فایده دیگر نماز آن است که باعث تکامل نفسانی و قرب به پروردگار می‌شود. قرب؛ یعنی این‌که انسان در اثر تکامل نفسانی و معنوی دریابد هر حرکت و سکونی و هر تأثیر و تأثری به اراده خداوند متعال است. هنگامی که سخن می‌گوید، دریابد او نیست که حرف می‌زند، بلکه به حول و قوه الهی است که این امر وجودی را ایجاد می‌کند یا وقتی نگاه می‌کند، همه جا آثار الهی را مشاهده می‌کند.
انسان‌ها معمولاً مفهوم «قرب» را در امور مادی به کار می‌برند که همان قرب مکانی یا زمانی است، اما آیا وقتی می‌گوییم: به خدا نزدیک می‌شویم منظور این است که فاصله مکانی یا زمانی ما با خداوند کمتر می‌شود؟ بی‌شک چنین نیست؛ زیرا قرب و بُعد مکانی و زمانی در مورد خداوند، بی‌معناست. خداوند، هیچ نسبتی با زمان و مکان ندارد که بخواهد به زمان و مکانی نزدیک‌تر و از زمان و مکانی، دورتر باشد.
مفهوم قرب این است که انسان در اثر عبادت و بندگی و تکامل نفسانی به مقامی برسد که در همه حال و همه جا، خدا را حاضر و ناظر ببیند. چنین کسی در هر آن و لحظه‌ای، مورد عنایت خاص خداست، لذا بر تک تک افعالش، نظارت و عنایت ویژه دارد.
حال که مقام قرب، تا این اندازه پر اهمیت است، باید پرسید: چگونه می‌توان به آن نائل شد؟ آنچه که از تعالیم اسلام و سیره ائمه معصومین علیهم‌السلام به ما رسیده، نشان می‌دهد که «نماز» یکی از مؤثرترین عبادت‌ها برای قرب به خداست. امیر مؤمنان علی علیه‌السلام فرمود:
نماز، برای هر شخص پرهیزگار، وسیله تقرّب به خداست.[1]
همان بزرگوار در جایی دیگر می‌فرماید:
مراقب نمازهای خود باشید و آن را حفظ کنید و زیاد [نمازهای مستحبی] بخوانید و به وسیله آن، تقرّب بجویید.[2]
امام کاظم علیه‌السلام نیز فرموده است:
بهترین چیزی که بنده بعد از شناخت خدا به وسیله آن به درگاه الهی، تقرّب می‌یابد، نماز است.[3]
مرحوم آیة اللّه بهاء الدینی که از علما و عرفای بزرگ دوران بودند در فرازی می‌گویند:
راه رسیدن به مقامات عالی انسانی که حد و نهایت ندارد، در سایه بندگی است. انسان به میزانی که حرکتش الهی شود و خالص گردد به خداوند و اولیای او نزدیک می‌شود. انسان باید از انبیا علیهم‌السلام تبعیت کند و راه آنان را برود تا به کمالاتی که برای او آماده کرده‌اند، برسد. نبی اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله خود را پاک کرده بود و به مقام طهارت نفس رسیده بود تا به مقام خاتمیت و معراج و نبوت و ولایت رسید. در تشهد می‌خوانیم «اشهد أن محمداً عبده و رسوله»؛ اول عبودیت، بعد رسالت. جهان، مملو از نعمت‌های الهی است، محرومیت ما از قصور و کوتاهی خود ماست.[4]
ملاحظه می‌شود که بر اساس روایات و کلام بزرگان، تنها راه رسیدن به کمال و تقرّب به درگاه الهی، عبودیت و بندگی خداوند بزرگ است که با خواندن نماز در وجود آدمی پدیدار خواهد شد.
[1]. متقى هندى، کنز العمال، ج7، ح 18917؛ کلینى، کافى، ج3، ص365، ح6: «الصلاة قربان کلّ تقیّ».
[2]. نهج البلاغه، خطبه 190: «تعاهدوا أمر الصلاة، و حافظوا علیها، و استکثروا منها، و تقرّبوا بها».
[3]. محمدباقر مجلسى، بحارالانوار، ج75، ص306: «أفضل ما یتقرّب به العبد إلى اللّه بعد المعرفة به الصلاة...».
[4]. آیهاللّه بهاءالدینى، نردبان آسمان.