مودت اهل بیت
مودت به معناى دوست داشتن است. محبت و حب که در احادیث آمده نیز به همین معناست. مودت اهلبیت در نظر اسلام این قدر مهم بوده که در قرآن کریم به عنوان پاداش رسالت پیامبر اکرم معرفى شده است.
در قرآن رسول خدا مورد خطاب قرار گرفته و از او خواسته شده به مؤمنین بگو: من از شما پاداشى نمىخواهم جز دوست داشتن خویشان نزدیکم.[1]
پیامبر اکرم در دهها حدیث، مسلمانان را به حبّ اهل بیت و از جمله على بن ابى طالب دعوت کرده و آن را به عنوان بهترین وسیله رستگارى دانسته است، به عنوان نمونه:
رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمود: هر کس دوست دارد به دستگیره محکم الهى چنگ بزند به حبّ على و اهل بیت من چنگ بزند.[2]
رسول اکرم صلى الله علیه و آله فرمود: اولین چیزى که در قیامت از آن سئوال مىشود محبّت اهل بیت است.[3]
رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمود: هر کس اهل بیت مرا دوست بدارد در قیامت با من محشور خواهد شد.[4]
رسول اعظم صلى الله علیه و آله در حالى که دست على را گرفته بود فرمود: هر کس گمان کند مرا دوست دارد ولى على را دوست نداشته باشد دروغ مىگوید.[5]
امیر المؤمنین علیه السلام از پیامبر صلى الله علیه و آله نقل کرده که فرمود: در قیامت از چهار کس شفاعت مىکنم: از دوستداران اهل بیتم، و از کسانى که ولایت آنان را پذیرفته باشند و با دشمنانش دشمن باشند، و از کسانى که حوایج آنان را برآورده سازند. و از کسانى که در انجام امور به آنان کمک نمایند.[6]
چنان که ملاحظه مىفرمایید در قرآن و احادیث نسبت به مودت (ذىالقربى) و اهل بیت پیامبر تأکیدات فراوانى به عمل آمده و بهترین وسیله رستگارى به شمار رفته است. اکنون باید دید ذوى القربى و اهل بیت پیامبر چه کسانى هستند؟ آیا همه خویشان نزدیک پیامبر مشمول آیهاند؟ یا به افراد خاصى اختصاص دارد؟ در توضیح مطلب ناچاریم به احادیث مراجعه کنیم.
اسماعیل بن عبدالخالق مىگوید: از حضرت صادق علیه السلام پرسیدم مردم درباره این آیه: «قُلْ لاأَسْأَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلّا المَوَدَّةَ فِى القُرْبى» چه مىگویند:
عرض کردم فدایت شوم مىگویند: آیه درباره خویشان نزدیک پیامبر نازل شده، فرمود: دروغ مىگویند، آیه در خصوص ما اهل بیت: على و فاطمه و حسن و حسین، اصحاب کساء نازل شده است.[7]
عبداللّه بن عجلان از امام محمد باقر علیه السلام نقل کرده که در تفسیر آیه «قُلْ لاأَسْأَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلّا المَوَدَّةَ فِى القُرْبى» فرمود: ذى القربى (خویشان نزدیک) امامان هستند.[8]
از احادیث مذکور و احادیث فراوان دیگر که در شأن نزول آیه تطهیر آمده و قبلًا به برخى از آنها اشاره شد استفاده مىشود که مراد از ذى القربى مذکور در آیه خصوص على بن ابى طالب و فاطمه و حسن و حسین، و امامان معصوم از نسل حسین علیهم السلام مىباشد.
این امامان بزرگوار همواره خود را به عنوان اهل بیت، ذى القربى، معدن علوم نبوّت معرفى مىکردند و هیچگاه و هیچ کس در صدد انکار برنیامد. با توجه به آیه مذکور عموم مسلمانان محبت اهل بیت پیامبر را بر خود لازم مىدانند، و به صورتهاى مختلف، شعر خوانى، مدیحه سرایى، مولود خوانى، زیارت مراقد و مقبرهها به آنان اظهار علاقه مىکنند.
