بخش سوّم مسائلى پیرامون پیامبرى و پیامبران
پیامبران و یگانگى راه و هدف آنان
شاید شما شکوفههاى زیبا و خوشرنگ بادام را در فصل بهار دیده باشید ، آیا دیدهاید؟هیچ فکر کردهاید که از هنگامى که هسته بادام در زمین قرار مىگیرد تا این که به چنین روز زیبایى مىرسد ، چه راه طولانى و پر پیچ و خمى را مىپیماید؟تا چه حدّ تلاش مىکند وره مىپیماید تا مىتواند چنین رشد و نمو کند و لباسى این چنین زیبا بر اندام خود بپوشاند؟آیا فکر کردهاید که راهنمایش در این راه طولانى کیست؟
در بحثهاى توحید یاد نمودیم:همان گونه که آغاز آفرینش موجودات از خداى متعال است ، ادامه وجود آنها ، پرورش و رشد و هدایت آنها نیز وابسته به اوست.چه کسى جز خداى متعال مىتواند راه رشد و کمال را به هسته بادام بنماید و آن را تا به این مرحله هدایت نماید؟همه موجودات-که چون هسته بادام هر یک راه معیّنى را مىپیماید- از این هدایت الهى برخوردارند.و هدایتگر همه آنها در این سیر و تکامل ، خداى جهان آفرین است.خداى جهان آفرین است که مایه حرکت و راهیابى و رشد و کمال را در وجودشان نهاده است.و این هدایت ، یک هدایت عمومى است.
در این هدایت عمومى حال و موقعیّت انسان چگونه است؟
انسان با دیگر موجودات یک تفاوت بسیار روشن دارد و آن«قدرت فکر و تصمیم و اختیار»اوست.موجودات دیگر از این اختیار و انتخاب و اندیشه برخوردار نیستند و خداى کریم این نعمت ارزشمند را به انسان عنایت فرموده است و روشن است که انسان هم مانند سایر موجودات مىباید از هدایت عمومى الهى برخوردار باشد ، ولى این هدایت ، یک هدایت اجبار کننده-بدان گونه که در هسته بادام بود که هسته بادام در رشد و تکامل خود هیچ اندیشه و اختیارى نداشت-نخواهد بود.چون خدا انسان را داراى فکر و انتخابگر آفریده است ناچار باید راه خیر و شرّ به او ارائه شود و آینده عظیمى که در جهان آخرت دارد ، پیش رویش ترسیم گردد تا بیندیشد و راه خویش را انتخاب کند.
ارائه کنندگان راه خیر و شرّ و آگاهان به آینده خطیر انسان در جهان آخرت ، پیامبرانند.پیامبران را خداى متعال براى هدایت انسانها فرستاده است.خداى متعال فرمانهاى سعادت بخش خود را که از یک حقیقت سرچشمه مىگیرد از راه وحى در اختیار پیامبران نهاده است ، مأموریّت پیامبران یک مأموریّت بیش نیست و آنها با هم یگانه و هم هدفند آنها مأمورند از راه بیم و امید معارف و احکام خدا را براى مردم بیان کنند و آنان را به پیروى از فرمانهاى خدا فرا خوانند.
سه اصل اساسى
در طول تاریخ هزاران پیامبر از جانب خدا آمدهاند ، عدّهاى از آنان داراى دین و شریعت بودهاند ، مانند حضرت نوح ، حضرت ابراهیم ، حضرت موسى ، حضرت عیسى و حضرت محمّد-که بر همه آنان سلام و درود باد-اینان را پیامبران اولوا العزم مىنامند. عدّه بسیارى از آنان دین و شریعت ویژهاى نداشتهاند و شریعت پیامبران بزرگ پیش از خود را ترویج مىکردهاند.امّا باید دانست که حقیقت و اصول ادیان پیامبران یکى است و همه آنان انسانها را به سوى یک هدف دعوت مىنمودند و همگى برنامه واحدى را تعقیب مىکردند؛تمام ادیان آسمانى بر این سه اصل اساسى استوارند:
اوّل:شناخت خداى یگانه و جهان آفرین و ایمان به او(توحید)
دوّم:ایمان به معاد و جهان آخرت و آینده جاودانه انسان(معاد)
سوّم:ایمان به پیامبران و یگانگى راه و هدف آنها(نبوّت)
پیامبران با اکرام انسانها آنها را به سوى ایمان به این سه اصل اساسى فرا مىخواندند و از آنان مىخواستند که برنامههاى هدایتگر الهى را بشنوند و بیندیشند و بپذیرند و در مقابل فرمان خداى علیم قدیر تسلیم باشند و برنامه زندگى خویش را جز از خداى خود نگیرند.همه پیامبران از اوّلین تا آخرین ، از آدم تا خاتم ، انسانها را به همین حقیقت دعوت کردهاند.پیامبران راه و روشى را که خداى متعال براى زندگى انسانها برگزیده و پسندیده است«دین خدا»نامیدهاند و یادآورى نمودهاند که«دین خدا»یک دین بیش نیست. پیامبران کاملا مؤید یکدیگر بودهاند
در اصول و کلیّات دعوت پیامبران کوچکترین اختلافى وجود نداشته ، هر پیامبر پیامبران گذشته را به بزرگى و احترام یاد مىکرده و شیوه کار و متن دعوتش را تأیید مىنموده و به آمدن پیامبر آینده مژده و بشارت مىداده و به پیروانش سفارش و تأکید مىکرده که به پیامبر آینده ایمان آورند و دعوتش را بپذیرند و تأییدش کنند.خدا در قرآن یادآورى مىکند که هنگامى که به پیامبران کتاب و حکمت مىدادیم تأکید مىنمودیم که هر گاه در پى او رسولى از سوى ما براى شما آمد حتما به او ایمان آورید و یاریش کنید.
