نماز، چه فایده‌هایی برای ما دارد و چه آثاری بر جنبه‌های گوناگون زندگی ما می‌گذارد؟ واقعیت این است که نماز، عبادتی است که آثار و فواید آن، همه جنبه‌های وجودی انسان را تحت تأثیر قرار می‌دهد و فرد و اجتماع را به سوی قله‌های کمال، ترغیب می‌کند. نماز، مدرسه‌ای است که همیشه درهای آن به سوی طالبان حق و حقیقت و علاقه‌مندان به پاکی و طهارت، باز است.
نماز، مکتب توحید و اخلاص و سازندگی و تربیت است. آیین و نظم و انضباط و شیوه یاد دادن طمأنینه و وقار است. درس توجه و تمرکز و آموزش چگونگی مددخواهی و خیرخواهی برای خود و بندگان شایسته است. نماز، نمایش بدون ریا و حقیقی وحدت و آرایش صفوف و یک‌پارچگی مردم است.
یکی از آثار و فواید نماز، تذکر و یادآوری یاد خداوند است. در آیه 14 سوره طه « أَقِمِ الصَّلاةَ لِذِکْرِى » به یکی از فلسفه‌های مهم نماز؛ یعنی «تذکر» اشاره شده است. انسان در زندگی این جهانی با توجه به عوامل غافل کننده به وسیله‌ای نیاز دارد که در فاصله‌های متفاوت زمانی، خدا و رستاخیز و دعوت پیامبران و هدف آفرینش را به یاد او آورد و از غرق‌شدن در گرداب غفلت و بی‌خبری حفظ نماید. نماز این وظیفه مهم را بر عهده دارد. نماز در صبح‌گاهان پس از خوابی که انسان را از همه چیز این جهان بیگانه کرده، در هنگام ظهر و پس از غرق شدن در کارهای روزانه و شب هنگام، پس از یک روز، فعالیت و قبل از استراحت، انسان را متوجه خالق هستی می‌کند و او را به یاد هدف آفرینش خود می‌اندازد و در نهایت یاد خداوند، موجب اطمینان و آرامش روحی و روانی خواهد شد:
« أَلا بِذِکْرِ اللّهِ تَطْمَئِنُّ القُلُوبُ »؛[1]
آگاه باشید یاد خدا، مایه آرامش و اطمینان دل‌هاست.
نماز، درس پیوند با قدرت مطلق و ترک ارباب گوناگون است. درس انقطاع از ماسوی اللّه و پیوند و اتصال با خداست.
در این‌جا برخی از آثار و فواید نماز را یادآور می‌شویم:
بازداشتن از فحشا و منکر
بی‌تردید نمازگزاران این نکته را به خوبی درک کرده‌اند که نماز، انسان را از فحشا و منکرات باز می‌دارد:
« إِنَّ الصَّلاةَ تَنْهى عَنِ الفَحْشاءِ وَالمُنْکَرِ »؛[2]
نماز [ انسان را] از کار زشت و ناپسند باز می‌دارد.
چون در نماز، الفاظ و حرکات و رفتاری وجود دارد که دائماً امور نیک را به انسان القا می‌کند. اثر بازدارندگی نماز از فحشا و منکرات به قدری اهمیت دارد که در بعضی از روایات اسلامی، معیار سنجش نماز مقبول و غیر مقبول خوانده شده است. امام صادق علیه‌السلام می‌فرماید:
کسی که دوست دارد ببیند نمازش مقبول درگاه الهی شده یا نه، باید ببیند آیا این نماز او را از زشتی‌ها و منکرات بازداشته یا نه؟ به همان میزان که بازداشته نمازش قبول است.[3]
البته نهی از فحشا و منکر، سلسله مراتب و درجاتی دارد و هر نمازی به نسبت رعایت شرایطش دارای بعضی از این شرایط است. ممکن نیست کسی نماز بخواند و هیچ گونه اثری به او نبخشد؛ هر چند نمازش صوری باشد و هر چند آلوده به گناه باشد. البته این‌گونه نماز، تأثیرش کم است. در روایتی می‌خوانیم که جوانی از انصار، نماز را به پیامبر اقتدا می‌کرد، اما آلوده به گناهان زشتی بود. این ماجرا را به رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآلهعرضه داشتند، حضرت فرمود:
سرانجام نمازش روزی او را از این اعمال باز می‌دارد.[4]
[1]. رعد، آیه 28.
[2]. عنکبوت، آیه 45.
[3]. محمدباقر مجلسى، بحارالانوار، ج16، ص209: قال الصادق علیه السلام: «من أحبّ أن یعلم أقبلت صلاته أم لمتقبل؟ فلینظر هل منعته صلاته عن الفحشاء و المنکر، فبقدر ما منعته قبلت منه».
[4]. همان، ج79، ص198: روی أنّ فتىً من الأنصار کان یصلّی الصلاة مع رسول اللّه صلىاللهعلیهوآله، و یرتکب الفواحش، فوصف ذلک لرسول اللّه صلىاللهعلیهوآله فقال: «إنّ صلاته تنهاه یوماً ما فلم یلبث أن تاب».