با بررسی آیات و روایات و شرح حال اولیای الهی به این نکته پی‌می‌بریم که پر اهمیت‌ترین عبادت در اسلام، نماز است؛ به‌طوری که ستون و عمود دین خوانده شده است. استحکام هر بنایی به ستون اصلی آن است و کاخ رفیع دین نیز با نماز پابرجاست، اگر این ستون و تکیه‌گاه را از آن بردارند، ویرانی آن حتمی است. ازاین‌رو، چون نماز یک نیاز فطری است و مانند نیازهای دیگر اگر به آن توجه نشود به فراموشی و کم‌توجهی سپرده می‌شود، پیامبر گرامی اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله فرمود:
نماز، پایه و نگهبان دین است. پس هر کس نماز خود را عمداً ترک کند، دین خود را نابود کرده است و کسی که ترک اوقات نماز خود گوید و آن را در وقت خود به جای نیاورد به «ویل» درآید و آن، بیابانی است در دوزخ، چنان‌که خداوند متعال فرمود: «واى برنمازگزارانى که در نماز خویش، فراموش کار و کاهلند».[1]
هم‌چنین امام صادق علیه‌السلام فرمود:
نماز، ستون دین است و نقش آن، همانند ستون چادر است. هر گاه که عمود، پابرجاست میخ‌ها و طناب‌ها نیز پابرجاست و آن‌گاه که ستون کج شود و در هم بشکند، میخ و طنابی برجای نمی‌ماند و خیمه فرو می‌افتد.[2]
امیرمؤمنان علی علیه‌السلام نیز در آخرین لحظات عمر شریف‌شان و در وصیت به همه انسان‌ها فرمود:
خدا را! خدا را! در محافظت از نماز؛ زیرا نماز، ستون دین شماست.[3]
در اهمیت نماز، غیر از عمود و ستون دین بودن آن باید گفت که نماز، پرچم برافراشته بر بام بنای رفیع اسلام است؛ چنان‌که در روایتی آمده است: «نماز، پرچم اسلام است».[4]
برافراشته بودن پرچم، نشانه حیات و زنده‌بودن و نشاط و سلامتی یک ملت است. از همین روست که قرآن و اسلام بر اقامه نماز و برافراشتن پیوسته این پرچم و اهتزاز دائمی‌اش تأکید می‌ورزد تا تمامی مسلمین را زیر یک پرچم و تحت یک لوا، گرد آورد.
ما باید با پرچم نماز، احساس غرور کنیم و همیشه به پای آن بایستیم و تلاش کنیم تا برای همیشه برافراشته بماند؛ چرا که خداوند متعال در آیه 152 سوره بقره می‌فرماید: « فَاذکُرُونِى أَذکُرْکُمْ »؛ پس مرا یاد کنید تا شما را یاد کنم. بدون تردید، یاد ما از خداوند، برای او سودی ندارد، ولی یادی که خداوند از ما می‌کند، موجب می‌شود لطفش نصیب ما گردد و خطای ما بخشیده و دعای ما مستجاب گردد. در واقع، لطف او برای ما بی‌نهایت است. لذا در نماز که ما از خدا یاد می‌کنیم، متاع کم ارزشی را داده و در مقابل، متاع بسیار با ارزشی را گرفته‌ایم. پس ما در هنگام نماز از کسی یاد می‌کنیم که به یاد ما نیاز ندارد؛ چرا که خداوند از تمام موجودات و جهانیان بی‌نیاز است. قطعاً چنین معامله‌ای برای انسان نمازگزار بسیار پر سود خواهد بود؛ معامله‌ای که خود خداوند، آدمی را به آن دعوت کرده است؛ همان‌گونه که در آیه 14 سوره طه می‌فرماید:
« أَقِمِ الصَّلاةَ لِذِکْرِى »؛
و نماز را برای به یادآوردن من بپا دار.
بنابراین، ثمره اقامه و برپایی نماز، احیا و بزرگ نگه داشتن یاد خداست و خانه و جامعه‌ای که در آن یاد خداوند بزرگ نگه داشته شود، برکات و رحمت الهی فرود می‌آید و از همین روست که نماز یکی از فروع ده گانه دین شمرده شده است.
در صدر اسلام به دستور قرآن، این پرچم با شکوه، حتی در مواقع سخت و خطرناک نیز در اهتزاز بود. در این خصوص به چند نمونه تاریخی اشاره می‌کنیم:
اول: پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله با عده‌ای از مسلمانان به عزم مکه به سرزمین «حدیبیه» وارد شدند. این خبر به گوش قریش رسید، «خالدبن‌ولید» به سرپرستی یک گروه دویست نفری برای جلوگیری از پیشروی مسلمانان به سوی مکه، در کوه‌های نزدیک مکه، مستقر شدند. هنگام ظهر، «بلال» اذان گفت و پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله با مسلمانان، نماز ظهر را به جماعت ادا کردند.