قرآن کریم درباره ایمان به پیامبران و یگانگى راه و هدف آنان چنین مىفرماید:
«بگو به خدا ایمان آوردیم و به آنچه به سوى ما نازل فرموده است-به احکام و دستورهایى که براى ما نازل نموده ایمان داریم-و به آنچه به ابراهیم و اسماعیل و اسحق و یعقوب و نوادگان آنها فرستاده و به آنچه به موسى و عیسى و دیگر پیامبران نازل نموده است ، به همه ایمان داریم و هیچ تفاوتى و فرقى بین آنان قائل نیستیم و ما همگى تسلیم خدا هستیم * و هر کسى که غیر از اسلام-تسلیم در برابر خدا-دینى بپذیرد هرگز از او پذیرفته نگردد و او در آخرت از زیانکاران است.
اسلام یعنى در برابر امر و دین خدا تسلیم بودن و برنامه همه پیامبران تسلیم در برابر خدا بوده است ، پیامبران بدین معنا همه«مسلم»بودهاند ، هر چند که«اسلام»بمعناى مخصوصش به آخرین دین آسمانى ، دینى که حضرت محمّد صلّى اللّه علیه و آله از سوى خدا آورده است اطلاق مىشود و مسلم به فردى گفته مىشود که این دین الهى را پذیرفته باشد.
حضرت ابراهیم علیه السّلام در هنگام دعا و مناجات از خدا چنین تقاضا مىکند:
«پروردگارا!من و فرزندم اسماعیل را مسلم قرار ده و از نسل من امّتى به وجود آور که در برابر تو مسلم باشند و عبادتهاى ما را به ما بنما و توبه ما را بپذیر که تو توبه پذیر و مهربانى. پروردگارا!در ذریّه و فرزندان من رسولى را مبعوث کن که آیات ترا بر آنان بخواند و کتاب و حکمت به آنان بیاموزد و آنان را تزکیه کند و رشد دهد که تو خداى عزیز و حکیمى *
کیست که از دین و ملّت ابراهیم باز گردد؟مگر کسى که نابخردى کند.و ما او را در دنیا برگزیدیم و البتّه در آخرت در زمره صالحین خواهد بود.
بیاد آر که پروردگارش به او فرمود:اسلام آور.او گفت:من در مقابل پروردگار جهانیان اسلام آوردهام.و این نکته را ابراهیم به فرزندانش و به یعقوب سفارش نمود و فرمود:خدا این دین را براى شما برگزیده است ، تا هنگام مرگ از اسلام دست بر ندارید و مباد که بمیرید و مسلم مباشید *
آیا شما هنگامى که یعقوب بهنگام مرگ به فرزندانش وصیّت مىکرد ، حاضر بودید؟هنگامى که از فرزندانش پرسید:بعد از من چه مىپرستید؟گفتند:خداى تو را ، خداى پدران تو را ، -ابراهیم و اسماعیل و اسحاق-همان خداى یگانه را و ما همگى تسلیم او هستیم.
ملاحظه مىکنید که خدا پیامبران را یگانه و با یک هدف-که همان تسلیم در برابر خداست-معرّفى مىکند و کسى را که از راه و روش یگانه آنان رو بر تابد نابخرد و نادان مىشمرد.در همین زمینه به این آیات که درباره یکى دیگر از پیامبران بزرگ است توجّه کنید:
«خدا به او کتاب و حکمت آموخت و تورات و انجیل ، و او را بعنوان پیامبر به سوى بنى اسرائیل برانگیخت * حضرت عیسى به آنان گفت:من با نشانه آشکار و روشنى از سوى پروردگار به سوى شما آمدهام:من از گل پیش روى شما مجسّمه پرندهاى مىآفرینم و در آن مىدمم و آن گل بىجان به اذن خدا پرندهاى مىگردد ، مریضهاى پیس و جذامى را شفا مىدهم.و مردگان را به اذن خدا زنده مىکنم و از آنچه که مىخورید و در منزل ذخیره مىکنید خبر مىدهم ، در همه این کارها آیه و نشانه روشنى است اگر مؤمن و پاکدل باشید.
به تورات که پیش از من نازل شده ایمان دارم و آن را تصدیق مىکنم و برخى از آنچه که بر شما حرام بوده حلال اعلام مىنمایم و من آیه روشن و آشکارى از سوى پروردگار براى شما آوردهام * تقوى پیشه کنید و مرا اطاعت نمایید ، و بدانید که خدا پروردگار من و پروردگار شماست ، او را اطاعت کنید که این راه ، راه مستقیم است.
امّا وقتى عیسى احساس کرد که سخنش را نمىپذیرند و به او نمىگروند ، گفت:یاران من در راه خدا کیانند؟
حواریّین گفتند:ماییم یاران خدا ، ما به خدا ایمان آوردهایم و تو گواه باش که ما همگى مسلم هستیم * پروردگارا!ما به آنچه نازل کردهاى ایمان آوردهایم و این رسول را متابعت نمودهایم ، ما را در زمره شاهدان بنویس.»
