از جوانی استفاده کنید
دوران جوانی بهترین ایام عمر انسان است و امتیازهایی دارد که مهم‌ترین‌شان اینهاست: 1. صحت و سلامت بدن، 2. نیرو و قدرت جسمانی برای کار و حرکت و تلاش و فعالیت، 3. فراغت و عدم ابتلا به مشکلات زندگی، 4. قدرت و توان روانی برای تحصیل علم و درک مطالب و حفظ آنها 5. شور و عشق و امید، 6. طهارت نفس و عدم یا کمی آلودگی به گناهان و پلیدی‌های روح و روان.
جوان دارای نیرو وقدرت و امکاناتی است که اگر درست از آنها استفاده کند می‌تواند خودش را برای آینده‌ای درخشان و امید بخش بسازد و پرورش دهد. جوان باید دوران جوانی و ارزش‌های آن را مغتنم بشمارد و به این نکته بسیار مهم توجه داشته باشد که نیروی جوانی باقی و پایدار نخواهد ماند و به تدریج کم و کمتر خواهد شد. متأسفانه اکثر جوانان در دوران جوانی از این نعمت بزرگ غفلت دارند، و به طور کامل از آن بهره نمی‌گیرند، وقتی متوجه می‌شوند که کار از کار گذشته و دیگر پشیمانی سودی ندارد.
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «پنج چيز را پيش از پنج چيز غنيمت بشمار: جوانى قبل از پيرى، صحت پيش از بيمارى، ثروت قبل از نيازمندى، فراغت پيش از اشتغال و زندگى قبل از مرگ.[59]»
جوان عزیز، نعمت جوانی را قدر بدان و برای آینده ات خوب از آن استفاده کن. اوقات ارزشمند جوانی را به بطالت و بیهودگی صرف نکن که بعداً پشیمان خواهی شد، در آن زمان که دیگر پشیمانی سودی ندارد.
اگر به تحصیل اشتغال داری
در کسب دانش، جدیت و تلاش کن، مرتب سر کلاس حاضر شو، به درس خوب گوش بده، تکالیف درسی را خوب انجام بده، در مطالب علمی خوب بیندیش و مشکلات را از استاد سؤال کن. هدف تو کسب علم و دانش باشد نه فقط نمره گرفتن و قبول شدن. اوقات فراغت و تعطیل را نیز بیهوده صرف نکن. بلکه با مطالعه کتاب‌های علمی به علم و دانش خود بیفزا تا در آینده هم خودت محترم و سرافراز باشی و از علمت استفاده کنی، هم جامعه از وجود تو استفاده نماید.
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «دانشمندترین مردم کسی است که علم و دانش
دیگران را بر علم و دانش خود بیفزاید. ارزشمندترین مردم کسی است که علمش از دیگران زیادتر باشد. و کم‌ارزش‌ترین مردم کسی است که علمش از دیگران کمتر باشد.[60]»
حضرت صادق علیه السلام فرمود: «دوست ندارم جوانى از شما را جز در يكى از دو حال ببينم: يا دانشمند باشد، يا دانش جو. اگر چنين نباشد عمرش را تفريط كرده و هركس تفريط كند، عمرش را بيهوده تضييع نموده و كسى كه عمرش را تضييع نمايد مرتكب گناه شده، و هركس گناه كند، به خدا سوگند! داخل دوزخ خواهد شد.[61]»
اگر مشغول کار هستی
اگر ترک تحصیل کرده و به کاری اشتغال داری، به کار خود دل‌گرم و جدی و کوشا باش. از نیروی جوانی کاملًا استفاده کن، با کار و تلاش مداوم هم خدمت گزار مردم باش و هم آینده ات را تأمین کن. کار کردن عار و ننگ نیست بلکه افتخار است، مخصوصاً کارهایی که تولید کننده باشند. از سلامت جسم و بازوی توانای خود بهره بگیرد که خداوند متعال کارگران و کارمندان کوشا را دوست دارد، و طلب روزی حلال را از بزرگ‌ترین عبادت‌ها محسوب می‌دارد.
