وسیله هفتم، روزه
یکی از عبادت‌های بسیار بزرگی که در تزکیه و تهذیب نفس و خودسازی آثار فراوانی دارد روزه است. در فضیلت روزه احادیث زیادی وارد شده است از باب نمونه:
رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله فرمود: روزه سپری است برای حفظ از آتش دوزخ[29].
حضرت صادق علیه السّلام فرمود: خدای متعال می‌فرماید: روزه برای من است و من روزه‌دار را جزا می‌دهم[30].
امام صادق علیه السّلام فرمود: روزه‌دار در باغستانهای بهشت چرا می‌کند و بهره می‌گیرد، ملائکه تا هنگام افطار برایش دعا می‌کنند[31].
پیامبر اسلام فرمود: هرکس برای ثواب، یک روز روزه مستحبی بگیرد، آمرزش برایش واجب می‌شود[32].
حضرت صادق علیه السّلام فرمود: خواب روزه‌دار عبادتست و سکوتش تسبیح و عملش مقبول و دعایش مستجاب[33].
رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله فرمود: خدای متعال می‌فرماید: تمام اعمال نیک بندگان از ده برابر تا هفتصد برابر ثواب داده می‌شود مگر روزه که مخصوص من می‌باشد و من پاداش آن را خواهم داد. پس ثواب روزه را فقط خدا می‌داند[34].
امیر المؤمنین علیه السّلام روایت کرده که رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله در شب معراج گفت: پروردگارا! اول عبادت چیست؟ فرمود: اول عبادت سکوت و روزه است. پیامبر گفت: پروردگارا! اثر روزه چیست؟ فرمود: اثر روزه حکمت است و حکمت موجب معرفت می‌شود و معرفت باعث یقین می‌گردد، هنگامی که انسان به مرتبه یقین رسید باکی ندارد که در سختی زندگی کند یا در آسایش و رفاه[35].
روزه عبادت مخصوصی است که از دو بخش نفی و اثبات ترکیب یافته است.
بخش اول، کفّ نفس و خودنگهداری از خوردن و آشامیدن و عمل جنسی است که از لذتهای مشروع هستند، و همچنین دروغ نبستن بر خدا و رسول و ترک بعض امور دیگر که در کتب فقهی، آمده است.
بخش دوم، اخلاص و نیّت و قصد قربت که در واقع به منزله روح این عبادت است. حقیقت روزه عبارتست از کفّ نفس و تصمیم بر خودنگهداری از لذتجوییهای مادی، به قصد قربت، که خوردن و آشامیدن و عمل زناشویی و دروغ بر خدا و رسول از مفطرات آن می‌باشد.
تعریفی که در کتب فقهی درباره روزه شده این است، که: اگر کسی به قصد قربت از امور مذکور یعنی: خوردن و آشامیدن و جماع و انزال منی و دروغ بر خدا و رسول و احتقان و ارتماس در آب و بقاء بر جنابت، امساک و اجتناب کرد، عبادتش صحیح است و قضا و کفاره ندارد- این روزه عوام مردم می‌باشد-.
اما در احادیث، دایره امساک و خودنگهداری در حد مذکور محدود نشده بلکه در سطح بسیار وسیع‌تری تبیین شده است. در احادیث گفته شده که روزه‌دار بودن به ترک خوردن و آشامیدن فقط نیست، بلکه روزه‌دار حقیقی کسی است که تمام اعضاء و جوارحش را از گناه بازدارد. یعنی چشم را از گناهان مربوط به چشم و همچنین گوش و زبان و دست و پا و سایر اعضاء و جوارح را از گناهان مربوطه باز بدارد. این روزه خواص بندگان خدا می‌باشد.
بالاتر از این، روزه خواص خواص است و آن چنین است که روزه‌دار علاوه‌بر ترک خوردن و آشامیدن و ترک همه گناهان، قلب خود را نیز از هرفکری که او را از یاد خدا بازمی‌دارد فارغ سازد. همواره به یاد خدا باشد و او را حاضر و ناظر بداند.
خود را مهمان خدا و آماده لقاء اللّه نماید.
