وسیله دوم، پرورش فضائل و مکارم اخلاق
یکی از راههای پرورش و تکمیل نفس و سیروسلوک و نیل به مقام قرب الی اللّه، پرورش و رشد فضائل و مکارم اخلاق است که در نهاد انسان ریشه دارند.
اخلاق نیک ارزشهایی هستند که با روح ملکوتی انسان سنخیت و تناسب دارند و با پرورش آنها انسانیت انسان کامل و کاملتر می‌شود تا به مقام شامخ قرب نائل گردد.
ذات مقدس پروردگار جهان سرچشمه همه کمالات می‌باشد و انسان چون از عالم بالاست با فطرت پاک و غیر آلوده خویش کمالات انسانی را که با عالم بالا تناسب دارد، می‌شناسد و طبعا به آنها تمایل دارد. به‌همین جهت همه انسانها و در تمام اعصار نسبت به درک حسن اخلاق نیک، مانند: عدالت، ایثار، راستی، امانتداری، احسان و نیکوکاری، شجاعت، صبر و پایداری، علم، خیرخواهی، دفاع از محرومین، شکر و سپاسگویی، جود و سخاوت، وفای به عهد، توکل، تواضع، عفو و گذشت، نرمخویی، و خدمت به مردم، توافق دارند.
خدا در قرآن می‌فرماید: قسم به نفس و آنچه او را نیکو و معتدل بیافرید و راه انحراف و تقوا را به او الهام نمود. همانا رستگار شد کسی که نفس خویش را تزکیه نمود و زیانبار شد کسی که او را آلوده ساخت[26].
امور اخلاقی وقتی تکرار شدند در نفس رسوخ می‌کنند و بصورت ملکه و
جزء وجودی انسان قرار می‌گیرند. در سازندگی و چگونه بودن و حتی چه بودنش تأثیر دارند، و به‌همین جهت اسلام نسبت به اخلاق عنایت مخصوصی دارد.
اخلاقیات بخش عظیمی از اسلام را تشکیل می‌دهند. صدها و هزارها آیه و حدیث درباره اخلاق داریم. اکثر آیات قرآن دستورهای اخلاقی است، حتی غالب داستانهای قرآن نیز هدف اخلاقی دارد. به‌طوری‌که می‌توان قرآن را به عنوان یک کتاب اخلاق معرفی نمود.
اصولا یکی از اهداف بزرگ پیامبران تزکیه نفس و پرورش اخلاق نیک بوده است پیامبر اسلام نیز هدف از بعثت خود را تکمیل و پرورش مکارم اخلاق معرفی نموده و می‌فرماید: من از جانب خدا مبعوث شدم تا مکارم اخلاق را به اتمام برسانم[27].
پیامبر اکرم (ص) به مردم می‌فرمود: مکارم اخلاق را به شما توصیه می‌کنم زیرا خدای سبحان مرا به همین منظور مبعوث کرده است[28].
باز هم پیامبر صلّی اللّه علیه و آله فرمود: در قیامت چیزی در میزان اعمال انسان گذاشته نمی‌شود که از حسن خلق افضل باشد[29]
[26]- وَ نَفْسٍ وَ ما سَوَّاها فَأَلْهَمَها فُجُورَها وَ تَقْواها، قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَکَّاها وَ قَدْ خابَ مَنْ دَسَّاها- شمس/ 9.
[27]- قال النبى صلّى اللّه علیه و آله: انّما بعثت لاتمّم مکارم الاخلاق- مستدرک/ ج 2 ص 282.
[28]- قال رسول اللّه( ص): علیکم بمکارم الاخلاق فان اللّه بعثنى بها- بحار/ ج 69 ص 375.
[29]- قال النبى صلّى اللّه علیه و آله: ما یوضع فى میزان امرء یوم القیامة افضل من حسن الخلق- کافى/ ج 2 ص 99.
*امینى، ابراهیم، خودسازى (تزکیه و تهذیب نفس)، 1جلد، شفق - قم، چاپ: هشتم.