امیرمؤمنان علی علیه السلام فرمود: «خداوند متعال كارگر و صنعتگر امين را دوست دارد.[62]»
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «عبادت هفتاد جزء است كه افضل آنها طلب روزى حلال مىباشد.»[63]
امام محمد باقر علیه السلام فرمود: «هركس كه در طلب روزى باشد تا از مردم بىنياز گردد و بر اهل و عيالش توسعه دهد و بر همسايهاش احسان كند، در قيامت خداى را ملاقات مىكند، در حالى كه صورتش مانند ماه شب چهارده درخشان است.»[64]
در این جا لازم است به دو مطلب اشاره کنم:
مطلب اول: در کار امین و درست‌کار باشید. کارتان را خوب و بدون عیب انجام دهید. سعی کنید به مهارت و کاردانی خود بیفزایید، و در هر کاری به مرتبه تخصص و حتی اختراع ترقی نمایید. از کم‌کاری و بدکاری و تقلب جداً اجتناب کنید. به هر شغلی اشتغال دارید سعی کنید نمونه باشید. هدفتان فقط تحصیل پول و ثروت نباشد بلکه برای رضای خدا و خدمت به بندگان خداکار کنید.
مطلب دوم: به فکر آینده خود باشید، شما نیاز به خانه و لوازم زندگی دارید. باید ازدواج کنید و عروسی کردن احتیاج به خرج و مخارج دارد. بعد از عروسی هم مخارج شما چند برابر خواهد شد. از هم اکنون باید به فکر آینده باشید. درآمدتان را بیهوده صرف نکنید. از ولخرجی و خرج‌های غیر ضروری جداً اجتناب نمایید. مبادا دوستان اطرافتان را بگیرند و به عناوین مختلف پول‌هایتان را از چنگتان خارج سازند. مواظب باشید پولتان را در راه‌های بیهوده و زیان بار مانند سیگار و سایر اعتیادهای خطرناک مصرف نکنید. اگر مخارجتان را پدر و مادر تأمین می‌کنند تمام درآمدتان را در بانک ذخیره کنید یا برای خرید منزل و لوازم مورد نیاز به مصرف برسانید. اگر ناچارید برای مخارج روزانه مقداری خرج کنید به حد ضرورت اکتفا نمایید و بقیه را برای تأمین زندگی آینده پس انداز کنید. به امید مال پدر و مادر نباشید که ممکن است در آینده از کمک به تأمین استقلال شما و تشکیل خانواده امتناع نمایند. اگر پدر و مادر شما تهیدست هستند و ناچارید زندگی آنها را اداره کنید باز هم به فکر آینده خود باشید و به مقدار ممکن پس انداز کنید.
متأسفانه بعضی پدران و مادران نه تنها به فکر آینده فرزندانشان نیستند بلکه به عناوین مختلف از حاصل دسترنج‌شان استفاده می‌کنند، به هنگام نیاز هم از کمک کردن به آنها خودداری می‌نمایند. چنین پدران و مادرانی گرچه زیاد نیستند به هرحال یافت می‌شوند. در صورتی که پدران و مادران عاقل و خیرخواه از همان آغاز به فکر استقلال آینده فرزندانشان هستند. فرزندشان را به کار و جدیت تشویق می‌نمایند و حاصل کارشان را در اختیار خود آنها قرار می‌دهند و توصیه می‌کنند آن را برای زندگی آینده‌شان ذخیره نمایند.
اگر بی‌کار هستید
اگر بی‌کار هستید سعی کنید به هر طریق ممکن شغلی پیدا کنید. آدم بی‌کار احترام و ارزش ندارد. هم مردم از آدم بی‌کار بدشان می‌آید و هم خداوند متعال.