انبیاء الهى-همانند معلّمان یک مدرسه-یکى پس از دیگرى مبعوث شدند و عموما بشر را به تسلیم در برابر دین الهى دعوت کردند و با رهنمودهاى خود او را در همین مسیر بتدریج رشد و تکامل دادند و دین خدا را به او آموختند؛دین الهى یک دین بیش نیست که همان صراط مستقیم است و هدف انبیا نیز یک هدف بیش نیست که همان کسب رضایت خدا و تقرّب به او مىباشد ، در بین ادیان آسمانى و پیامبران اختلافى نیست.ممکن است در بین احکام فرعى ادیان ، اختلافاتى وجود داشته باشد و البتّه این اختلاف بعلّت شرایط و اوضاع زمان و استعداد افراد ضرورى مىباشد ، چون شرایط زمان و مراتب درک و استعداد مردم در همه زمانها یکسان نبوده است ، لذا پیامبران با توجّه به سطح درک و استعداد مردم با آنان سخن مىگفتند و به تدریج فهم و درک آنان را در تلقّى معارف دین ، رشد و تکامل مىبخشیدند تا این که نوبت به آخرین پیامبر آسمانى حضرت محمّد صلّى اللّه علیه و آله رسید؛او با معارف و احکام وسیع و بسیار دقیق-که چنین وسعت و دقّتى را در ادیان پیشین نمىتوان یافت-براى هدایت مردم مبعوث شد و بعلّت گستردگى و عظمت معارف و همه جانبه بودن احکامى که براى مردم آورده و راه تفکّر و تحقیق و استنباط را در متون دین باز گذارده ، این دین از سوى خداى متعال بعنوان آخرین و برترین دین آسمانى اعلام شده است ، خداى کریم در مورد محتواى دین اسلام و ارتباط آن با ادیان پیشین چنین مىفرماید:
«خدا دین شما را این چنین تشریع فرمود:سفارشهایى را براى دین شما برگزیدیم که به نوح سفارش کرده بودیم ، مقدارى هم مستقلاّ به تو اى پیامبر وحى نمودیم و مقدارى هم وصایائى را که به ابراهیم و موسى و عیسى سفارش کرده بودیم برگزیدیم -از همه اینها این دین را براى شما تشریع کردیم-که این دین را به پا دارید و هرگز در آن متفرّق نشوید.»
آیه اى از قرآن کریم
«شَرَعَ لَکُم مِنَ الدّینِ ما وَصّى بِه نُوحاً وَ الَّذى اَو حَینآ اِلَیکَ وَ ما وَصَّینا بِه اِبراهیمَ وَ مُوسى وَ عیسى اَن اَقیمُوا الدّینَ وَ لا تَتَفَرَّقُوا فیهِ.............» سوره شورى آیه 13.
خدا دین شما را تشریع کرد از سفارشهایى که به نوح توصیه نمود و -علاوه بر آن-مقدارى که به تو وحى نمودیم و نیز وصایایى که به ابراهیم و موسى و عیسى سفارش نموده بودیم ، که این دین را بر پا دارید و هرگز در آن متفرّق نشوید. بیندیشید و پاسخ دهید.
1-هدایت عمومى یعنى چه؟هدایت عمومى موجودات از کیست؟
2-تفاوت انسان با سایر موجودات در چیست؟
3-هدایت یک هسته بادام تا یک درخت پر شکوفه خوشرنگ چگونه هدایتى است؟آیا یک هدایت اجبارى است؟یا یک هدایت همراه با انتخاب و اختیار؟توضیح دهید.
4-اگر انسان موجودى با فکر و انتخابگر نبود ، هدایت او چگونه بود؟و اکنون که موجودى فکور و انتخابگر است ، هدایت او چگونه است؟
5-ارائه کنندگان راه خیر و شرّ و آگاهان به آینده خطیر انسان ، چه کسانى هستند؟
6-مأموریّتى که خدا بر عهده پیامبران نهاده است ، چیست؟
7-پیامبران«اولوا العزم»چه کسانى هستند؟ویژگى آنان چیست؟
8-سه اصل اساسى که پیامبران انسانها را به ایمان به آنها فرا مىخوانند ، چیستند؟
9-«دین خدا»یعنى چه؟
10-بیان قرآن کریم درباره یگانگى راه و هدف پیامبران چیست؟
11-خداى متعال چه کسانى را«نابخرد و سفیه»معرّفى مىکند؟
جهان بینى الهى پیامبران
جهان را چگونه مىبینید؟انسان را چگونه پدیدهاى مىدانید؟بینش شما نسبت به انسان و جهان چگونه است؟در پاسخ به این سؤالها دو بینش کاملا متمایز وجود دارد: بینش الهى و بینش مادّى و به تعبیرى دیگر:جهان بینى الهى و جهان بینى مادّى. جهان بینى مادى
در جهان بینى مادّى جهان را مستقلّ و هستى را فاقد شعور و اراده مىپندارند. در این بینش ، جهان مجموعهاى است که هدف خاصّى ندارد.از عناصر مادّى تشکیل شده که بىهیچ هدفى بر هم مىپیچند ، همه پوچ و بىهدف هستند.و در میان این مجموعه بزرگ انسان نیز وجودى بیهوده و سر گردان و بىهدف است که به سوى نابودى گام بر مىدارد ، هدفى در کارش نیست و پایانش ناامیدى و یأس و تاریکى و نیستى است؛ هیچ پناهگاهى ، هیچ ملجأئى و هیچ امیدى ندارد ، در جهانى بىنهایت تاریک و بىامید و وحشتناک زندگى مىکند.
