَنِ العالَمِـینَ »؛ آل عمران، آیه 96 ـ 97.
[424] . « وَ إِذ جَعَلْنا البَیتَ مَثابَةً لِلنّاسِ وَأَمْناً وَاتَّخِذُوا مِنْ مَقامِ إِبْراهِیمَ مُصَلّی وَعَهِدْنا إِلی إِبْراهِیمَ وَ إِسْمـعِیلَ أَنْ طَهِّرا بَیتِی لِلطّائِفِینَ
وَالْعاکفِینَ وَالرُّکعِ السُّجُودِ »؛ بقره، آیه 125.
[425] . « جَعَلَ اللّهُ الکعْبَةَ البَیتَ الحَرامَ قِـیاماً لِلنّاسِ وَالشَّهْرَ الحَرامَ وَالهَدْی‌وَالقَلائِدَ ذ لِک لِتَعْلَمُوا أَنَّ اللّهَ یعْلَمُ ما فِی السَّمـواتِ
وَما فِی الأَرضِ وَأَنَّ اللّهَ بِکلِّ شَی‌ءٍ عَلِـیمٌ »؛ مائده، آیه 97.
[426] . « وَأَذانٌ مِنَ اللّهِ وَرَسُولِهِ إِلَی النّاسِ یوْمَ الحَجِّ الأَکبَرِ أَنَّ اللّهَ بَرِی‌ءٌ مِنَ المُشْرِکـینَ وَرَسُولُهُ فَإِنْ تُبْتُمْ فَهُوَ خَیرٌ لَکمْ وَ إِنْ تَوَلَّیتُمْ
فَاعْلَمُوا أَ نَّکمْ غَیرُ مُعْجِزِی اللّهِ وَبَشِّرِ الَّذِینَ کفَرُوا بِعَذابٍ أَلِـیمٍ »؛ توبه، آیه 3.
[427] . حج یک عبادت است که مراسم آن با کیفیتی مخصوص و در ایامی خاص انجام می‌گیرد. کیفیت این عبادت و
واجبات و محرمات و مبطلات و مسائل مربوطه‌اش نیاز به شرح و تفصیل دارد که متأسفانه در این‌جا امکان‌پذیر نیست. علاقه‌مندان می‌توانند به کتب فقه و رساله‌های عملیه و مناسک مراجعه کنند.