حضرت موسی بن جعفر علیه السلام فرمود: «خداوند متعال آدم فارغ و بىكار را كه زياد مىخوابد مبغوض دارد.»[65]
حضرت صادق علیه السلام فرمود: «در آدمى كه جمع مال از طريق حلال را دوست ندارد تا بدين وسيله آبرويش را حفظ كند و بدهكارىهايش را ادا نمايد و به خويشانش احسان كند، خيرى وجود ندارد.»[66]
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «از رحمت خدا دور است كسى كه مخارجش بر عهده مردم باشد.»[67]
جوان عزیز به فکر آینده‌ات باش. به هر طریق ممکن کاری پیدا کن و مشغول باش و درآمدت را برای آینده ذخیره کن. تو می‌خواهی بعداً ازدواج کنی و مردم کمتر حاضر می‌شوند دخترشان را به جوان بی‌کار بدهند. شما برای مخارج ازدواج و تهیه لوازم اولیه زندگی به پول نیاز دارید، بعداً هم ناچارید زندگی مستقلی داشته باشید و هزینه زندگی خانواده را تأمین نمایید و لازمه همه اینها اشتغال و جدیت در کار است.
حتی اگر وضع پدر و مادرتان خوب است و زندگی شما را تأمین می‌کنند باز هم از تهیه شغل مناسب غفلت نکنید. انسان در دنیا باید مستقل و آزاد
زندگی کند و زندگی وابسته به دیگران زندگی خوبی نیست. همسر آینده شما هم خواهان استقلال است و زندگی وابسته به خانواده تان را دوست ندارد و امکان دارد بعداً اسباب ناراحتی شما را فراهم سازد. در صورتی می‌توانید آزاد و مستقل زندگی کنید که شغل و درآمدی داشته باشید.
حتی اگر شغل دل خواه و مناسبی هم پیدا نمی‌کنید، گرچه به طور موقت به کاری مشغول شوید، در ضمن به فکر یافتن شغل دل خواه باشید. بدانید که کار عیب نیست بلکه بی‌کاری و ولگردی عیب است.
مردم در زندگی باید تعاون و همکاری داشته باشند و برای اداره اجتماع وجود مشاغل مختلف ضرورت دارد، هرکسی باید شغلی بپذیرد و انجام دهد تا زندگی فردی و اجتماعی افراد سر و سامان بیابد. همه شغل‌ها محترم و صاحبان آنها معزز می‌باشند. شغلی بر شغل دیگر مزیت و افتخار ندارد. همه سودمند و ضروری هستند. صاحبان همه مشاغل حق زندگی و استفاده از همه امکانات اجتماعی و رفاهی را دارند و امکانات و درآمدها باید طبق عدالت باشد، هر فردی از نتیجه زحمات و کاردانی‌های خویش بهره‌مند گردد. متأسفانه وضع اجتماعی ما سامان درستی ندارد به همین جهت فاصله‌های طبقاتی زیاد است، صاحبان بعضی مشاغل از موقعیت اجتماعی و درآمد بیشتری برخوردارند. ولی واقع مطلب این است که همه عزیز و محترم هستند، وجود همه ضرورت دارد و همه خدمت گزار مردم می‌باشند، گرامی‌ترین مردم کسی است که بیشتر به مردم خدمت می‌کند. اشتغال به هیچ کاری ننگ و عار نیست. البته کارهای تولیدی ارزش بیشتری دارد، مانند:
کشاورزی، باغداری، دامداری، مرغداری، تولید انواع غذاها، داروها،
پارچه‌ها، فرش‌ها و سایر صنایع تولیدی و ضروری. صاحبان این قبیل مشاغل از خدمت گزاران واقعی مردم هستند. و در نظر اسلام نیز از موقعیت ممتازی برخوردارند. از باب نمونه:
امام محمد باقر علیه السلام از پدر بزرگوارش نقل کرده که فرمود: زراعت بهترین کارهاست. تو زراعت می‌کنی و مردمِ خوب و بد از آن استفاده می‌نمایند.