از باب نمونه به احادیث زیر توجه فرمایید:
حضرت صادق (ع) فرمود: روزه به ترک خوردن و آشامیدن فقط، حاصل نمی‌شود. وقتی روزه گرفتی گوش و چشم و زبان و شکم و عورت تو هم باید روزه‌دار باشند. هنگامی که روزه‌دار هستی دست و عورتت را نیز از گناه نگهدار، همواره ساکت باش جز در گفتن خیر و کلام مفید، و نسبت به خدمتگزارت مدارا کن[36].
امام صادق علیه السّلام فرمود: وقار و آبروی صائم بر تو آشکار باشد، تا می‌توانی سکوت را حفظ کن مگر از ذکر خدا، چنان نباشد که روز روزه‌داری تو مانند روز افطارت باشد[37].
رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله در خطبه‌اش فرمود: هرکس که ماه رمضان را در حال سکوت روزه بگیرد و گوش و چشم و زبان و عورت و اعضاء بدنش را از دروغ و حرام و غیبت، قربة الی اللّه، حفظ کند خدا او را مقرب خودش می‌گرداند، به‌طوریکه همنشین ابراهیم خلیل الرحمان خواهد شد[38].
حضرت صادق علیه السّلام فرمود: روزه از خوردن و آشامیدن فقط نیست بلکه شرایطی دارد که باید آن را حفظ کرد تا روزه تمام و کامل باشد، آن عبارتست از سکوت داخلی، آیا قول حضرت مریم دختر عمران را نشنیدی که در پاسخ مردم گفت: من برای خدا نذر روزه کرده‌ام پس امروز با هیچکس سخن نمی‌گویم، یعنی چون روزه‌ام باید ساکت باشم؟ پس وقتی روزه گرفتید زبانتان را از دروغ حفظ کنید، خشمگین نشوید، دشنام ندهید، بدزبانی نکنید، مجادله و مبارزه نکنید، از ظلم و ستم اجتناب نمایید، از جهالت و بداخلاقی و طرد همدیگر بپرهیزید، از ذکر خدا و از نماز غافل نباشید، سکوت و تعقل و صبر و صدق و دوری از اهل شر را همواره رعایت کنید. از کلام باطل، دروغ، بهتان، دشمنی، سوءظن، غیبت و سخن‌چینی اجتناب نمایید. به آخرت اشراف داشته باشید، در انتظار فرارسیدن روزهایی باشید که وعده‌های خدا تحقق می‌یابد، و برای لقاء اللّه توشه بگیرید.
آرامش و وقار و خشوع و خضوع و ذلت بنده‌ای را که از مولای خود می‌ترسد رعایت کنید. در حال خوف و رجاء و بیم و امید باشید. (اگر) قلبت را از عیوب و باطنت را از خدعه و نیرنگ، و بدنت را از آلودگیها پاک و منزه ساختی و از هرچیزی غیر خدا تبری جستی و ولایت او را به وسیله روزه گرفتن و فارغ ساختن ظاهر و باطنت را از آنچه خدا نهی کرده، پذیرا شدی و حق خوف و خشیت خدا را در ظاهر و باطن ادا کردی و در ایام روزه‌داری نفس خودت را به خدا بخشیدی و قلبت را برای او فارغ ساختی و به او مأموریت دادی تا به اوامر حق تعالی عمل کند- اگر بدین صورت که گفته شد روزه گرفتی- پس تو واقعا صائم هستی و بوظیفه‌ات عمل کرده‌ای، و به هرمقدار که ناقص گذاشتی به همان مقدار از روزه‌ات ناقص خواهد بود. زیرا روزه گرفتن که از خوردن و آشامیدن فقط نیست. بلکه خدا روزه را برای سایر افعال و اقوال که روزه را باطل می‌کند حجاب قرار داده است. پس چقدر روزه داران کمند و گرسنگان زیاد؟[39].