اکنون باید دید مودت چه معنایى دارد؟ چگونه تحقّق پیدا مىکند و آثارش چیست؟
مودت، محبت و حبّ به معناى دوست داشتن مىباشند. محبت حالت نفسانى است که دراین حالت نفسانىِ شخص محبّ نسبت به محبوب خود، یک نوع جذبه درونى پیدا مىکند که درک کردنى است ولى قابل توصیف نیست. محبت داراى مراتب مختلفى است که مرتبه اعلاى آن عشق نامیده مىشود، محبت مىتواند نسبت به اشخاص یا اشیاء باشد اما به هر حال بى ملاک نیست. ملاک یا جمال و تناسب اندام محبوب است یا اخلاق خوب و کردار شایسته او یا مفید بودن او براى محبّ.
یکى از آثار مهم محبت این است که محب همواره در حفظ و نگهدارى محبوب و جلب رضایت او تلاش مىکند، حتى گاهى جان عزیز خود را فداى محبوب مىنماید. و این یکى از نشانههاى صدق محبت و عشق است. اظهار محبت و عشق زبانى اگر نشانه عملى نداشته باشد فریب و کذب بیش نیست.
در قرآن کریم و احادیث و دعاها محبت خدا نسبت به بندگان نیز آمده است، ولى غالباً به یکى از صفات خوب آنان تعلق گرفته است، مانند: «إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ المُتَّقِینَ»، «یُحِبُّ المُتَطَهِّرِینَ»، «یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ»، «یُحِبُّ التَّوّابِینَ»، «یُحِبُّ المُتَوَکِّلِینَ»، «یُحِبُّ الصّابِرِینَ»، «یُحِبُّ المُقْسِطِینَ» و .... خداى متعال که بندگانش را آفریده و انواع نعمتها را به آنان عطا کرده دوست دارد از اوامر و نواهى او اطاعت کنند تا سعادت دنیا و آخرت آنان نیز تأمین گردد.
ولى محبت خدا به بندگان، مانند محبت انسانها یک صفت و احساس نفسانى نیست. چون ذات پروردگار جهان منزّه از عروض عوارض مىباشد بلکه حبّ او به معناى افاضه کمال است.
گاهى هم محبت در قرآن مجید به بندگان نسبت به خداى متعال نیز اطلاق شده است.
در قرآن مىگوید: اى کسانى که ایمان آوردهاید هر یک از شما از دینش باز گردد پس به زودى خدا مردمى را بیاورد که دوستشان بدارد و دوستش بدارند. در برابر مؤمنان فروتن باشند و در برابر کافران نیرومند، در راه خدا جهاد مىکنند و از ملامت هیچکس نمىهراسند، این فضل خداست که به هر کس خواست عطا مىکند و خدا بخشنده و داناست.[9]
خداى متعال در این آیه محبت دو جانبه را به مؤمنین پیشنهاد مىکند و جهاد در راه خدا را به عنوان یکى از نشانههاى محبت واقعى، معرفى مىنماید.
در آیه دیگر پیروى از دستورهاى پیامبر را یکى از علائم محبت واقعى به شمار آورده است. در قرآن مىگوید: بگو اگر خدا را دوست دارید از من پیروى کنید، تا او نیز شما را دوست بدارد و گناهانتان را بیامرزد و او بخشنده و مهربان است.[10]
بنابراین کسانى که با زبان، مدّعى محبت و عشق به خدا هستند ولى در انجام وظایف دینى و پیروى از دستورهاى پیامبر التزام عملى ندارند اظهار محبتشان کذب است و برایشان سودى ندارد.
