قبل از قیامت به حساب برسیم
کسی که به معاد و حساب و کتاب و کیفر و پاداش اعمال، ایمان و عقیده دارد و می‌داند که همه اعمالش ثبت‌وضبط می‌شود و در قیامت بطور دقیق مورد محاسبه قرار می‌گیرد و پاداش خوب یا بد آنها عایدش خواهد شد، چگونه می‌تواند نسبت به اعمال و گفتار و اخلاقش بی‌تفاوت و بی‌عنایت باشد؟ اصلا فکر نکند که در طول روز و هفته و ماه و سال و عمر، چه می‌کند؟ و چه توشه‌ای برای سفر آخرتش می‌فرستد؟.
لازمه ایمان این است که در همین دنیا به حساب اعمالمان برسیم و خوب بیندیشیم که چه کرده‌ایم و چه می‌کنیم؟ همانگونه که یک تاجر عاقل هرروز و هر ماه و هرسال به حساب دخل و خرج خود می‌رسد، مبادا ضرر کند یا سرمایه‌اش به هدر رود.
امیر المؤمنین علیه السّلام فرمود: «قبل از اینکه در قیامت به حساب شما
برسند، در همین دنیا اعمال خودتان را توزین کنید»[12].
حضرت علی علیه السّلام فرمود: «هرکس که در این جهان به حساب نفس خود برسد سود خواهد برد»[13].
حضرت امام علی نقی علیه السّلام فرمود: «از ما نیست کسى که هرروز به حساب خودش نرسد، پس اگر عمل صالحى انجام داده از خدا توفیق زیادتر بخواهد و اگر کار زشتى را مرتکب شده استغفار و توبه کند»[14].
حضرت علی علیه السّلام فرمود: «هرکس که به حساب نفس خود برسد سود مىبرد و هرکس که از حساب غافل بماند زیان مىبیند، و هرکس که در این دنیا بترسد، در قیامت در امان خواهد بود، و هرکس که پند بگیرد، بینا مىشود، و هر کس که ببیند، مىفهمد، و هرکس که بفهمد، دانا مىشود»[15].
پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه و آله به ابو ذر فرمود: «اى ابا ذر! پیش از اینکه در قیامت به حساب تو برسند، در همین دنیا به حساب نفس خود برس. چون حساب امروز از حساب فرداى قیامت آسانتر است و نفس خودت را قبل از توزین قیامت، توزین کن و به این وسیله خودت را براى قیامت آماده ساز، براى روزى که عملهایت بر خدا عرضه مىشود و کوچکترین چیزى بر او مخفى نخواهد بود ...»- تا اینکه می‌گوید:- «ای ابا ذر! انسان، اهل تقوا نمی‌شود جز اینکه به حساب نفس خودش برسد، شدیدتر از محاسبه شریک با شریکش. باید انسان خوب فکر کند که
مأکولات و مشروبات و ملبوساتش را از چه راهی به دست می‌آورد؟ آیا از حرام است یا از حلال؟ ای ابا ذر! هرکس که مقید نباشد مالش را از چه راهی کسب می‌کند خدا هم باکی ندارد که از چه راهی داخل آتش دوزخش نماید»[16].
امام سجاد علیه السّلام می‌فرمود: «اى آدمىزاده! تو همواره بر خیر و خوبى هستى، مادام که در نفس خودت واعظى داشته باشى و به حساب نفس خودت مقید باشى و خوف خدا شعار تو و حزن دثار تو باشد. اى آدمىزاده! بدرستیکه تو مىمیرى و در قیامت مبعوث مىشوى و براى حساب در برابر میزان عدل الهى قرار خواهى گرفت پس براى حساب قیامت آماده جواب باش»[17].