نقش روزه در خودسازی
روزه عبادت بسیار مهم و ارزشمندی است که اگر با آداب و شرائط مخصوص و با همان کیفیت که شارع مقدس اسلام خواسته، انجام بگیرد در خودسازی و تزکیه و تهذیب نفس تأثیر فراوانی دارد. روزه در مرحله تخلیه نفس از گناهان و اخلاق زشت و آماده ساختن آن برای تکامل و تحلیه و استفاضه از اشراقات الهی کاملا تأثیر دارد. روزه‌دار بوسیله ترک گناهان نفس امّاره را مهار و کنترل نموده در اختیار خویش قرار می‌دهد، ایام روزه‌داری یکدوران تمرین ترک گناه و ریاضت نفس است. دوران جهاد با نفس و تمرین خودنگهداری است. در این دوران علاوه‌بر اینکه نفس را از گناهان و آلودگیها پاک می‌سازد، حتی از لذائذ مشروع مانند خوردن و آشامیدن نیز چشم‌پوشی می‌نماید و بدین وسیله به نفس خویش صفا و نورانیت می‌دهد. زیرا گرسنگی موجب صفای باطن و توجه به خدا می‌باشد. انسان در حال گرسنگی غالبا از حال خوشی برخوردار است که در حال پر بودن معده، آن حال را ندارد.
خلاصه اینکه، روزه در تحصیل تقوا تأثیر فراوانی دارد و به‌همین جهت در قرآن کریم، حصول تقوا به عنوان هدف تشریع روزه معرفی شده است.
در قرآن می‌فرماید: ای کسانیکه ایمان آورده‌اید روزه بر شما واجب شده چنانکه بر کسانیکه قبل از شما بودند نیز واجب شد، شاید بدین وسیله باتقوا شوید[40].
کسی که ماه رمضان را روزه بگیرد و چون روزه‌دار است در طول ماه از ارتکاب گناه و اخلاق زشت اجتناب نماید، بر نفس خویش تسلط یافته و می‌تواند بعد از ماه رمضان نیز همین حال ترک گناه را ادامه دهد.
آنچه تاکنون گفته شد در رابطه با تأثیر روزه بود در تصفیه باطن و پاکسازی آن از گناه و آلودگی‌های نفسانی. اما در جنبه‌های مثبت نیز تأثیر فراوانی در تکامل نفس و تحلیه باطن و تقرب به خدا دارد که به جهاتی از آن اجمالا اشاره می‌شود.
1- روزه یعنی کفّ نفس و امساک از مفطرات مخصوص، یک عبادتست که با اخلاص و قصد قربت موجب پرورش و تکمیل نفس و تقرب الی اللّه می‌شود، مانند سایر عبادات.
2- با ترک لذائذ مشروع و ترک گناهان، قلب روزه‌دار صیقلی و پاک می‌شود، از هرفکر و ذکری غیر از خدا فارغ می‌گردد و بدین وسیله برای استفاضه از اشراقات و افاضات ذات ربوبی و لقاء اللّه استعداد پیدا می‌کند. در چنین حالی مشمول الطاف و عنایات خدا قرار می‌گیرد و با جذبه‌های الهی به قرب حق نائل می‌گردد. به‌همین جهت در احادیث آمده است که نفس کشیدن و خواب روزه‌دار ثواب عبادت دارد.
3- ایام روزه‌داری بهترین اوقات عبادت و نماز و دعا و قرائت قرآن و ذکر و خیرات و مبرات است. زیرا نفس برای حضور قلب و اخلاص و توجه به خدا از هر زمان دیگری آماده‌تر است. ماه مبارک رمضان بهترین اوقات و بهار عبادت و توجه به خداست. به‌همین جهت در احادیث به فضیلت ماه رمضان و عبادت در آن بسیار تأکید و سفارش شده است از باب نمونه:
وقتی ماه رمضان داخل می‌شد حضرت صادق علیه السّلام به فرزندانش سفارش می‌کرد و می‌فرمود: در عبادت کوشش کنید زیرا در این ماه ارزاق مردم تقسیم می‌شود و اجلها به ثبت می‌رسد، در این ماه کسانی که بر خدا نازل می‌شوند تعیین می‌گردند. در ماه رمضان شبی هست که عمل در آن شب از عبادت هزار ماه افضل می‌باشد[41].
امیر المؤمنین علیه السّلام به مردم می‌فرمود: در ماه رمضان زیاد دعا بخوانید و استغفار کنید، زیرا بوسیله دعا بلا از شما دفع می‌شود و بوسیله استغفار گناهان شما محو می‌گردد[42].