زندگى انسان نیز در جهان بینى مادّى پوچ و بىارزش و بىمعناست.کسى نیست که انسان در مقابل او مسئول باشد؛وجود آگاه و برترى نیست که خوب و بد رفتار انسان را بفهمد و بشناسد ، کیفر دهد یا پاداش بخشد.ملاکى براى ارزیابى اعمال انسان و براى خوب و بد کردار انسان وجود ندارد.............
جهان بینى الهى
در جهان بینى الهى به جهان بعنوان یک موجود مستقلّ نمىنگرند ، بلکه آن را آفریده و وابسته مىبینند.در این بینش جهان آفریدهاى است که بر اساس محاسبهاى دقیق با پیوستگى و نظم و هماهنگى خاصّى براى منظور و هدف معیّنى خلق شده است. جهان وابسته به قدرت آفریدگارى تواناست و اراده قاهر و وجود عالم و قدیرى پیوسته پشتیبان و نگهبان آن است.
در بینش الهى هیچ چیز در جهان پوچ و بىسرانجام و بىهدف نیست و در میان همه موجودات انسان فضیلتى برتر دارد و هدفى والاتر در پیش دارد که در طول حیات خویش به سوى آن هدف ره مىپوید.پایان کارش یأس و ناامیدى نیست ، بلکه امید و شوق و هستى است.او موجودى فناناپذیر است که از این جهان فانى و گذرا به جهانى دیگر-که باقى و ثابت است-سفر مىکند.در جهان بینى الهى انسان در مقابل اراده مطلق پروردگارش ، در مقابل آفریدگار رحمان و رحیمش«مسئول»است ، مسئولیّت عظیمى در مقابل خداى خویش دارد ، چون خدا او را آفریده و به او اختیار بخشیده و او را موجودى مکلّف و مسئول دانسته است.
جهان بینى الهى بر این باور درست است که انسان و جهان آفریدگار بصیر و خبیرى دارد که حاضر و ناظر بر اعمال اوست و تعیین کننده خوب و بد و پاداش دهنده نیکان و ابرار و کیفر کننده بدان و اشرار است. جهان بینى الهى پیامبران
نگرش و بینش پیامبران به جهان و انسان ، بینشى الهى است.
درباره جهان-پیامبران پدیدههاى جهان را موجوداتى وابسته و نیازمند مىدانند.آنها را آیات قدرت و نشانههاى عظمت آفریدگارى علیم و قدیر مىشمرند.پیامبران و پیروان آنان بر این باورند که جهان آفریده خداى رحمان و رحیم است و همه خوبیها از او و تدبیر پیوسته جهان ، به دست اوست.جهان لغو و بیهوده و بازیچه نیست بلکه براى هدف و منظور ویژهاى آفریده شده است.
درباره انسان و سعادت او-پیامبران درباره انسان بینشى مخصوص و نگرشى ویژه دارند ، او را موجودى گرامى ، والا و برگزیده مىدانند که از دو جنبه ترکیب یافته است؛جسم و تنش که از خاک سرشته شده و روان و جانش از روح خدایى و عالم ربوبى آفریده شده است و به همین سبب وجودى است برتر و جاویدان.امانت پذیر و امانت- دار پروردگار متعال است و از سوى خداى خویش مکلّف و در مقابل او مسئول میباشد.
در این بینش سعادت و تکامل واقعى انسان در شناخت خدا و حرکت در راه او و عمل به رضاى اوست و چون همه قدرتها و خوبیها از اوست؛توجّه به او ، توجّه به همه خوبیها و گرایش به همه ارزشهاى والاى انسانى است.
اوّلین سخن پیامبران دعوت به پرستش خدا و یگانگى او و نفى هر گونه شرک بوده است ، پیامبران خداپرستى و توحید را اساس ارزش و شرافت انسان مىدانستند و فراموش کردن خدا و اعراض از یاد پروردگار را ، اساس همه بدبختیها مىدانستند و دل بستن به غیر خدا را ریشه و منشأ بدیها و تباهیها و شقاوتها مىشمردند.
درباره آینده انسان(معاد)-آینده انسان در بینش پیامبران یک آینده کاملا روشن و امید بخش و زیباست.پیامبران بر این باورند که انسان صالح و مؤمن آیندهاى بس درخشان و روشن دارد.از این جهان به جهانى دیگر(جهان آخرت)که بسیار وسیعتر و برتر از این جهان است مىرود و همانجا نتیجه کامل اعمال خویش را مىبیند.
پیامبران درباره جهان و انسان و سعادت انسان و آینده او یک چنین بینش روشن و بر حقّى داشتند و خود به این بینش بلند و بر حقّ جدّا ایمان داشتند. زیر بناى دعوت پیامبران
زیر بناى دعوت پیامبران همین جهان بینى مخصوص بوده است که دین و شریعت خود را بر این اساس استوار مىساختند:نخستین سخن حضرت نوح به قومش این بود که:«جز خدا را نپرستید که من از عذاب روز پر دردى براى شما بیمناکم».و نخستین سخن هود پیامبر به قومش این بود که:«اى قوم من!خدا را بپرستید که شما را جز او معبودى نیست».اوّلین سخن صالح پیامبر هم به قومش چنین گفتارى است:«اى قوم من!خدا را بپرستید که شما را غیر او معبودى نیست ، اوست که شما را از زمین بیافریده و هم فرمان داده تا زمین را آباد سازید.از او بخواهید که شما را بیامرزد و به سوى او باز گردید و توبه کنید که البتّه پروردگارم قریب و مجیب است.»
