نشانه‌هایی از شیعیان راستین
شیعه، به کسانی گفته می‌شود که به امامت و خلافت بلافصل علی ابن ابی طالب علیه‌السلام و امامت یازده نفر از اولاد او، ایمان داشته باشند، و نسبت به آنان اظهار مودّت و محبّت کنند. چنین افرادی، شیعه دوازده امامی شناخته می‌شوند، ولی باید بدانیم که صرف این ایمان مفهومی و اعتراف صوری، در تحقّق مصداق شیعه واقعی و تأمین سعادت اخروی و نجات از مهالک دنیوی و اخروی، کفایت نمی‌کند. اصولاً، ایمان، بدون عمل، یک مفهوم ذهنی بیش نیست.
در خود کلمه شیعه، یک نوع التزام عملی نهفته است. شیعه، در لغت، یعنی «پیرو.». شیعه را بدین جهت شیعه می‌نامیدند که در گفتار و کردار و اخلاق، از پیامبر اکرم و حضرت علی و ائمه اطهار علیهم‌السلام پیروی می‌کردند. عمل، لازمه ایمان واقعی است. اگر عمل نباشد، معلوم می‌شود ایمان او نیز مفهومی و صوری است. مودّت و محبّت واقعی نیز جلب رضایت و تأمین خواسته‌های محبوب را به همراه دارد. مگر امکان دارد کسی محبّ واقعی اهل بیت باشد، ولی در عمل، بر خلاف دستورهای آنان رفتار کند؟
برای شناخت بهتر شیعیان واقعی، بهتر است به سخنان خود امامان معصوم علیهم‌السلام مراجعه کنیم. در این رابطه، احادیث فراوانی داریم که به نمونه‌ای از آن‌ها اشاره می‌کنیم:
جابر، از امام محمّد باقر علیه‌السلام نقل کرده که فرمود:
ای جابر! آیا در تشیّع همین مقدار کافی است که کسی بگوید: «اهل بیت را دوست دارم.»؟ به خدا سوگند! شیعه ما نیست مگر کسی که با تقوا باشد و از خدا اطاعت کند.
ای جابر! شیعیان ما جز با این صفات شناخته نمی‌شدند: تواضع؛ خشوع در عبادت؛ امانتداری؛ کثرت ذکر و یاد خدا؛ روزه داری؛ نماز؛ احسان به پدر و مادر؛ رعایت حال همسایگان فقیر و مسکین و قرضداران و یتیمان؛ راستگویی، مگر این که خیر در خلاف آن باشد؛ شیعیان ما، امین طائفه بودند.
جابر عرض کرد: «یا ابن رسول الله! ما، در این زمان، چنین افرادى را مشاهده نمىکنیم؟».
فرمود: ای جابر! به این طرف و آن طرف نرو. آیا این مقدار کافی است که کسی بگوید: «من، على را دوست دارم و ولایت او را مىپذیرم»، ولی عمل علی را نداشته باشد؟.
اگر بگوید: «رسول خدا را دوست دارم»، با این که رسول خدا، افضل از علی است، ولی از سیره و رفتار پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله پیروی نکند و به سنّت آن حضرت عمل نکند، محبّت رسول خدا برایش سودی ندارد.
پس، از خدا بترسید و عمل صالح انجام دهید. بین خدا و هیچ کس خویشاوندی نیست. محبوب‌ترین و گرامی‌ترین بندگان نزد خدا، با تقواترین و مطیع‌ترین آنان است.