امیر المؤمنین علیه السّلام روایت کرده که رسول خدا (ص) روزی برای ما خطبه خواند و در ضمن آن فرمود:
ای مردم! ماه خدا با برکت و رحمت و مغفرت به سوی شما اقبال نموده. ماهی که نزد خدا بهترین ماهها می‌باشد. روزهایش بهترین روزها و شب‌هایش بهترین شبها و ساعت‌هایش بهترین ساعت‌ها است. ماهی است که به مهمانی خدا دعوت شده‌اید و از اهل کرامت خدا قرار داده شده‌اید. نفسهای شما ثواب تسبیح دارد و خوابتان ثواب عبادت. اعمال شما در این ماه مقبول است و دعایتان مستجاب. پس با نیت‌های صادق و قلب‌های پاک خدا را بخوانید که شما را برای روزه‌داری و قرائت قرآن توفیق عطا کند. زیرا که شقی و بدبخت کسی است که در این ماه بزرگ از آمرزش خدا محروم بماند.
با گرسنگی و تشنگی خودتان، گرسنگی و تشنگی قیامت را به یاد آورید. به فقرا و مساکین صدقه بدهید. بزرگترها را احترام کنید، به خردسالان ترحم نمایید و نسبت به خویشان صله‌رحم کنید. زبانتان را حفظ کنید، چشمتان را از آنچه حرام است بپوشید و گوشتان را از استماع محرمات بازدارید. با یتیمان مردم مهربانی کنید تا با یتیمان شما مهربانی کنند. از گناهانتان توبه کنید و در اوقات نماز دست‌هایتان را برای دعا بردارید، زیرا این ساعت‌ها بهترین ساعت‌ها است که خدا به مردم نظر رحمت می‌کند. مناجاتشان را اجابت
می‌کند و ندایشان را لبیک می‌گوید. وقتی سئوال کنند عطا می‌کند و دعوتشان را اجابت می‌نماید. ای مردم! نفوس شما در گرو اعمالتان است، پس بوسیله استغفار آنها را آزاد سازید. پشت شما با گناه سنگین شده، با طول سجود بارتان را سبک گردانید. بدانید که خدا به عزت خودش سوگند یاد کرده که نمازگزاران و سجده‌کنندگان را عذاب نکند و آنها را در قیامت بوسیله آتش دوزخ نترساند.
ای مردم! هرکس که در این ماه روزه‌دار مؤمنی را افطار بدهد، ثواب آزاد کردن بنده‌ای به او عطا خواهد شد و گناهان گذشته‌اش مورد عفو قرار خواهد گرفت.
گفته شد: یا رسول اللّه! همه ما قدرت نداریم که روزه‌دار را افطار دهیم. فرمود:
از آتش دوزخ بپرهیزید گرچه با یک پاره خرما یا یک شربت آب باشد. ای مردم! هرکس که در این ماه اخلاقش را نیکو گرداند در قیامت جواز عبور از صراط به وی عطا خواهد شد. هرکس که در این ماه کار بنده‌اش را سبک گرداند خدا در قیامت حسابش را آسان خواهد نمود.
هرکس که در این ماه شرّش را از مردم بازبدارد خدا در قیامت غضبش را از او بازخواهد داشت. هرکس یتیمی را گرامی بدارد خدا در قیامت او را گرامی خواهد داشت. هرکس که صله‌رحم انجام دهد خدا در قیامت او را به رحمت خود متصل خواهد کرد و هرکس که قطع رحم کند خدا در قیامت رحمتش را از او قطع خواهد نمود. هر کس که در این ماه نماز مستحب بخواند خدا برائت از آتش را برایش ثبت می‌کند. هرکس که در این ماه عمل واجبی را انجام دهد ثواب هفتاد فریضه که در ماههای دیگر انجام دهد به او عطا خواهد شد. هر کس که در این ماه زیاد بر من صلوات بفرستد خدا در قیامت میزان اعمالش را سنگین می‌گرداند و هرکس که در این ماه آیه‌ای از قرآن را تلاوت کند ثواب یک ختم قرآن که در دیگر ماهها انجام بگیرد به او عطا خواهد شد.