و حضرت شعیب در آغاز رسالت خویش با مردم چنین گفت:
«اى قوم من!خدا را پرستش کنید که شما را غیر او خدایى نیست و هرگز از کیل و وزن مکاهید که من خیر شما را طالبم و من از عذاب فراگیر روز قیامت بر شما بیمناکم.اى قوم من! کیل و وزن را به عدل کامل سازید و اشیاء مردمان را بىارزش مشمرید و هرگز در زمین فساد نکنید.»
و خدا درباره رسالت حضرت موسى نیز چنین مىفرماید:
«موسى را نیز با آیات و دلایل روشن و محکم به سوى فرعون و گروهش فرستادیم.پیروان فرعون امر او را پذیرفته بودند امّا امر فرعون ، هدایتگر و رشد دهنده نبود ، او در روز قیامت پیشاپیش قومش آنان را وارد آتش سازد و چه بد محلّى است براى وارد شوندگان.در این دنیا در پى خود لعنت و نفرین خواهند داشت و در قیامت نیز.و چه بد ذخیرهاى است».
در ادامه این آیات در قرآن کریم چنین مىخوانیم:
«روزى در رسد که هیچ کس جز به اذن پروردگارش سخنى نگوید و تکلّمى نکند ، در آن روز گروهى شقىّ و بدبختند و عدّهاى خوشبخت و سعادتمند.امّا آن کسان که شقىّ و بدبخت شدند-به غیر خدا دل بستند و یاد او را از خاطر بردند و غیر او را پرستیدند-به آتش در افتند که زفیر و شهیقش رعبانگیز است.اینان در آتش مخلّد خواهند بود تا آن هنگام که آسمان و زمین بر پایند ، مگر این که پروردگارت چیز دیگرى بخواهد.و البتّه پروردگار تو آنچه را که مىخواهد قطعا به انجام مىرساند.و امّا آن کسان که-با ایمان به خداى یگانه و عمل صالح-سعادتمند گردند ، به بهشت در آیند و در آن ، تا هنگامى که آسمانها و زمین بر پایند ، هماره زیست کنند ، مگر این که خدا چیز دیگرى بخواهد و البتّه این بخشش خدا پایان ندارد.»
اگر دقیق بنگریم مىبینیم که در دعوت این پیامبران-و همه پیامبران-علاوه بر اثبات و بیان نبوّت خویش دو رکن ، دو اصل و دو بنیان اساسى موجود است:
نخست-پرستش خدا به یگانگى(توحید)و دوّم-آینده انسان و سعادت یا شقاوت او(معاد)
ایمان به این دو اصل اساسى(توحید و معاد)زیر بناى دعوت انبیا را تشکیل مىدهد.پیامبران با اقامه دلیل و برهان و ارائه بیّنات و معجزات ، نخست انسانها را به ایمان به این دو اصل دعوت مىکردند و با ترغیب به اندیشه و تفکّر در اسرار و شگفتیهاى جهان ، انسانها را به اعتقاد به این دو رکن فرا مىخواندند.فطرت خداجو و خدا دوست انسانها را بیدار مىساختند تا خدا را به یگانگى بشناسند و بپرستند و با بینش الهى خویش آیات عظمت و آثار قدرت او را در هر گوشه جهان مشاهده نمایند ، به غایت و هدف آفرینش انسان پى برند ، به جهان بعد از مرگ-جهان آخرت-واقف شوند و ایمان بیاورند و به سعادت و یا شقاوت خویش در آینده بیندیشند.
پیامبران ابتدا عقاید مردم را-که زیر بناى کلیّه اعمال و حرکات و رفتارشان مىباشد-اصلاح مىکردند ، ابتدا مردم را به ایمان به این دو اصل(توحید و معاد)فرا مىخواندند ، سپس دیگر برنامههاى آسمانى و احکام و قوانین الهى را در اختیارشان مىنهادند و از این طریق به خیر و صلاح دعوت مىنمودند.چون ایمان و عقیده و جهان- بینى هر انسان ، سرچشمه کارها ، خلقها و فکرهاى اوست ، هر کسى همانگونه عمل مىکند که اعتقاد دارد ، اخلاق و رفتار هر کسى همانگونه است که ایمان و عقیده دارد. اعمال و اخلاق هر انسان نمودى از ایمان و اعتقاد اوست.ایمان و عقیده بر حقّ و درست ، عمل صالح به بار مىآورد و شکوفههاى زیباى نیکوکارى مىدهد.و عقیده فاسد و نادرست زشتى و تباهى و ستمگرى نتیجه مىدهد.بنابراین براى اصلاح مردم باید از راه اصلاح جهان بینى و عقایدشان دست بکار شد و پیامبران چنین شیوهاى داشتند:
ایمان به خدا و روز جزا را در دل مردم تقویت مىکردند تا مردم جز براى خدا نکوشند و جز اطاعت او را برنامه کار خویش قرار ندهند. هدف پیامبران
هدف یگانه و بزرگ پیامبران ، ایمان به خداى یگانه و تقرّب به اوست.زنده کردن دلها با یاد او و خرّم نمودن جانها با عشق و محبّت اوست و کلیّه احکام دین و قوانین اجتماعى و سیاسى دین و حتّى برقرارى قسط و عدل در جامعه ، جنبه رو بنایى دارد و در مرتبه دوّم قرار گرفته است.پیامبران سعادت انسانها را در ایمان به خداى یگانه مىدانند و از انسانها مىخواهند که اعمال و حرکاتشان را در مسیر رضاى خدا و تقرّب به او قرار دهند ، براى خدا در آبادى جهان بکوشند ، براى خدا به خلق خدمت کنند و سود رسانند ، براى خدا با ستمکاران نبرد کنند ، براى خدا عدل و داد را گسترش دهند و به یارى محرومین و مستضعفین بشتابند و حتّى خواب و خوراکشان را نیز به خاطر او و براى رضاى او قرار دهند و هرگز کسى را جز او نپرستند.............و این چنین است که سعادتمند خواهند شد. آیهاى از قرآن کریم
اَن لا تَعبُدُوا اِلاَّ اللَّهَ اِنّى اَخافُ عَلَیکُم عَذابَ یَومٍ اَلیمٍ سوره هود آیه 26
جز خدا را نپرستید که من از عذاب روز پر دردى بر شما بیمناکم.