ای جابر! به خدا سوگند! جز به وسیله تقوا، هیچ کس به خدا نزدیک نمی‌شود. برائت از آتش دوزخ، در اختیار ما نیست. هیچ کس بر خدا حجّتی ندارد. هر کس مطیع خدا باشد، ولیّ و دوست ما است، و هر کس از فرمان خدا عصیان بورزد، دشمن ما است. کسی بـه ولایت مـا نمی‌رسد، جـز از طریـق عمـل صالـح و پرهیـز
از گناه.[237]
امام جعفر صادق علیه‌السلام به فضیل فرمود:
به شیعیان ما سلام برسان و بگو: «ما، هیچ کارى براى شما نمىتوانیم در برابر خدا انجـام دهیم، جز این که از گناهـان اجتناب کنید.». پس، زبان و دست خودتـان را از ارتکاب گناه حفظ کنید. اهل صبر و نماز باشید. همانا که خدا با صابران است.[238]
امام صادق علیه‌السلام به ابن جندب فرمود:
به شیعیان من بگو: «این طرف و آن طرف نروید. به خدا سوگند! به ولایت ما نمىرسد جز به وسیله اجتناب از گناهان و کوشش در عبادت و کمک به برادران دینى. کسى که به مردم ظلم کند، از شیعیان ما نیست.».[239]
امام صادق علیه‌السلام فرمود:
ای شیعیان! اسباب آبروی ما باشید. آبروی ما را نزد دیگران نریزید. با مردم خوش اخلاق باشید. زبان خودتان را حفظ کنید. از سخنان بیهوده و زشت خودداری کنید.[240]
امام صادق علیه‌السلام به ابواسامه فرمود:
بر تو باد که تقوا و پرهیز از گناه و کوشش در عبادت و صدق در سخن و ادای امانت و حسن خلق و احسان و به همسایه را رعایت کنی. شما به وسیله غیرزبانتان مردم را به سوی خودتان دعوت کنید. زینت ما باشید و آبروی ما را نریزید. رکوع و سجود طولانی انجام دهید؛ زیرا، وقتی یکی از شما رکوع و سجده‌اش را طولانی کرد، شیطان فریاد می‌زند: «واى بر من! این بنده از خدا اطاعت کرد و من عصیان ورزیدم؛ سجده کرد و من سجده نکردم.».[241]
امام صادق علیه‌السلام فرمود:
مواظب باشید عملی را انجام ندهید که به وسیله آن ما را سرزنش کنند؛ زیرا، فرزند بد، با عمل بدش، آبروی پدر را می‌ریزد. برای کسی که به او منسوب هستید، زینب باشید، نه وسیله آبرو ریزی.[242]
امام حسن عسکری علیه‌السلام به شیعیان فرمود:
شما را توصیه می‌کنم به رعایت تقوا، ورع در دین، اجتهاد برای خدا، راستگویی، ادای امانت به همه کس، خوب باشد یابد، طول دادن سجده، احسان به همسایه.
پیامبر اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله برای همین‌ها مبعوث شده است. شما در مساجد مسلمانان نماز بخوانید، جنازه‌های آنان را تشییع کنید، از بیمارانشان عیادت کنید، حقوقشان را ادا نمایید؛ زیرا، هنگامی که یکی از شما ورع و تقوا داشته و راستگو باشد، امانت را ادا کند، با مردم با اخلاق نیک رفتار کند، درباره‌اش گفته می‌شود: «او، از شیعیان است»، و در این هنگام ما خوشنود می‌شویم.
تقوا را پیشه خود سازید و اسباب آبروی ما باشید، و بدین وسیله، اسباب مودّت ما را فراهم سازید و بد نامی را از ما دفع کنید. همانا، آنچه درباره خوبی گفته شود، ما شایستگی آن را داریم، و آن چه در بدی ما گفته شود، منزّه از آن هستیم. برای ما، در کتاب خدا و قرابت با رسول الله و تطهیر از جانب خدا، حقی است، و کسی نمی‌تواند چنین مقامی را ادعا کند جز دروغگو.
بسیار به یاد خدا باشید. مرگ را فراموش نکنید. بسیار قرآن بخوانید. بر پیامبر صلوات بفرستید؛ زیرا، صلوات بر رسول خدا، ثوابش ده برابر است.
به این توصیه‌ها عمل کنید. با شما وداع می‌کنم و بر شما درود می‌فرستم.[243]
امام صادق علیه‌السلام ضمن نامه‌اش به شیعیان نوشت:
وقت نماز را رعایت کنید، بویژه نماز وسطی را. برای خدا نماز بخوانید و قنوت به جای آورید، چنان که خدای متعال در کتابش به مؤمنان امر کرده است. مساکین مسلمان را دوست بدارید؛ زیرا، هر کس آنان را کوچک شمارد و بر آنان تکبر کند، از دین خدا لغزیده است، و خدا بر او خشم و غضب کند. پدرم پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله فرمود: خدا به من فرمان داده مساکین مسلمان را دوست بدارم.
آگاه باشید! هر کس مسلمانی را کوچک شمارد، خدا اورا به بدخواهی و حقارت دچار کند تا این که مردم بیش‌تر او را دشمن دارند.[244]
امام صادق علیه‌السلام فرمود:
ای شیعه آل محمّد! هر کس هنگام خشم، خود را نگه ندارد و با همنشینان و رفیقان خود خوشرفتاری و رفاقت نکند و با سازشکاران، سازش، و با مخالفان، مخالفت نکند، از شیعیان ما نیست. ای شیعه آل محمّد! تا می‌توانید تقوا را رعایت کنید. ولا حول و لا قوة إلا بالله![245]
از احادیث مذکور و ده‌ها مانند این‌ها، چند مطلب مهم استفاده می‌شود:
1ـ صِرْف اظهار تشیع و ولایت اهل بیت برای اثبات شیعه بودن کفایت نمی‌کند، بلکه مهم‌ترین علامت تشیّع، عمل به وظایف دینی و ترک گناهان است.