مردمان خوب از آن می‌خورند و برایت استغفار می‌کنند اما مردمان فاسق از آن استفاده می‌کنند و از رحمت حق دور می‌گردند. چهارپایان و پرندگان نیز استفاده می‌نمایند.»[68]
حضرت صادق علیه السلام فرمود: «زراعت پیشه گان گنج‌های مردم هستند.
دانه‌های خوب را در زمین کشت می‌کنند و خدا آنها را از زمین خارج می‌سازد. مقام زراعت پیشه گان در قیامت ازهمه بالاتر و به خدا نزدیک‌ترند.
مبارک نامیده می‌شوند.»[69]
از رسول خدا صلی الله علیه و آله سؤال شد: «بهترین مال‌ها چیست؟ فرمود: زراعتی که صاحبش خوب به آن رسیدگی کند و به هنگام برداشت حق واجبش را ادا کند.
گفته شد: بعد از زراعت چه مالی بهتر است؟ فرمود: گوسفندانی که صاحبش آنها را به چراگاه می‌برد، نمازش را می‌خواند و زکات اموالش را می‌پردازد.
گفته شد: بعد از گوسفند چه مالی بهتر است؟ فرمود: گاو که بامداد با خیر از منزل خارج می‌شود و شبانگاه با خیر و برکت به منزل باز می‌گردد. گفته شد:
بعد از گاو چه مالی بهتر است؟ فرمود: درختانی که ریشه‌هایش در گل فرو می‌رود، و درختانی که در زمین خشک نیز میوه می‌دهند (درخت خرما) خرما درخت خوبی است. هرکس که آن را بفروشد پولش همانند خاکستری است که در روزی طوفانی بر قله کوه نهاده شود؛ مگر این که در جای آن درخت، درخت دیگری بنشاند».[70]
پیامبر گرامی اسلام فرمود: «هركس درختى بنشاند خدا به اندازه ميوههاى آن درخت، در نامه عملش پاداش ثبت مىكند.[71]»
در طهارت و تکمیل نفس خود بکوشید
نفس نوجوان و جوان همانند آب زلال، پاک، باصفا و بی‌آلایش است. در این زمان فطرت سالم و خداجوی جوان بیدار شده و به سوی آفریدگار جهان گرایش دارد. هنوز به گناه آلوده نشده و ترک گناه برایش آسان است. هنوز علاقه به دنیا و جاه و مقام در دلش ریشه نکرده است. دوران جوانی برای
خودسازی و تهذیب و پرورش نفس و تهیه زاد و توشه برای جهان آخرت، بهترین دوران هاست.
چه خوب است جوان از هم اکنون (ایام جوانی) به فکر خودسازی و پرورش نفس باشد. از همین زمان با خدای خویش پیمان ببندد که به وظایف دینی خود عمل نماید. تصمیم جدی بگیرد که نفس پاک و بی‌آلایش خود را هم‌چنان پاکیزه نگه دارد و با ارتکاب گناه تاریک و آلوده‌اش نسازد. تصمیم بگیرد که از ارتکاب انواع گناهان جداً اجتناب نماید.
چه خوب است که جوان دوران جوانی را مغتنم بشمارد و به وسیله توجه به خدا در پرورش و تکمیل نفس خود بکوشد. همواره به یاد خدا باشد واو را در همه جا حاضر و ناظر بداند. به وظایف دینی خود عمل کند. نمازهای واجب را در وقت و با آداب و شرایط مخصوص بخواند و بدین وسیله با خدای خویش راز و نیاز کند و در حل مشکلات به او پناه برد و از او استمداد جوید. روزه ماه رمضان را با آداب و شرایط بگیرد. با ظلم و بیدادگری مبارزه کند واز محرومان و ستم دیدگان حمایت نماید. به طور خلاصه: اهل عبادت و دعا و ذکر باشد که خدا چنین جوانانی را دوست دارد و مورد رحمت قرار می‌دهد.