بیندیشید و پاسخ دهید.
1-در بینش مادّى آینده انسان چگونه است؟آیا انسان در این بینش مسئول است؟آیا در این بینش ملاک ثابتى براى ارزیابى اعمال انسان و تعیین خوبى و بدى کردار او وجود دارد؟
2-در جهان بینى مادّى جهان را چگونه وجودى مىپندارند؟در جهان بینى الهى جهان را چگونه وجودى مىدانند؟
3-بینش پیامبران درباره انسان چیست؟انسان را چگونه وجودى مىدانند؟
4-اوّلین سخن پیامبران چیست؟
5-در بینش پیامبران اساس ارزش و شرافت انسان چیست؟اساس همه بدبختیها چیست؟چرا؟
6-آینده انسان صالح و مؤمن در بینش پیامبران چگونه است؟
7-زیر بناى دعوت همه پیامبران چه اصولى است؟نمونههایى بیان کنید.
8-بنا به عقیده پیامبران براى اصلاح مردم از چه راهى باید اقدام نمود؟
9-هدف همه پیامبران چیست؟براى وصول به این هدف عالى از انسانها چه مىخواهند؟
ویژگیهاى پیامبران
پیامبران خدا انسانهاى شایستهاى بودند که خدا آنان را از میان مردم برگزیده است این انسانهاى شایسته داراى ویژگیهایى بودند که برخى از آنها عبارتند از: 1-ارتباط با خدا از طریق وحى
پیامبران سخنان و پیامهاى خدا را مىشنیدند و بطور کامل دریافت مىنمودند ، حقایق و معارف دین ، رهنمودها و سخنان پروردگار متعال بر قلوب پاک آنان وحى مىشد و آنان وحى الهى را درست و کامل دریافت نموده ، ضبط و نگهدارى مىکردند و بدون کم و زیاد به مردم ابلاغ مىنمودند.
برخى از پیامبران فرشته الهى را-که مأموریّت رساندن پیام خدا را داشته- مشاهده مىکردند و برخى فقط صدایش را مىشنیدند.
مىدانید که پیامبر از جهت جسم و تن همانند دیگر انسانهاست:غذا مىخورد ، سخن مىگوید ، در بین مردم رفت و آمد مىکند ، بوسیله همین حواسّ اشیاء را مىبیند ، صداها را مىشنود.............امّا از جنبه روح و نفس ، درک حقایق و معارف دین ، از انسانهاى دیگر به مراتب بالاتر است ، روح و جانش آنقدر تزکیه شده و با صفا و نورانى است که 1-وحى پیام پنهان ، القاء حقایق و معارف بر قلب و جان پیامبر بطورى که بر باطن جانش بنشیند و سرشار از یقینش گرداند.
مىتواند با خداى جهان آفرین ارتباط برقرار سازد و حقایق و معارف جهان غیب را دریافت دارد ، با چشم بصیرت ، حقیقت و باطن جهان را مشاهده نماید ، فرشته الهى را ببیند و صدایش را با گوش جان بشنود.............امّا دیگران چنین شایستگى و استعدادى را ندارند.
پیامبر داراى چنان لیاقت و قدرت و نیروى نفسانى است که مىتواند حقایق و معارف دین را که از جانب خداى متعال بر قلب پاک و تابناکش نازل مىشود ، دریافت دارد ، و آن را حفظ و نگهدارى نماید و بدون کم و زیاد به مردم ابلاغ نماید ، چنین ارتباطى را در فرهنگ دین«وحى»مىنامند.
خوب است بدانید که وحى بر سه گونه انجام مىگیرد:اوّل این که سخنان الهى به وسیله فرشته بر قلب پیامبر نازل مىشود بطورى که پیامبر فقط صداى فرشته را مىشنود.دوّم این که پیامبر صداى فرشته را مىشنود و فرشته را هم مشاهده مىکند.سوّم این که بدون وساطت فرشته ، حقایق دین را مستقیما از خداى متعال دریافت مىکند. 2-عصمت از گناه و اشتباه
پیامبران از هر گونه گناه و آلودگى پیراسته بودند ، این عصمت و پیراستگى به خاطر معرفت و بینش عمیقى بود که خداى متعال به آنان عنایت کرده بود ، به این جهت که آنان زشتى و پلیدى معصیت و گناه را به روشنى ادراک مىکردند و لذا خود را با گناه و عصیان هرگز آلوده نمىنمودند.پیامبران در گفتار خویش صادق و راستگو و در عمل و رفتار خویش کاملا دقیق و درستکار بودند.
