فصل ششم
آداب سحر و افطار
از مهمترین آداب روزه، بهویژه در ماه رمضان، سحرهای آن است؛ چنانکه در حدیث آمده «خدا رحمت کند بر سحورکنندگان»[56] و کمترین مقدار آن، خوردن آب است و هرچه به صبح نزدیکتر باشد، بهتر است و تا شک دارد در صبح، میتواند سحری بخورد، اما همینکه مطمئن شد صبح است، دست از آن بکشد. سماعه از امام صادق(ع) درباره سحری (برای کسی که میخواهد روزه بگیرد) پرسید، امام(ع) فرمود: سحری‌خوردن در ماه رمضان بهتر است؛ اگرچه به جرعه آبی باشد، اما در روزه مستحبی هر کس دوست دارد، بخورد و هر کس نخواهد، باکی نیست.[57]
و مستحب است که افطار با شیرینی باشد یا آبی نیمگرم که زنگ از دل میبرد و همچنین مستحب است بعد از نماز مغرب افطار کند مگر آنکه منتظر او باشند.
و سعی کند با غذای حلال افطار کند و از طعام شبهه ناک بپرهیزد و بسیار نخورد و پیش از سیری دست بکشد که فواید گرسنگی و سختی گرسنگی فراوان است.[58] افطاری‌دادن نیز در این ماه بسیار فضیلت دارد؛ چنانکه در حدیثی از موسی بن‌جعفر(ع) آمده که «افطاردادن تو، به برادر مؤمن، بهتر از روزه‌داشتن توست».[59]
مهمترین امور هنگام افطار و سحری
گفتن بسمالله الرحمن الرحیم، خواندن سوره قدر، دعاکردن بهویژه خواندن دعایی که در اقبال آمده و مفضلبنعمر آن را نقل کرده است. در روایت است که رسول خدا(ص) به امیرالمؤمنین(ع) فرمود: «جبرئیل پیش من آمد و گفت: یا محمد! کسی که در ماه رمضان، با این دعا، پیش از افطار دعا کند، خداوند دعای او را مستجاب میکند، گناه او را میبخشد، غم و غصهاش را از بین میبرد، گرفتاریهایش را برطرف میکند، حاجات او را برآورده مینماید، او را به مقصودش میرساند، عمل او را با عمل پیامبران و صدیقین بالا میبرد و در روز قیامت چهره او درخشانتر از ماه شب چهارده خواهد بود. گفتم چه دعایی است؟
جبرئیل گفت: اللهم رب النور العظیم...».[60]
[56]. تهذیب، ج4، ص198، ح 2.
[57]. سَأَلَ سَمَاعَةُ أَبَاعَبْدِاللَّهِ(ع) عَنِ السَّحُورِ لِمَنْ أَرَادَ الصَّوْمَ؟ فَقَالَ: أَمَّا فِی شَهْرِ رَمَضَانَ فَإِنَّ الْفَضْلَ فِی السَّحُورِ وَ لَوْ بِشَرْبَةٍ مِنْ مَاءٍ وَ أَمَّا فِی التَّطَوُّعِ فَمَنْ أَحَبَّ أَنْ یَتَسَحَّرَ فَلْیَفْعَلْ وَ مَنْ لَمْ یَفْعَلْ فَلَا بَأْسَ؛ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص135، ح 1985.
[58]. هشت در بهشت، ص331.
[59]. أَبِی‌الْحَسَنِ مُوسَى(ع) قَالَ: فِطْرُکَ أَخَاکَ الصَّائِمَ أَفْضَلُ مِنْ صِیَامِکَ؛ کافی، ج4، ص 68، ح2.
[60]. مراقبات، ص 208.
دعای نور: مِمَّا خَرَجَ عَنْ صَاحِبِ الزَّمَانِ(ع) زِیَادَةٌ فِی هَذَا الدُّعَاءِ إِلَى مُحَمَّدِبْنِ‌الصَّلْتِ الْقُمِّیِ- اللَّهُمَّ رَبَ النُّورِ الْعَظِیمِ وَ رَبَّ الْکُرْسِیِّ الرَّفِیعِ وَ رَبَ الْبَحْرِ الْمَسْجُورِ وَ مُنْزِلِ التَّوْرَاةِ وَ الْإِنْجِیلِ وَ رَبِّ الظِّلِّ وَ الْحَرُورِ وَ مُنْزِلِ الزَّبُورِ وَ الْقُرْآنِ «254» الْعَظِیمِ وَ رَبِّ الْمَلَائِکَةِ الْمُقَرَّبِینَ وَ الْأَنْبِیَاءِ الْمُرْسَلِینَ أَنْتَ إِلَهُ مَنْ فِی السَّمَاءِ وَ إِلَهُ مَنْ فِی الْأَرْضِ لَا إِلَهَ فِیهِمَا غَیْرُکَ وَ أَنْتَ جَبَّارُ مَنْ فِی السَّمَاءِ وَ جَبَّارُ مَنْ فِی الْأَرْضِ لَا جَبَّارَ فِیهِمَا غَیْرُکَ وَ أَنْتَ خَالِقُ مَنْ فِی السَّمَاءِ وَ خَالِقُ مَنْ فِی الْأَرْضِ لَا خَالِقَ فِیهِمَا غَیْرُکَ وَ أَنْتَ حَکَمُ مَنْ فِی السَّمَاءِ وَ حَکَمُ مَنْ فِی الْأَرْضِ لَا حَکَمَ فِیهِمَا غَیْرُکَ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِوَجْهِکَ الْکَرِیمِ وَ بِنُورِ وَجْهِکَ الْمُشْرِقِ «255» وَ مُلْکِکَ الْقَدِیمِ یَا حَیُّ یَا قَیُّومُ أَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ الَّذِی أَشْرَقَتْ بِهِ السَّمَاوَاتُ وَ الْأَرَضُونَ وَ بِاسْمِکَ الَّذِی یَصْلُحُ عَلَیْهِ الْأَوَّلُونَ وَ الْآخِرُونَ یَا حَیّاً قَبْلَ کُلِّ حَیٍّ وَ یَا حَیّاً بَعْدَ کُلِّ حَیٍّ وَ یَا حَیّاً حِینَ لَا حَیَّ یَا مُحْیِیَ الْمَوْتَى وَ یَا حَیُّ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ یَا حَیُّ یَا قَیُّومُ أَسْأَلُکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ ارْزُقْنِی مِنْ حَیْثُ أَحْتَسِبُ وَ مِنْ حَیْثُ لَا أَحْتَسِبُ رِزْقاً وَاسِعاً حَلَالًا طَیِّباً وَ أَنْ تُفَرِّجَ عَنِّی کُلَّ غَمٍّ وَ هَمٍّ وَ أَنْ تُعْطِیَنِی مَا أَرْجُوهُ وَ آمُلُهُ إِنَّکَ عَلى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیر؛ مصباحالمتهجد، ص227.