خالد از مشاهده این صحنه در فکر فرو رفت و به افراد خود گفت: «در موقع نماز عصر ـ که در نظر آن‌ها بسیار پر ارزش است ـ باید از فرصت استفاده کرده و با یک حمله برقآسا و غافلگیرانه در حال نماز، کارشان را ساخت». در این هنگام آیه 102 سوره نساء نازل شد و برای پیشگیری از حمله دشمن، نماز خوف را به مسلمانان تعلیم داد و این از موارد اعجاز قرآن است که پیش از اقدام دشمن، نقشه‌های آن‌ها را نقشه بر آب کرد. خالدبن‌ولید با مشاهده این صحنه، ایمان آورد و مسلمان شد.[5]
دوم: در جنگ صفین که از جنگ‌های مهم دوران امیرمؤمنان علی علیه‌السلام است، سپاهیان علی علیه‌السلام در کشاکش جنگ، امام خود را دیدند که در میان لشکر ایستاده و به آفتاب می‌نگرد. ابن عباس، جلو رفت و علت آن را پرسید، امام فرمود: می‌خواهم وقت نماز ظهر را بدانم. ابن عباس گفت: آیا در این گیر و دار جنگ، وقت نماز است؟! امام فرمود: ما برای چه با این قوم می‌جنگیم، آیا جز برای این است که نماز برپا شود؟[6]
سوم: نماز باشکوه ظهر عاشوراست که امام حسین علیه‌السلام آن را در میان انبوه سپاه دشمن و در هنگامه تیرپراکنی‌های آنان، اقامه کرد. این نماز سالار شهیدان، نمایش زیبایی از اهمیت و بزرگداشت نماز است؛[7] زیرا هنگامی که «ابوثمامه صیداوى»، وقت نماز را به امام حسین، یاد آوری کرد، امام علیه‌السلام در حق او دعا کرد و از خداوند خواست تا او را از نمازگزاران قرار دهد و چه دعایی از این بهتر و چه دعاکننده‌ای به درگاه خداوند از امام معصوم مقرب‌تر؟!
در ادامه با ذکر نمونه‌هایی دیگر از پیامبر بزرگوار اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله و اصحاب جلیل القدرش، اهمیت نماز را بیشتر یادآور می‌شویم:
1. ابوعثمان می‌گوید: با سلمان فارسی، زیر درختی نشسته بودیم، او شاخه خشکی را گرفت و تکان داد تا تمام برگ‌هایش ریخت، سپس رو به من کرد و گفت: سؤال نکردی چرا این کار را انجام دادم؟ گفت: بگو ببینم منظورت چه بود؟ گفت: این همان کاری بود که پیامبر خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله انجام داد، هنگامی که با ایشان زیر درختی نشسته بودم، رسول گرامی صلی‌الله‌علیه‌وآله فرمود: سلمان، آیا نمی‌پرسی چرا برگ‌های این درخت را ریختم؟ عرض کردم: بفرمایید چرا؟
فرمود: وقتی مسلمان به درستی وضو بگیرد و نمازهای پنج‌گانه را به جای آورد، گناهان او فرو می‌ریزد؛ همان گونه که برگ‌های این درخت فرو ریخت، سپس آیه « أَقِمِ الصَّلاةَ » را تلاوت فرمود.[8]
2. رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله خطاب به ابوذر غفاری فرمود: ای ابوذر! همانا خداوند، نور چشم مرا در نماز قرار داده و نماز را محبوب من نمود؛ همان‌گونه که طعام را برای گرسنه و آب را برای تشنه. گرسنه با خوردن، سیر و تشنه با نوشیدن، سیراب می‌گردد، اما من هرگز از نماز، سیر نمی‌شوم.[9]
3. در سال‌هایی که مسلمانان به پیروزی‌های چشم‌گیری نائل آمده بودند، بزرگان قبیله‌های عرب، یکی پس از دیگری به مدینه می‌آمدند. چند نفر از سران «بنى ثقیف» که در طائف سکونت داشتند از طرف مردم مدینه آمده و خدمت رسول اللّه مشرف شدند و عرض کردند: ما مسلمان می‌شویم، ولی به چند شرط:
اول این‌که: بت «لات» در بین ما باقی بماند که پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله قبول نفرمود.
دوم این‌که: بت‌ها را با دست خود نشکنند، پیامبر فرمود: اشکالی ندارد، ما کسانی را می‌فرستیم که تمامی بت‌ها را بشکنند.
