وسیله پنجم، احسان و خدمت به خلق
به نظر اسلام، عبادت و تقرب به خدا، در نماز و روزه و حج و زیارت و ذکر و دعاء خلاصه نمی‌شود و در مساجد و معابد و مزارها محصور نمی‌گردد، بلکه انجام دادن مسؤولیتهای اجتماعی و احسان و نیکوکاری و خدمت به بندگان خدا نیز در صورتیکه به قصد قربت انجام بگیرد از بهترین عبادت‌ها محسوب می‌شود، که می‌تواند وسیله خودسازی و استکمال و پرورش نفس و تقرب به سوی خدا باشد.
به نظر اسلام، تعبد و سیروسلوک، مستلزم انزوا و گوشه‌گیری نیست، بلکه می‌تواند با پذیرش مسؤولیتهای اجتماعی، در متن اجتماع باشد. تعاون در خیر و احسان، نیکوکاری و سعی در برآوردن حوائج مؤمنین و خشنود کردن آنها، دفاع از محرومین و مستضعفین، اهتمام به امور مسلمین، رفع گرفتاری و حلّ مشکلات آنان و کمک به بندگان خدا، از دیدگاه اسلام جزء عبادتهای بزرگ محسوب می‌شوند که ثواب آنها از دهها حج و عمره مقبول هم زیادتر است. در این‌باره صدها حدیث از پیامبر اکرم و ائمه اطهار علیهم السّلام صادر شده است. از باب نمونه:
از حضرت صادق علیه السّلام نقل شده که خدای متعال فرمود: بندگان عیال من هستند، پس محبوبترین مردم نزد من کسانی هستند که نسبت به آنها مهربان‌تر باشند و در رفع حوائج آنها بیشتر کوشش کنند[9].
رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله فرمود: مردم عیال خدا هستند، پس محبوبترین مردم نزد خدا کسی است که نفعش به عیال خدا برسد و دل خانواده‌ای را شادمان گرداند[10].
حضرت باقر علیه السّلام فرمود: لبخند مؤمن در صورت برادر مؤمنش حسنه محسوب می‌شود و رفع گرفتاری او نیز حسنه است. خدا به چیزی عبادت نشده که نزد او محبوب‌تر از خشنود کردن مؤمن باشد[11].
حضرت صادق علیه السّلام فرمود: هرکس مؤمنی را مسرور کند مرا مسرور ساخته و هرکس مرا مسرور گرداند رسول خدا را مسرور نموده است و هرکس رسول خدا را مسرور نماید خدا را مسرور خواهد کرد و کسی که خدا را مسرور نماید داخل بهشت خواهد شد[12].
حضرت صادق علیه السّلام فرمود: برآوردن حاجت مؤمن نزد خدا محبوب‌تر از بیست حج است که در هرحجی صدهزار خرج کند[13].
حضرت صادق علیه السّلام فرمود: سعی کردن در برآوردن حاجت مسلمان، بهتر است از هفتاد مرتبه، طواف کردن دور خانه کعبه[14].
امام صادق علیه السّلام فرمود: خدای را بندگانی است که مردم در حوائج خودشان به آنان پناه می‌برند، اینان هستند که در قیامت (از عذاب خدا) در امان خواهند بود[15].
چنانکه ملاحظه فرمودید احسان و نیکوکاری و خدمت به بندگان خدا و سعی در رفع گرفتاری و حلّ مشکلات آنان، از دیدگاه اسلام، از عبادتهای بزرگ محسوب می‌شود که اگر بقصد قربت انجام بگیرد وسیله پرورش و تکمیل نفس و سیر و صعود و تقرب الی اللّه خواهد بود. متأسفانه اکثر مردم، در اثر عدم شناخت صحیح اسلام، از این بخش عظیم و مهم عبادتهای اسلامی غفلت دارند و عبادت و سیروسلوک را جز در نماز و روزه و زیارت و دعا و اذکار و اوراد نمی‌دانند.
[9]- قال ابو عبد اللّه علیه السّلام: قال اللّه عزّ و جلّ: الخلق عیالى فاحبّهم الىّ الطفهم بهم و اسعاهم فى حوائجهم- کافى/ ج 2 ص 199.
[10]- قال رسول اللّه صلّى اللّه علیه و آله: الخلق عیال اللّه فاحبّ الخلق الى اللّه من نفع عیال اللّه و ادخل على اهل بیت سرورا- کافى/ ج 2 ص 164.
[11]- عن ابى جعفر علیه السّلام قال: تبسّم الرجل فى وجه اخیه حسنة و صرف القذى عنه حسنة و ما عبد اللّه بشىء احبّ الى اللّه من ادخال السرور على المؤمن- کافى/ ج 2 ص 188.
[12]- قال الصادق علیه السّلام: من سرّ مؤمنا فقد سرّنى و من سرّنى فقد سرّ رسول اللّه و من سرّ رسول اللّه فقد سرّ اللّه و من سرّ اللّه ادخله جنته- بحار/ ج 74 ص 413.
[13]- قال ابو عبد اللّه علیه السّلام: لقضاء حاجة امرئ مؤمن احبّ الى اللّه من عشرین حجة کل حجة ینفق فیها صاحبها مأة الف- کافى/ ج 2 ص 193.
[14]- قال الصادق علیه السّلام: مشى المسلم فى حاجة المسلم خیر من سبعین طوافا بالبیت الحرام- بحار/ ج 74 ص 311.
[15]- قال الصادق علیه السّلام: انّ اللّه عبادا من خلقه یفزع العباد الیهم فى حوائجهم اولئک هم الآمنون یوم القیامة- بحار/ ج 74 ص 318.
*امینى، ابراهیم، خودسازى (تزکیه و تهذیب نفس)، 1جلد، شفق - قم، چاپ: هشتم.