انسان در این جهان به منزله تاجر است. سرمایه‌اش عمر محدود یعنی همین ساعتها و روزها و هفته‌ها و ماهها و سالها می‌باشد. سرمایه گرانبهای عمر، خواه‌ناخواه به مصرف می‌رسد و انسان تدریجا به مرگ نزدیک می‌شود. جوانی به پیری، توانمندی به ضعف، و سلامتی به بیماری تبدیل می‌گردد. اگر در برابر صرف عمر، عمل صالحی انجام داد و برای آخرت توشه‌ای فرستاد زیان نکرده، زیرا آینده‌ای خوش و سعادتمند، برای خودش فراهم ساخته است. اما اگر سرمایه گرانبهای عمر و جوانی و نیرو و سلامت خودش را تلف کرد و در برابر آن، عمل صالحی برای جهان آخرت ذخیره نکرد، بلکه با اخلاق زشت و ارتکاب گناه و
معصیت، نفس خودش را کثیف و آلوده ساخت، بزرگترین زیان را برده است، ضرر و زیانی که قابل جبران نیست.
خدا در قرآن می‌فرماید: «قسم به عصر که انسان در زیانست جز کسانى که ایمان آورده و عمل صالح انجام دادهاند و به رعایت حق و بردبارى سفارش کردهاند»[18].
امیر المؤمنین علیه السّلام فرمود: «عاقل کسى است که امروز به فکر فردا (قیامت) باشد و در آزاد ساختن نفس خویش بکوشد و براى آنچه چارهاى از آن نیست (مرگ و آخرت) عمل صالح انجام دهد»[19].
امیر المؤمنین علیه السّلام فرمود! «هرکس که به حساب نفس خویش برسد عیوبش را درک مىکند و به گناهانش احاطه مىیابد. پس از گناهان توبه مىکند و عیوبش را اصلاح مىنماید»[20].
[12]- قال على علیه السّلام: حاسبوا انفسکم قبل ان تحاسبوا و وازنوها قبل ان توازنوا- غرر الحکم/ ص 385.
[13]- قال على علیه السّلام: من حاسب نفسه ربح- غرر الحکم/ ص 618.
[14]- عن ابى الحسن الماضى علیه السّلام قال: لیس منّا من لم یحاسب نفسه فى کل یوم فان عمل حسنا استزاد اللّه و ان عمل سیّئا استغفر اللّه منه و تاب الیه- وسائل/ ج 11 ص 377.
[15]- قال امیر المؤمنین علیه السّلام: من حاسب نفسه ربح و من غفل عنه خسر و من خاف امن و من اعتبر ابصر و من ابصر فهم و من فهم علم- وسائل/ ج 11 ص 379.
[16]- فى وصیة النبى انه قال: یا ابا ذر! حاسب نفسک قبل ان تحاسب، فانه اهون لحسابک غدا وزن نفسک قبل ان توزن و تجهّز للعرض الاکبر یوم لا یخفى على اللّه خافیة( الى ان قال:) یا ابا ذر! لا یکون الرجل من المتقین حتى یحاسب نفسه اشدّ من محاسبة الشریک شریکه فیعلم من این مطعمه و من این مشربه و من این ملبسه؟ امن حلال او حرام؟ یا ابا ذر! من لم یبال من این اکتسب المال لم یبال اللّه من این ادخله النار- وسائل/ ج 11 ص 379.
[17]- کان على بن الحسین علیه السّلام یقول: ابن آدم! انک لا تزال بخیر ما کان لک واعظ من نفسک و ما کان المحاسبة من همّک و ما کان الخوف لک شعارا و الحزن دثارا، ابن آدم! انّک میت و مبعوث و موقوف بین یدى اللّه فاعدّ جوابا- وسائل/ ج 11 ص 378.
[18]- بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ. وَ الْعَصْرِ إِنَّ الْإِنْسانَ لَفِی خُسْرٍ إِلَّا الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ وَ تَواصَوْا بِالْحَقِّ وَ تَواصَوْا بِالصَّبْرِ- سوره والعصر.
[19]- قال على علیه السّلام: ان العاقل من نظر فى یومه لغده و سعى فى فکاک نفسه و عمل لما لابدّ له و لا محیص عنه- غرر الحکم/ ص 238.
[20]- قال على علیه السّلام: من حاسب نفس وقف على عیوبه و احاط بذنوبه فاستقال الذنوب و اصلح العیوب غرر الحکم/ ص 696.
*امینى، ابراهیم، خودسازى (تزکیه و تهذیب نفس)، 1جلد، شفق - قم، چاپ: هشتم.