سوم این‌که: از انجام این نماز، ما را معاف بدار. حضرت فرمود: دینی که در آن نماز نباشد، فایده و خیری ندارد. مسلمانی که در طول شبانه روز در برابر خدای خود، سر تعظیم فرود نیاورد و به یاد او نباشد، مسلمان درستی نیست.[10]
4. رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله فرمود:
نمازهای پنج‌گانه را محافظت کنید؛ زیرا روز قیامت که می‌شود خداوند، بنده‌اش را فرا می‌خواند و نخستین چیزی را که از او می‌پرسد نماز است، اگر آن را به‌طور کامل انجام داده باشد به بهشت می‌رود، وگرنه در آتش افکنده می‌شود.[11]
[1]. محمدباقر مجلسى، بحارالانوار، ج79، ص302، ج1: «الصلاة عماد الدین، فمن ترک صلاته‌متعمّداً فقد هدم دینه، و من ترک أوقاتها یدخل الویل و الویل وادٍ فی جهنّم کما قال اللّه تعالى « فَوَیْلٌ لِلْمُصَلِّینَ * الَّذِینَ هُمْ عَنْ صَلاتِهِمْ ساهُونَ »».
[2]. حر عاملى، وسائلالشیعه، ج4، ص27، ح 6؛ میرزا حسین نورى، مستدرک الوسائل، ج 3، ص 31، ح 2943: «مثلها کمثل عمود الفسطاط إذا ثبت العمود ثبت الأوتاد و الأطناب، و إذا مال العمود و انکسر لمیثبت وتد و لاطنب».
[3]. نهج البلاغه، نامه 47: «اللّهَ اللّهَ فی الصلاة فإنّها عمود دینکم».
[4]. شیخ على نمازى شاهرودى، مستدرک سفینة البحار، ج6، ذیل کلمه «صلاة»؛ محمدباقر مجلسى، بحارالانوار، ج28، ص146، ح23: «الصلاة عَلَمُ الإسلام».
[5]. شیخطوسى، تفسیرتبیان، ج3، ص 311؛ ناصر مکارم شیرازى و دیگران، تفسیر نمونه، ج4، ص99 ذیل آیه 102 سوره نساء.
[6]. محمدباقر مجلسى، بحارالانوار، ج80 ، ص23، ح43؛ حر عاملى، وسائلالشیعه، ج3، ص179، ح2: «کان علیّ علیه‌السلام یوماً فی حرب صفّین مشتغلاً بالحرب و القتال و هو مع ذلک بین الصفّین یراقب الشمس...».
[7]. محمدباقر مجلسى، بحارالانوار، ج45، ص21، «... فلمّا رأى ذلک أبوثمامة الصیداوی قال للحسین علیه‌السلام: یا أباعبداللّه نفسی لنفسک الفداء هولاء اقتربوا منک و لا و اللّه لا تقتل حتى أقتل دونک و أحبّ أن ألقى اللّه ربّی و قد صلّیت هذه الصلاة، فرفع الحسین رأسه إلى السماء و قال: ذکّرت الصلاة جعلک اللّه من المصلّین، نعم هذا أوّل وقتها».
[8]. ملا فتح اللّه کاشانى، منهج الصادقین، ج4، ص462؛ حر عاملى، وسائلالشیعه، ج4، ص103،ح3: «عن أبی عثمان، عن سلمان الفارسی قال: کنّا مع رسول اللّه صلىاللهعلیهوآله فی ظلّ شجرة فأخذ غصنا منها فنفضه فتساقط ورقه فقال: «ألا تسألونی عمّا صنعت؟» فقال: أخبرنا یا رسول اللّه قال: «إنّ العبد المسلم إذا قام إلى الصلاة تحاتّت خطایاه کما تحاتّت ورق هذه الشجرة».
[9]. شیخ رضى الدین طبرسى، مکارم الأخلاق، ص461؛ محمدباقر مجلسى، بحارالانوار، ج74، ص77: «جعل اللّه جلّ ثناؤه قرّة عینی فی الصلاة و حبّب إلیّ الصلاة کما حبّب إلى الجائع الطعام، و إلى الظمآن الماء، و أنّ الجائع إذا أکل شبع، و أنّ الظمآن إذا شرب روی و أنا لا أشبع من الصلاة».
[10]. طبرسى، مجمعالبیان، ج10، ص419.
[11]. میرزا حسین نورى، مستدرک الوسائل، ج3، ص28: «حافظوا على الصلوات الخمس فإنّ اللّه عزّوجلّ إذا کان یوم القیامة یدعو العبد فأوّل شیء یسأل عنه الصلاة فإن جاء بها تامّة و إلاّ زخّ به فی النار».