در دریافت و ابلاغ وحى هم معصوم بودند ، یعنى:پیام و وحى الهى را به درستى و کمال دریافت مىنمودند و آن را به درستى و کمال به مردم ابلاغ مىکردند و در رهبرى و هدایت مردم هیچ لغزش و انحرافى نداشتند و خداى مهربان در همه این مراحل پشتیبان و نگهبان آنها بود. 3-ایمان به هدف و استوارى و استقامت در راه خدا
پیامبران سرشار از ایمان و یقین بودند ، مأموریّت و هدفشان آنچنان روشن بود که کوچکترین شکّ و تردیدى در آن نداشتند ، ایمان به خدا و یقین به جهان آخرت در اعماق جانشان نفوذ کرده بود.به وظیفه خویش کاملا آشنا بودند و در انجام این وظیفه و رسالت الهى قاطع و استوار بودند ، حقّ را دریافته و هیچ شک و تردیدى نداشتند ، به قدرت و نیروى لایزال الهى تکیه داشتند و از هیچ قدرت دیگرى بیمى نمىبردند. مأموریّت خود را با قاطعیّت و یقین انجام مىدادند و از کمى یاران و قلّت اعوان ترس و بیمى نداشتند ، انبوه مشکلات و کار شکنیهاى دشمنان در عزم راسخ و اراده پولادین آنان کوچکترین خللى وارد نمىساخت و پیوسته با استقامت و پایدارى در حلّ مشکلات مىکوشیدند.
بعنوان نمونه گوشهاى از زندگى و سعى و تلاش پیامبران را به خاطر مىآوریم و به آن اشاره مىکنیم: استوارى و استقامت حضرت ابراهیم علیه السلام
این پیامبر بزرگ یک تنه در برابر شرک و بت پرستى قیام کرد و به مبارزه بىامان پرداخت ، با نمرود-بزرگترین طاغوت ستمگر زمانش-در افتاد و از نیروى عظیم او نهراسید و با قاطعیّت و قدرت گفت:«به خدا سوگند که بتهاى شما را در هم مىکوبم»و یک تنه براى کوبیدن بتها برخاست و بتهاى بتکده بزرگ را در هم کوبید و بر زمین ریخت و هنگامى که در دادگاه نمرود به سوختن محکوم شد هیچ اظهار ضعف و پشیمانى نکرد و در دفاع از عقیده بر حقّ خود همچنان استوار و ثابت باقى ماند.و حتّى لحظهاى که او را در آتش افکندند هیچ اظهار ضعف و زبونى نکرد و جز از خدا یارى نخواست و به لطف او ایمان داشت.
براى تعقیب هدفش از شهر و دیار خویش دست کشید و به سرزمینهاى دیگر هجرت کرد و همسر و فرزندش را در یک درّه خشک و بىآب تنها گذاشت.استقامت حضرت ابراهیم به حدّى است که قرآن او را یک«امّت»به حساب آورده و او را این چنین زیبا توصیف مىکند:«ابراهیم به تنهایى یک امّت بود؛کاملا فرمانبردار خدا بود»
استقامت و استوارى حضرت موسى و حضرت عیسى علیهما السلام
حضرت موسى به اتّفاق برادرش هارون با لباسهاى پشمینه با یک چوبدستى در کاخ فرعون حاضر شد و بدون هیچ گونه وحشت و اضطراب به آن طاغوت ستمگر و قدرتمند فرمود:
«من رسولى از سوى پروردگار عالمیان هستم ، سزاوار آنم که چیزى جز حقّ نگویم.از سوى پروردگار بیّنات و دلایل روشن آوردهام.بنى اسرائیل را با من بفرست»[سوره اعراف 104 و 105]
حضرت موسى براى نجات بنى اسرائیل از چنگال فرعون با او در افتاد و با استقامت کامل فرعون ستمگر را سرکوب کرد و فرعونیان را که اعوان ظالم بودند به هلاکت افکند.حضرت موسى در بحبوحه مشکلات و دشواریها ، در آن هنگامههایى که بظاهر هیچ روزنه امیدى دیده نمىشد و فرعون با قساوت تمام قتل عامشان مىکرد و زنانشان را ببردگى مىگرفت به پیروانش مىفرمود:
«از خدا یارى بخواهید ، استوار و شکیبا باشید و بدانید که زمین مال خداست ، به هر کس که بخواهد مىدهد و بدانید که پیروزى قطعى براى پرهیزگاران است»[سوره اعراف 128].
قوم حضرت موسى که گویى صبرشان دیگر تمام شده بود ، به او مىگفتند ، اى موسى پیش از آن که مبعوث گردى و به رسالت برگزیده شوى ، ما زیر ستم فرعون شکنجه مىشدیم و رنج مىبردیم و آزار و اذیّت مىشدیم ، حالا هم که همان رنجها و آزارها ادامه دارد!.............
حضرت موسى با اطمینان به پیروزى و یقین به یارى خدا مىگفت:
«خدا به همین زودى دشمن شما را به هلاکت مىرساند و شما را در زمین جانشین آنها قرار مىدهد ، تا بنگرد که شما چه رفتارى خواهید داشت»[سوره اعراف 129]
حضرت عیسى هم با منحرفین در افتاد و شهر به شهر و دیار به دیار هجرت کرد و هر جا که رفت سخن خدا را باز گفت و مردم را از تسلیم در برابر طاغوت نهى کرد تا آنجا که دشمنان دیگر وجودش را تحمّل نکردند و براى قتلش چوبه دارى بر پا کردند.امّا نتوانستند او را بیابند و به قتل رسانند.خدا او را در آسمان در مقام بندگان خاصّش جاى داد. استقامت حضرت محمد«صلى اللّه علیه و آله»در راه هدف
حضرت محمّد پیامبر اسلام هم یک تنه در برابر شرک و بت پرستى قیام کرد و با عزمى راسخ و قاطع تا آخرین مرحله کوشید و در برابر انبوه مشکلات و دشواریها هم چنان پایدار و مستقیم بود و کوچکترین ضعف و تردیدى از خود نشان نداد ، در نخستین مرحله دعوت آشکار خویش به خویشانش فرمود:
«من پیامبر خدا هستم و از سوى خدا مأمورم که شما را از ضلالت و گمراهى نجات دهم و به سعادت و خوشبختى دنیا و آخرت برسانم.هر کس هم اینک اعلام پشتیبانى کند و مرا در این امر خطیر یارى دهد وزیر و وصىّ من خواهد بود».