ای مردم! درهای بهشت در این ماه مفتوح گشته از خدا بخواهید که آنها را بر شما نبندد، درهای دوزخ بسته شده از خدا بخواهید که آنها را (به روی شما) مفتوح نگرداند، شیاطین در این ماه به بند کشیده شده‌اند از خدا بخواهید که آنها را بر شما تسلط ندهد.
امیر المؤمنین علیه السّلام فرمود: عرض کردم: یا رسول اللّه! بهترین عمل در این ماه چیست؟ رسول خدا فرمود:
یا ابا الحسن! افضل اعمال در این ماه ورع و اجتناب از محارم الهی می‌باشد[43].
چنانکه از احادیث استفاده می‌شود، ماه مبارک رمضان ماه پربرکت و با فضیلتی است. ماه عبادت و خودسازی و دعا و تهجد و پرورش و تکمیل نفس است. عبادت در این ماه چندین برابر عبادت در ماههای دیگر ثواب دارد. حتی خواب و نفس کشیدن مؤمن ثواب عبادت دارد. در این ماه درهای بهشت بر مؤمنین گشوده و درهای دوزخ مسدود است. فرشتگان الهی مرتب مردم را به عبادت خدا فرامی‌خوانند. مخصوصا در سحرها و شب قدر که عبادت و احیاء آن افضل از هزار شب عبادت می‌باشد. خدا در این ماه بار عام داده و همه مؤمنین را به مهمانی دعوت نموده است. پیام این دعوت را پیامبران آورده‌اند. میزبان، جواد علی الاطلاق است، فرشتگان مقرب الهی خدمتگزار و مؤمنین میهمانند. خوان نعمت الهی گسترده است، و انواع جوائز و کرامتها که «ما لا عین رأت و لا اذن سمعت و لا خطر على قلب بشر» مهیا گشته است. توفیق الهی از هرجهت آماده است تا همت و لیاقت ما، چه باشد. اگر غفلت کنیم در قیامت پشیمان خواهیم شد. در آن روز که حسرت و پشیمانی سودی ندارد.
اعمال و ادعیه ماه مبارک رمضان را در کتاب مفاتیح الجنان و سایر کتب ادعیه می‌توانید بخوانید و با اخلاص و توجه و حضور قلب، برای سیروسلوک و تقرب الی اللّه از آنها استفاده کنید.
در خاتمه یادآور می‌شویم که سایر عبادت‌ها نیز مانند نماز و روزه و ذکر و دعا می‌توانند در خودسازی و پرورش و تکمیل نفس مفید و مؤثر باشند، ولی چون بنابر اختصار است از تشریح و توضیح آنها خودداری می‌شود.
[29]- قال رسول اللّه صلّى اللّه علیه و آله: الصوم جنة من النار- وسائل/ ج 7 ص 289.
[30]- عن ابى عبد اللّه علیه السّلام قال: ان اللّه تعالى یقول: الصوم لى و انا اجزى علیه- وسائل/ ج 7 ص 290.
[31]- قال ابو عبد اللّه علیه السّلام: ان الصائم منکم لیرتع فى ریاض الجنة و تدعو له الملائکة حتى یفطر- وسائل/ ج 7 ص 296.
[32]- قال رسول اللّه صلّى اللّه علیه و آله: من صام یوما تطوعا ابتغاء ثواب اللّه وجبت له المغفرة- وسائل/ ج 7 ص 293.
[33]- عن ابى عبد اللّه علیه السّلام قال: نوم الصائم عبادة و صمته تسبیح و عمله متقبل و دعائه مستجاب- وسائل/ ج 7 ص 294.
[34]- قال رسول اللّه صلّى اللّه علیه و آله: قال اللّه عزّ و جلّ: کل اعمال ابن آدم بعشرة اضعافها الى سبعمأة ضعف الّا الصبر فانّه لى و انا اجزى به، فثواب الصبر مخزون فى علم اللّه و الصبر الصوم- وسائل/ ج 7 ص 295.
[35]- امیر المؤمنین علیه السّلام عن النبى صلّى اللّه علیه و آله انه قال: فى لیلة المعراج یا ربّ! ما اوّل العبادة؟ قال: اوّل العبادة الصّمت و الصوم. قال یا ربّ! و ما میراث الصوم؟ قال یورث الحکمة و الحکمة تورث المعرفة و المعرفة تورث الیقین فاذا استیقن العبد لا یبالى کیف اصبح بعسر ام بیسر- مستدرک/ ج 1 ص 590.