مودّت ذى القربى و محبت اهل بیت نیز به همین معناست، چون ذىالقربى (امامان معصوم) نگهبانان و مروجین شریعت و تداوم دهنده رسالت پیامبر بودند از مسلمانان خواسته شده ولایتشان را بپذیرند و در عمل از آنان پیروى نمایند. محبت ائمه علیهم السلام در صورتى واقعى است که آنان را مقتداى خود قرار دهیم و در گفتار و رفتار و اخلاق از آنان پیروى نماییم وگرنه جز لفظى بر زبان و مفهومى در ذهن چیزى نیست. کسانى که با زبان، مدعى حبّ اهل بیت هستند ولى در عمل بر خلاف دستوراتشان عمل مىکنند خود را فریب مىدهند و چنین محبت صورى، اسباب نجاتشان نخواهد شد. خود ائمه علیهم السلام بارها بدین مطلب تأکید داشتند. چنان که در آینده به برخى از آنها اشاره خواهد شد.[11]
[1]. شورى، آیه 23:« قُلْ لاأَسْأَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلّا المَوَدَّةَ فِى القُرْبى».
[2]. بحارالانوار، ج 27، ص 79: قال رسول اللّه صلى الله علیه و آله: من أحبّ أن یتمسّک بالعروة الوثقى فلیتمسّک بحبّ علیّ و أهل بیتی.
[3]. همان: قال النبی صلى الله علیه و آله أوّل ما یسأل عنه العبد حبّنا أهل البیت.
[4]. همان: قال رسول اللّه صلى الله علیه و آله من أحبّنا أهل البیت حشره اللّه آمناً یوم القیامة.
[5]. همان: قال النبى صلى الله علیه و آله و أخذ بید علیّ: من زعم أنّه یحبّنی و لا یحبّ هذا فقد کذب.
[6]. همان، ص 85: عن أمیرالمؤمنین علیه السلام قال النبی صلى الله علیه و آله: أربعة أنا لهم شفیع یوم القیامة: المحبّ لأهلبیتی، و الموالی لهم و المعادی فیهم، و القاضی لهم حوائجهم، و الساعی لهم فیما ینوبهم من أمورهم.
[7]. روضه کافى، ص 80: إسماعیل بن عبدالملک قال: سمعت أباعبداللّه علیه السلام یقول( إلى أن قال) قال: ما یقول أهل البصرة فی هذه الآیه:« قُلْ لاأَسْأَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلّا المَوَدَّةَ فِى القُرْبى» قلت: جعلت فداک إنّهم یقولون: إنّها لأقارب رسول اللّه صلى الله علیه و آله، فقال: کذبوا إنّما نزلت فینا خاصّة، فی أهل البیت، فی علیّ و فاطمة و الحسن و الحسین أصحاب الکساء.
[8]. کافى، ج 1، ص 413: عبداللّه بن عجلان عن أبی جعفر علیه السلام فی قوله تعالى:« قُلْ لاأَسْأَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلّا المَوَدَّةَ فِى القُرْبى» قال: هم الأئمّة.
[9]. مائده، آیه 54:« یا أَیُّها الَّذِینَ آمَنُوا مَنْ یَرْتَدَّ مِنْکُمْ عَنْ دِینِهِ فَسَوْفَ یَأْتِى اللَّهُ بِقَوْمٍ یُحِبُّهُمْ وَیُحِبُّونَهُ أَذِلَّةٍ عَلَى المُؤْمِنِینَ أَعِزَّةٍ عَلَى الکافِرِینَ یُجاهِدُونَ فِى سَبِیلِ اللَّهِ وَلا یَخافُونَ لَوْمَةَ لائِمٍ ذ لِکَ فَضْلُ اللَّهِ یُؤْتِیهِ مَنْ یَشاءُ وَاللَّهُ واسِعٌ عَلِیمٌ».
[10]. آل عمران، آیه 31:« قُلْ إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِى یُحْبِبْکُمُ اللَّهُ وَیَغْفِرْ لَکُمْ ذُنُوبَکُمْ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِیمٌ».
[11] امینى، ابراهیم، امامت و امامان علیهم السلام، 1جلد، موسسه بوستان کتاب (مرکز چاپ و نشر دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم) - قم، چاپ: اول، 1388.