همانطور که مىدانید پیامبر سخنش را سه مرتبه تکرار نمود و کسى جز على بن ابیطالب دعوتش را نپذیرفت.پیامبر هم با قاطعیّت تمام او را بعنوان وزیر و وصىّ خویش برگزید و معرّفى نمود.
روزى ابو طالب عموى پیامبر به او گفت:سران قریش به منزل من آمدند و گفتند: محمّد برادر زادهات ، به بتها توهین مىکند و ما و پدرانمان را که بت مىپرستیدهاند گمراه مىخواند ، ما دیگر تاب تحمّل شنیدن سخنان او را نداریم آنها از من خواستهاند که شما را نصیحت کنم تا از این پس دیگر از بتها و بتپرستان انتقاد نکنید.............
حضرت محمّد که با روشنى و یقین راه خود را به لطف پروردگار متعال یافته بود و در ایفاى مسئولیت الهى خود قاطع بود فرمود:عمو جان!هرگز نمىتوانم از این راه باز گردم و مردم را به خدا پرستى و توحید دعوت نکنم.من نمىتوانم از ابلاغ رسالت خود صرفنظر کنم و البتّه تا پیروزى کامل به کار خود همچنان ادامه خواهم داد.
باز دیگر روز سران قریش خدمت ابو طالب رسیدند و گفتند:اى ابو طالب!شما بزرگ قبیله ما بوده و هستید ، احترام شما بر ما واجب است ، امّا برادر زادهات محمّد کار را بر ما دشوار کرده است.راستى اگر نیازمندى او را به این کار واداشته و پول و ثروت مىخواهد حاضریم ثروت هنگفتى در اختیارش قرار دهیم.اگر طالب مقام است حاضریم او را به فرمانروایى خود برگزینیم ، خلاصه حاضریم هر چه بخواهد به او بدهیم تا او از این سخنان دست بردارد.
ابو طالب به حضرت محمّد-که از آغاز در جلسه حضور داشت و سخنان آنان را مىشنید-رو کرد و گفت:برادر زادهام!شنیدى چه مىگویند؟
پیامبر فرمود:عمو جان!به خدا سوگند اگر خورشید را در دست راستم و ماه را در دست چپم قرار دهند ، هرگز از راه و دعوت خود دست بر نمىدارم(یعنى اگر تمام قدرت و ثروت و زیبایى جهان را در اختیارم قرار دهند تا از این راه باز گردم ، هرگز نخواهم کرد).
عمو جان!من از این مردم فقط یک چیز مىخواهم:بگویند«لا اله الاّ اللّه»و رستگار شوند.
پیامبر اسلام در تمام مراحل دعوت خویش ، در برابر انبوه مشکلات ، هنگام هجوم دشمن و برخورد با دشواریها همچنان پر استقامت و قاطع و استوار بود و با رفتار و سیره خود درس صبر و استوارى و استقامت به مسلمانان و همه خدا پرستان آموخت و آنان را این چنین صبور و پر امید و شجاع و قاطع به سوى هدف یعنى به سوى خدا پرستى رهبرى نمود.
آیه اى از قرآن کریم
قُل اِنَّمآ اَنَا بَشَرٌ مِثلُکُم یُوحى اِلَىَّ اَنَّما اِلهُکُم اِلهٌ واحِدٌ فَمَن کانَ یَرجُوا لِقآءَ رَبِّه فَلیَعمَل عَمَلاً صالِحاٌ وَ لا یُشرِک بِعِبادَةِ رَبِّه اَحَداً. سوره کهف آخرین آیه.
بگو من بشرى هستم مثل شما که به من وحى مىشود که خدایتان خداى یگانه است پس هر کس که امید دیدار پروردگارش را دارد ، باید که عمل صالح انجام دهد و هرگز احدى را به عبادت پروردگارش شریک نکند. بیندیشید و پاسخ دهید.
1-«وحى»یعنى چه؟
2-آیا پیامبران از نظر جسم و جان با دیگر انسانها همانند بودهاند؟
3-«پیامبران در دریافت و ابلاغ وحى معصوم بودند»این جمله یعنى چه؟
4-ویژگیهاى پیامبران را-که در این درس بر شمرده شده است-بیان کنید.
5-نمونههایى از استقامت پیامبران در راه و ایمانشان را به هدف بیان کنید.
6-طاغوت همزمان با حضرت موسى که بود؟حضرت موسى چگونه و با چه کسى وارد کاخ او شد؟
به او چه گفت؟
7-حضرت موسى به پیروانش در مورد استوارى و شکیبایى و اعتماد به یارى خدا چه فرمود؟ پیروزى را براى چه کسانى قطعى شمرد؟
8-پیامبر گرامى اسلام در مقابل کفّار قریش که او را دعوت به سازش مىکردند ، چه فرمود؟