[36]- قال ابو عبد اللّه علیه السّلام: لیس الصیام من الطعام و الشراب ان لا یأکل الانسان و لا یشرب فقط و لکن اذا صمت فلیصم سمعک و بصرک و لسانک و بطنک و فرجک و احفظ یدک و فرجک و اکثر السکوت الّا من خیر و ارفق بخادمک- وسائل/ ج 7 ص 118.
[37]- قال ابو عبد اللّه علیه السّلام: و لیکن علیک وقار الصائم و الزم ما استطعت من الصمت و السکوت الّا عن ذکر اللّه و لا تجعل یوم صومک کیوم فطرک- وسائل/ ج 7 ص 117.
[38]- قال رسول اللّه صلّى اللّه علیه و آله، فى خطبة له: و من صام شهر رمضان فى انصات و سکوت و کفّ سمعه و بصره و لسانه و فرجه و جوارحه من الکذب و الحرام و الغیبة تقربا، قرّبه اللّه منه حتى تمسّ رکبتاه رکبتى ابراهیم خلیل الرحمان- وسائل/ ج 7 ص 117.
[39]- عن ابى عبد اللّه علیه السّلام قال: ان الصیام لیس من الطعام و الشراب وحده، انّما للصوم شرط یحتاج ان یحفظ حتى یتمّ الصوم و هو الصمت الداخل، اما تسمع قول مریم بنت عمران، انّى نذرت للرحمان صوما فلن اکلّم الیوم انسیا، یعنى صمتا. فاذا صمتم فاحفظوا السنتکم عن الکذب و غضّوا ابصارکم و لا تنازعوا و لا تحاسدوا و لا تشاتموا و لا تنابزوا و لا تجادلوا و لا تبادوا و لا تظلموا و لا تسافهوا و لا تزاجروا و لا تغفلوا عن ذکر اللّه و عن الصلاة و الزموا الصمت و السکوت و الحلم و الصبر و الصدق و مجانبة اهل الشر و اجتنبوا قول الزور و الکذب و الفراء و الخصومة و ظنّ السوء و الغیبة و النمیمة و کونوا مشرفین على الاخرة منتظرین لایّامکم، منتظرین لما وعدکم اللّه متزوّدین للقاء اللّه و علیکم السکینة و الوقار و الخشوع و الخضوع و ذلّ العبد الخائف من مولاه راجین خائفین راغبین راهبین قد طهّرتم القلوب من العیوب و تقدّست سرائرکم من الخبّ و نظفت الجسم من القاذورات، تبرّأ الى اللّه من عداه و والیت اللّه فى صومک بالصمت من جمیع الجهات مما قد نهاک اللّه عنه فى السرّ و العلانیة و خشیت اللّه حق خشیته فى السرّ و العلانیة و وهبت نفسک للّه فى ایام صومک و فرغت قلبک له و نصبت قلبک له فیما امرک و دعاک الیه، فاذا فعلت ذالک کله فانت صائم اللّه بحقیقة صومه صانع لما امرک و کلّما نقصت منها شیئا مما بیّنت لک فقد نقص من صومک بمقدار ذالک( الى ان قال) ان الصوم لیس من الطعام و الشراب انما جعل اللّه ذالک حجابا مما سواها من الفواحش من الفعل و القول یفطر الصوم. ما اقل الصوّام و اکثر الجوّاع؟!- وسائل/ ج 7 ص 119.
[40]- یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیامُ کَما کُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ- بقره/ 183.
[41]- ان ابا عبد اللّه علیه السّلام یوصى ولده اذا دخل شهر رمضان: فاجتهدوا انفسکم فان فیه تقسم الارزاق و تکتب الاجال و فیه یکتب وفد اللّه الذى یفدون الیه و فیه لیلة العمل فیها خیر من الف شهر- وسائل/ ج 7 ص 221.
[42]- قال امیر المؤمنین علیه السّلام: علیکم فى شهر رمضان بکثرة الدعاء و الاستغفار فاما الدعاء فیدفع به عنکم البلاء و اما الاستغفار فتمحى به ذنوبکم- وسائل/ ج 7 ص 223.