2ـ اظهار مودّت و دوستی اهل بیت اگر با عمل به وظایف و اجتناب از گناهان همراه نباشد، موجب سعادت اخروی و نجات از مهالک نخواهدشد.
3ـ ولایت اهل بیت جز از طریق انجام دادن وظایف دینی و اجتناب از معاصی حاصل نمی‌شود.
4ـ هر کس از اوامر الهی اطاعت کند، ولیّ و دوست ائمه است، و هر کس عصیان بورزد، دشمن اهل بیت است، گرچه با زبان اظهار ولایت کند.
5ـ برائت از دوزخ و کلید بهشت، در اختیار هیچ یک از ائمه نیست، که بر طبق دلخواه، افراد را به بهشت ببرند یا به دوزخ بفرستند، بلکه بهشت و دوزخ در گرو اعمال انسان‌ها است.
6ـ ائمه از پیروان خود خواسته‌اند که با عمل و رفتار و اخلاق نیک، مردم را نسبت به اهل بیت و تشیع خوش‌بین سازند، و با ارتکاب گناه، اسباب آبروریزی آنان را فراهم نسازند.
7ـ خود پیامبر اکرم و امامان علیهم‌السلام اهل عمل بودند. در انجام دادن واجبات و ترک گناهان، بلکه در انجام دادن مستحبات و ترک مکروهات جدّی بودند. در رعایت اخلاق نیک و کارهای پسندیده، سرامد مردم عصر خویش، و از اخلاق زشت منزّه بودند.
مسلمانان و شیعیان وظیفه دارند آن ذوات مقدّس را الگوی خود قرار دهند و از آنان پیروی کنند. تأمین سعادت دنیوی و اخروی، جز از این طریق امکان‌پذیر نیست.
[237]ـ کافی، ج 2، ص 740 ـ جابر، عن أبی جعفر علیه‌السلام قال لی: «یا جابر! أیکتفى مَن ینحل با لتشیع أنْ یقول بحبنّا أهل البیت؟ فوالله ما شیعتنا إلاّ مَنِاتّقى الله و أطاعه، و ما کانوا یعرفون ـ یا جابر! ـ إلاّ بالتواضع و التخشع و الأمانة و کثرة ذکرالله والصوم والصلاة و البر بالوالدین و التعاهد للجیران من الفقراء و أهل المسکنة و الغارمین و الایتام، و صدق الحدیث ألاّ من خیر. و کانوا أمناء عشائرهم فى الأشیاء.».
قال جابر: فقلت: «یا ابن رسول الله! ما نعرف الیوم أحداً بهذه الصفة؟». فقال: «یا جابر! لا تذهبک المذاهب. حُبُّ الرجل أنْ یقولَ: أحبُّ علیاً و أتولاّه ثم لایکون مع ذالک فعالاً؟ فلو قال: إنیّ أُحبّ رسول الله، فرسول الله صلی‌الله‌علیه‌وآله خیر من علی علیه‌السلامثم لا یتبع سیرته ولا یعمل بسنّته، ما نفعه حبّه إیاه شیئاً. فاتقواالله واعملوا لما عندالله! لیس بین الله و بین أحد قرابة. أحبّ العباد إلی الله عزّوجّل و أکرمهم علیه أتقاهم و أعملهم بطاعته.
یا جابر! والله! مایتقرب الی الله تبارک و تعالی الاّ بالطاعة. و ما معنا براءة عن النار ولا علی الله لا حد من حجة مَن کان لله مطیعاً فهو لنا ولی، و مَن کان لله عاصیاً فهو لنا عدو و ما تنال ولایتنا الا بالعمل والورع.
[238]ـ مشکاة الأنوار، ص 44 ـ عن فضیل، قال: قال أبوعبدالله علیه‌السلام :بلغ من لقیتَ من موالینا عنّا السلامَ و قل لهم: «إنّى لا أغنى عنکم من الله شیئاً إلاّ بورع، فاحفظوا ألسنتکم و کفوا أیدیکم، و علیکم بالصبر و الصلاة؛ انّ الله مع الصابرین.».
