ایمان زیربنای کمالات نفسانی
ایمان و معرفت زیربنای استکمالات نفسانی و حرکت به سوی قرب الهی است. سالک باید قبل از حرکت، مقصد و غایت حرکت خویش را روشن کند و بداند که به کجا می‌رود و از چه طریقی باید حرکت کند وگرنه به مقصد نخواهد رسید. ایمان به خدا به حرکت و تکاپوی انسان جهت می‌دهد و مقصدش را روشن می‌سازد. کسانیکه ایمان نداشته باشند از پیمودن صراط مستقیم تکامل عاجزند.
در قرآن می‌فرماید: «کسانیکه (به خدا) و قیامت ایمان ندارند از راه راست منحرف خواهند شد»[9].
و می‌فرماید: «بلکه آنان که به عالم آخرت ایمان نمىآورند، در عذاب و گمراهى دور و درازى گرفتار مىباشند»[10].
انسان کافر که به وجود خدا و معاد ایمان ندارد از عالم کمال قطع شده و یکسره به سوی ماده و مادیات و تأمین خواسته‌های حیوانی روی آورده است.
بنابراین، مقصد و غایت حرکت او هم جز جهان ماده چیزی نخواهد بود. او در طریق کمال نیست تا قرب به خدا برایش امکان داشته باشد. جهت حرکت او دنیاست و مرتب از صراط مستقیم انسانیت دور می‌شود. اگر کافر کار خیری را هم انجام دهد وسیله استکمال نفسانی و قرب او نمی‌شود، زیرا برای خدا و به قصد
تقرب انجام نداده تا برایش سودمند باشد، بلکه به قصد دنیا انجام داده و نتیجه‌اش را در همین دنیا خواهد دید، و دیگر در قیامت برای او اثری نخواهد داشت.
خدا در قرآن می‌فرماید: «مثل کسانى که به پروردگارشان کافر شدند، اعمال آنها مانند خاکسترى است که در روز تندباد در معرض بادهاى شدید قرار گیرد و به اطراف پراکنده شود. و قدرت بر حفظ آنچه را کسب کردهاند ندارند، این همان ضلالت و دورى از طریق نجات است»[11].
بهرحال ایمان زیربنای اعمال است و به آنها ارزش می‌دهد. اگر جان مؤمن، با ایمان و کلمه توحید آمیخته شد نورانی می‌شود و به جانب خدا صعود می‌کند و عمل صالح هم به او مدد می‌رساند.
در قرآن می‌فرماید: «هرکس که طالب عزت است (باید بداند که) همه عزتها نزد خدا مىباشد. کلمه نیکوى توحید به سوى خدا بالا مىرود و عمل صالح او را بالا مىبرد»[12].
عمل صالح جان انسان را بالا می‌برد و به مقام قرب الهی می‌رساند و حیات طیّب و زیبا برایش فراهم می‌سازد، ولی مشروط به اینکه ایمان داشته باشد. جان بی‌ایمان تاریک و ظلمانی است و لیاقت قرب الهی و حیات طیّب را ندارد.
در قرآن می‌فرماید: «هرکس عمل صالح انجام دهد، چه مرد باشد چه زن، در صورتیکه مؤمن باشد، ما او را با حیات طیّب و پاکیزه زنده مىکنیم»[13].
بنابراین، انسان سالک باید ابتدا برای تقویت نیروی ایمان خویش تلاش و کوشش کند، که هرچه ایمانش برتر و قوی‌تر باشد به درجات بالاتری از کمال صعود خواهد کرد.
قرآن می‌فرماید: «خدا کسانى را از شما که ایمان داشته باشند بالا مىبرد و کسانى را که داراى علم باشند به درجاتى صعود مىدهد، خدا به آنچه شما انجام مىدهید آگاه است»[14].
[9]- وَ إِنَّ الَّذِینَ لا یُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ عَنِ الصِّراطِ لَناکِبُونَ- مؤمنون/ 74.
[10]- بَلِ الَّذِینَ لا یُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ فِی الْعَذابِ وَ الضَّلالِ الْبَعِیدِ- سبا/ 8.
[11]- مَثَلُ الَّذِینَ کَفَرُوا بِرَبِّهِمْ أَعْمالُهُمْ کَرَمادٍ اشْتَدَّتْ بِهِ الرِّیحُ فِی یَوْمٍ عاصِفٍ لا یَقْدِرُونَ مِمَّا کَسَبُوا عَلى شَیْءٍ ذلِکَ هُوَ الضَّلالُ الْبَعِیدُ- ابراهیم/ 18.
[12]- مَنْ کانَ یُرِیدُ الْعِزَّةَ فَلِلَّهِ الْعِزَّةُ جَمِیعاً، إِلَیْهِ یَصْعَدُ الْکَلِمُ الطَّیِّبُ وَ الْعَمَلُ الصَّالِحُ یَرْفَعُهُ- فاطر/ 10.
[13]- مَنْ عَمِلَ صالِحاً مِنْ ذَکَرٍ أَوْ أُنْثى وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیاةً طَیِّبَةً- نحل/ 97.
[14]- یَرْفَعِ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجاتٍ وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ خَبِیرٌ- مجادله/ 11.
*امینى، ابراهیم، خودسازى (تزکیه و تهذیب نفس)، 1جلد، شفق - قم، چاپ: هشتم.