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «هفت دسته هستند كه در قيامت زير لطف سايه خدا خواهند بود: يكى امام عادل و ديگر، جوانى كه در اطاعت خدا پرورش يابد.[72]»
باز ایشان فرمود: «چيزى نزد خدا محبوبتر از جوانى نيست كه به سوى خدا رجوع كند.[73]»
هم‌چنین فرمود: «هركس كه از ترس خدا گناه را ترك كند خدا در قيامت او را خشنود خواهد ساخت.[74]»[75]
[59]. نهج الفصاحه، ص 71:« اغتنم خمساً قبل خمس: شبابك قبل هرمك، و صحتك قبل سقمك، و غناك قبل فقرك، و فراغك قبل شغلك، و حياتك قبل موتك».
[60]. بحارالانوار، ج 1، ص 164:« اعلم الناس من جمع علم الناس الى علمه و اكثر الناس قيمة اكثرهم علماً و اقلً الناس قيمة اقلهم علماً»
[61]. همان، ص 170:« لست احبّ ان ارى الشاب منكم الّا غادياً فى حالين: اما عالماً او متعلّماً، فان لم يفعل فرّط فان فرط ضيّع، فان ضيّع اثم و ان اثم سكن النار و الذى بعث محمداً بالحقّ»
[62]. كافى، ج 5، ص 113: انّ اللَّه عزّ و جل يحبّ المحترف الامين»
[63]. همان، ص 78:« العبادة سبعون جزءً افضلها طلب الحلال»
[64]. همان، ص 78:« من طلب الرزق فى الدنيا استعفافاً عن الناس و توسيعاً على اهله و تعطفاً على جاره لقى اللَّه عزّ وجل يوم القيامة و وجهه مثل القمر ليلة البدر»
[65]. همان، ص 84:« انّ اللَّه جلّ و عزّ يبغض العبد النوّام الفارغ»
[66]. همان، ص 72:« لا خير فى من لا يحبّ جمع المال من حلال يكفّ به وجهه و يقضى به دينه و يصل به رحمه»
[67]. همان،« ملعون من القى كلّه على الناس»
[68]. همان، ص 260:« خير الاعمال الحرث، تزرعه فيأكل منه البرّ و الفاجر، امّا البرّ فما اكل من شىء لعنه و يأكل منه البهائم و الطير»
[69]. همان، ص 261:« الزارعون كنوز الانام يزرعون طيّباً اخرجه اللَّه عزّو جل و هم يوم القيامة احسن الناس مقاماً و اقربهم منزلة يدعون المباركين»
[70]. همان، ص 260:« اىّ المال خير؟ قال: الزرع زرعه صاحبه و اصلحه و ادّى حقه يوم حصاده، قال: فأى المال بعد الزرع خير؟ قال: رجل فى غنم له قد تبع بها مواضع القطر يقيم الصلاة و يؤتى الزكاة. قال: فاىّ المال بعد الغنم خير؟ قال: البقر تغدو بخير و تروح بخير. قال: فأى المال بعد البقر خير؟ قال: الراسيات فى الوحل و المطعمات فى المحل، نعم الشىء النخل، من باعه فانّما ثمنه بمنزلة رماد على رأس شاهق اشتدّت به الريح فى يوم عاصف الا ان يخلف مكانها»
[71]. نهج الفصاحه، ص 553:« ما من رجل يغرس غرساً الّا كتب اللّه له من الاجر قدر ما يخرج من ثمر ذلك الغرس»
[72]. مجمع البيان، ج 2، ص 385:« سبعة يظلّهم اللّه فى ظلّه يوم لاظلّ الّا ظلّه: الامام العادل، و شاب نشأ فى طاعة اللّه»
[73]. همان، ص 554:« ما من شىء احبّ الى اللّه من شابّ تائب»
[74]. كافى، ج 2، ص 81:« من ترك معصية اللّه مخافة اللّه تبارك و تعالى ارضاه اللّه يوم القيامة»
[75] امينى، ابراهيم، جوان و همسر گزينى، 1جلد، بوستان كتاب (انتشارات دفتر تبليغات اسلامى حوزه علميه قم) - قم، چاپ: پنجم، 1390