[239]ـ تحف العقول، ص 314 ـ قال أبوعبدالله علیه‌السلام : یاابن جندب! بلّغ معاشرَ شیعتنا و قل لهم: «لاتذهَبْنَ بکم المذاهب! فوالله! لاتنال و لا یتنا إلاّبالورعِ و الاجتهاد فی الدنیا و مواساة الإخوان فى الله. و لیس من شیعتنا مَن یظلم الناس.».
[240]ـ عن الصادق علیه‌السلام قال: «معاشر الشیعة! إنّکم نسبتم إلینا کونوا لنا زیناً ولا تکونوا علینا شیناً.». : مشکاة الأنوار، ص 67
[241]ـ کافی، ج 2، ص 77 ـ أبواُسامه، قال: سمعت أبا عبدالله علیه‌السلام یقول: «علیک بتقوى الله والورع و الاجتهاد وصدق الحدیث و أداء الأمانة و حُسن الخلق و حُسن الجوار، و کونوا دعاة إلى أنفسکم بغیر ألسنتکم، و کونوا زیناً ولا تکونوا شیناً، و علیکم بطول الرکوع و السجود؛ فإنَّ أحدکم إذا أطال الرکوع والسجود هتف إبلیس من خلفه، و قال: "یا ویله! أطاع و عصیتُ و سجد و أبیت"».
[242]ـ کافی، ج2، ص 219 ـ هشام الکندی، قال: سمعت أباعبدالله علیه‌السلام یقول: «إیاکم أنْ تعملوا عملاً یعیّرونابه؛ فإنّ ولد السوء یعیر والده بعمله. کونوا لمَنِ انقطعم إلیه زیناً ولاتکونوا علیه شیناً.».
[243]ـ تحف العقول، ص 487 ـ الإمام العسکری علیه‌السلام قال لشیعته: «اوصیکم بتقوى الله والورع فی دینکم و الاجتهاد للّه و صدق الحدیث و أداء الأمانة إلى مَنِ ائتمنکم من برّ أوْ فاجر ٍ و طولِ السجود و حسن الجوار. فبهذا جاء محمّد صلىاللهعلیهوآله، صلّوا فى عشائر هم و اشهدوا جنائز هم و عودا مرضا هم و ادّوا حقوقهم؛ فإنَّ الرجل منکم إذا ورع فی دینه و صدق فی حدیثه و أدّى الأمانة و حسن خلقه مع الناس قیل: "هذا شیعی" فیسرنی ذالک. اتقوالله و کونوا زیناً ولاتکونوا شیناً! جرّوا إلینا کلَّ مودة و ادفعوا عنّا کل قبیح؛ فإنّه ما قیل فینا من حسن فنحن أهله، و ما قیل فینا من سوءٍ فما نحن کذالک. لنا حقّ فی کتاب الله و قرابة من رسول الله و تطهیر من الله لایدعیه أحد غیرنا إلاّ کذاب. اکثروا ذکر الله و ذکر الموت و تلاوة القرآن و الصلاة على النبى صلىاللهعلیهوآله؛ فانّ الصلاة على رسول الله عشر حسنات. احفظوا ما وصیتکم به واستودعکم الله و أقرأ علیکم السلام.».
[244]ـ تحف العقول؛ ص 313 ـ کتب ابوعبدالله علیه‌السلام فی رسالته إلی جماعة شیعته: «و علیکم بالمحافظة على الصلوات و الصلاة الوسطى و قوموا للّه قانتین کما أمر الله به المؤمنین فی کتابه من قبلکم. و علیکم بحبّ المساکین المسلمین، فإنّ مَنْ حقرهم و تکبر علیهم فقد زلّ عن دین الله و الله له حاقرماقت. و قد قال أبونا رسول الله صلىاللهعلیهوآله : "أمرنی ربّی بحبّ المساکین المسلمین منهم. واعلموا أنّ مَنْ حقر أحداً من المسلمین ألقى الله علیه المقت منه والمحقره حتّى یمقته الناس أشد مقتاً".».
[245]ـ تحف العقول، ص 401 ـ قال ابوعبدالله علیه‌السلام : «یا شیعة آل محمّد! إنّه لیس منّا مَنْ لم یملک نفسه عند الغضب و لم یحسن صحبة مَنْ صَحِبَهُ و مرافقه مَنْ رافَقَه و مصالحة مَنْ صالَحَهُ و مخالفةَ مَنْ خالَفَهُ. یا شیعة آل محمّد! اتقوا الله ما استطعتم. ولا حول ولا قوة الله بالله.».