[43]- على علیه السّلام قال: ان رسول اللّه خطبنا ذات یوم فقال: ایها الناس! انه قد اقبل الیکم شهر اللّه بالبرکة و الرحمة و المغفرة. شهر هو عند اللّه افضل الشهور و ایامه افضل الایام و لیالیه افضل اللیالى و ساعاته افضل الساعات، هو شهر دعیتم فیه الى ضیافة اللّه و جعلتم فیه من اهل کرامة اللّه انفاسکم فیه تسبیح و نومکم فیه عبادة و عملکم فیه مقبول و دعائکم فیه مستجاب، فاسألوا اللّه ربّکم بنیات صادقة و قلوب طاهرة ان یوفقکم لصیامه و تلاوة کتابه، فان الشقى من حرم غفران اللّه فى هذا الشهر العظیم و اذکروا بجوعکم و عطشکم فیه جوع یوم القیامة و عطشه، و تصدّقوا على فقرائکم و مساکینکم، و وقّروا کبارکم و ارحموا صغارکم و صلوا ارحاکم و احفظوا السنتکم و غضّوا عمّا لا یحلّ النظر الیه ابصارکم و عمّا لا یحلّ الاستماع الیه اسماعکم و تحنّنوا على ایتام الناس یتحنن على ایتامکم و توبوا الى اللّه من ذنوبکم و ارفعوا الیه ایدیکم بالدعاء فى اوقات صلاتکم فانها افضل الساعات ینظر اللّه عزّ و جلّ فیها بالرحمة الى عباده، یجیبهم اذا ناجوه و یلبیهم اذا نادوه و یعطیهم اذا سألوه و یستجیب لهم اذا دعوه.-- ایها الناس ان انفسکم مرهونة باعمالکم ففکّوها باستغفارکم، و ظهورکم ثقیلة من اوزارکم فخفّفوا عنها بطول سجودکم و اعلموا ان اللّه اقسم بعزّته ان لا یعذّب المصلّین و الساجدین و ان لا یروعهم بالنار یوم یقوم الناس لربّ العالمین. ایها الناس من فطر منکم صائما مؤمنا فى هذا الشهر کان له بذالک عند اللّه عتق نسمة و مغفرة لما مضى من ذنوبه. قیل: یا رسول اللّه! فلیس کلّنا نقدر على ذالک، فقال صلّى اللّه علیه و آله: اتقوا النار و لو بشقّ تمرة، اتقوا النار و لو بشربة من ماء، ایها الناس من حسّن منکم فى هذا الشهر خلقه کان له جوازا على الصراط یوم تزلّ فیه الاقدام و من خفف فى هذا الشهر عما ملکت یمینه خفّف اللّه علیه حسابه و من کفّ فیه شرّه کفّ اللّه عنه غضبه یوم یلقاه و من اکرم فیه یتیما اکرمه اللّه یوم یلقاه و من وصل فیه رحمه وصله اللّه برحمته یوم یلقاه و من قطع فیه رحمه قطع اللّه عنه رحمته یوم یلقاه و من تطوّع فیه بصلاة کتب اللّه له برائة من النار و من ادّى فیه فرضا کان له ثواب من ادّى سبعین فریضة فیما سواه من الشهور و من اکثر فیه الصلاة علىّ ثقّل اللّه میزانه یوم تخفّ الموازین و من تلا فیه آیة من القرآن کان له مثل اجر من ختم القرآن فى غیره من الشهور. ایها الناس ان ابواب الجنان فى هذا الشهر مفتّحة فاسألوا ربّکم ان لا یغلقها علیکم و الشیاطین مقلولة فأسئلوا من ربکم ان لا یسلّطها علیکم. قال امیر المؤمنین علیه السّلام فقمت فقلت: یا رسول اللّه! ما افضل الاعمال فى هذا الشهر؟ فقال: یا ابا الحسن! افضل الاعمال فى هذا الشهر الورع عن محارم اللّه- وسائل/ ج 7 ص 227.
*امینى، ابراهیم، خودسازى (تزکیه و تهذیب نفس)، 1جلد، شفق - قم، چاپ: هشتم.