ایمان زیربنای کمالات نفسانی
ایمان و معرفت زیربنای استکمالات نفسانی و حرکت به سوی قرب الهی است. سالک باید قبل از حرکت، مقصد و غایت حرکت خویش را روشن کند و بداند که به کجا می‌رود و از چه طریقی باید حرکت کند وگرنه به مقصد نخواهد رسید. ایمان به خدا به حرکت و تکاپوی انسان جهت می‌دهد و مقصدش را روشن می‌سازد. کسانیکه ایمان نداشته باشند از پیمودن صراط مستقیم تکامل عاجزند.
در قرآن می‌فرماید: «كسانيكه (به خدا) و قيامت ايمان ندارند از راه راست منحرف خواهند شد»[9].
و می‌فرماید: «بلكه آنان كه به عالم آخرت ايمان نمىآورند، در عذاب و گمراهى دور و درازى گرفتار مىباشند»[10].
انسان کافر که به وجود خدا و معاد ایمان ندارد از عالم کمال قطع شده و یکسره به سوی ماده و مادیات و تأمین خواسته‌های حیوانی روی آورده است.
بنابراین، مقصد و غایت حرکت او هم جز جهان ماده چیزی نخواهد بود. او در طریق کمال نیست تا قرب به خدا برایش امکان داشته باشد. جهت حرکت او دنیاست و مرتب از صراط مستقیم انسانیت دور می‌شود. اگر کافر کار خیری را هم انجام دهد وسیله استکمال نفسانی و قرب او نمی‌شود، زیرا برای خدا و به قصد
تقرب انجام نداده تا برایش سودمند باشد، بلکه به قصد دنیا انجام داده و نتیجه‌اش را در همین دنیا خواهد دید، و دیگر در قیامت برای او اثری نخواهد داشت.
خدا در قرآن می‌فرماید: «مثل كسانى كه به پروردگارشان كافر شدند، اعمال آنها مانند خاكسترى است كه در روز تندباد در معرض بادهاى شديد قرار گيرد و به اطراف پراكنده شود. و قدرت بر حفظ آنچه را كسب كردهاند ندارند، اين همان ضلالت و دورى از طريق نجات است»[11].
بهرحال ایمان زیربنای اعمال است و به آنها ارزش می‌دهد. اگر جان مؤمن، با ایمان و کلمه توحید آمیخته شد نورانی می‌شود و به جانب خدا صعود می‌کند و عمل صالح هم به او مدد می‌رساند.
در قرآن می‌فرماید: «هركس كه طالب عزت است (بايد بداند كه) همه عزتها نزد خدا مىباشد. كلمه نيكوى توحيد به سوى خدا بالا مىرود و عمل صالح او را بالا مىبرد»[12].
عمل صالح جان انسان را بالا می‌برد و به مقام قرب الهی می‌رساند و حیات طیّب و زیبا برایش فراهم می‌سازد، ولی مشروط به اینکه ایمان داشته باشد. جان بی‌ایمان تاریک و ظلمانی است و لیاقت قرب الهی و حیات طیّب را ندارد.
در قرآن می‌فرماید: «هركس عمل صالح انجام دهد، چه مرد باشد چه زن، در صورتيكه مؤمن باشد، ما او را با حيات طيّب و پاكيزه زنده مىكنيم»[13].
بنابراین، انسان سالک باید ابتدا برای تقویت نیروی ایمان خویش تلاش و کوشش کند، که هرچه ایمانش برتر و قوی‌تر باشد به درجات بالاتری از کمال صعود خواهد کرد.
قرآن می‌فرماید: «خدا كسانى را از شما كه ايمان داشته باشند بالا مىبرد و كسانى را كه داراى علم باشند به درجاتى صعود مىدهد، خدا به آنچه شما انجام مىدهيد آگاه است»[14].
[9]- وَ إِنَّ الَّذِينَ لا يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ عَنِ الصِّراطِ لَناكِبُونَ- مؤمنون/ 74.
[10]- بَلِ الَّذِينَ لا يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ فِي الْعَذابِ وَ الضَّلالِ الْبَعِيدِ- سبا/ 8.
[11]- مَثَلُ الَّذِينَ كَفَرُوا بِرَبِّهِمْ أَعْمالُهُمْ كَرَمادٍ اشْتَدَّتْ بِهِ الرِّيحُ فِي يَوْمٍ عاصِفٍ لا يَقْدِرُونَ مِمَّا كَسَبُوا عَلى شَيْءٍ ذلِكَ هُوَ الضَّلالُ الْبَعِيدُ- ابراهيم/ 18.
[12]- مَنْ كانَ يُرِيدُ الْعِزَّةَ فَلِلَّهِ الْعِزَّةُ جَمِيعاً، إِلَيْهِ يَصْعَدُ الْكَلِمُ الطَّيِّبُ وَ الْعَمَلُ الصَّالِحُ يَرْفَعُهُ- فاطر/ 10.
[13]- مَنْ عَمِلَ صالِحاً مِنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثى وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْيِيَنَّهُ حَياةً طَيِّبَةً- نحل/ 97.
[14]- يَرْفَعِ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجاتٍ وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ- مجادله/ 11.
*امينى، ابراهيم، خودسازى (تزكيه و تهذيب نفس)، 1جلد، شفق - قم، چاپ: هشتم.