خودشناسی و هدفداری
تمام کارهای حیوان، در خوردن، خوابیدن، شهوت‌رانی و تولید نسل خلاصه می‌شود.
حیوان عقل و آگاهی کامل ندارد. خوب و بد را تمیز نمی‌دهد. بدین‌جهت، تکلیف و مسئولیت و حساب و کتاب و ثواب و عقاب و نیز در زندگی، برنامه و هدف عاقلانه ندارد.
اما انسان که اشرف مخلوقات است، حیوان نیست. انسان، عقل و شعور و آگاهی دارد. خوب و بد و زشت و زیبا را تمیز می‌دهد. برای زندگانی همیشگی و جاویدان آفریده شده، نه برای نابودی و فنا، ازاین‌رو، تکلیف و مسئولیت دارد. خلیفه الهی و امانت‌دار خدایی است. حاصل عمر انسان نمی‌تواند خوردن، خوابیدن، شهوت‌رانی، تولید مثل و کار کردن باشد. انسان باید در مسیری حرکت کند که از فرشته‌ها هم بالاتر رود. او انسان است و باید انسان بودن خویش را پرورش و تکامل دهد. انسان در زندگی هدف دارد، اما هدف عالی انسانی، نه هدف‌های پست حیوانی. انسان برای رضای خدا و خدمت به خلق او کوشش و تلاش می‌کند، نه برای جلب منافع زودگذر دنیایی. انسان، حق‌جو و پیرو حق است.
آری، وجود انسان، گوهر گران‌بهایی است که بر حیوانات دیگر بسی امتیاز دارد.
متأسفانه بسیاری از انسان‌ها، شخصیت گران‌بهای انسانی خود را گم کرده‌اند و به صورت حیوانی، عمر خود را سپری می‌کنند و مانند حیوانات، هدفی جز خور و خواب و شهوت‌رانی ندارند. ممکن است انسان صد سال زندگی کند و به ارزش انسانی خویش پی نبرد و جاهل به خود بمیرد. حیوان به دنیا بیاید و حیوان از دنیا برود. بی‌هدف و سرگردان باشد و از همه تلاش‌هایش، نتیجه‌ای جز بدبختی و شقاوت نگیرد.
انسان باید بداند کیست؟ از کجا آمده و کجا می‌رود؟ هدف از آمدنش چیست؟ و در چه مسیری باید حرکت کند و کمال و سعادت واقعی او در چیست؟
حضرت علی علیه السلام فرمود:
بهترین معرفت‌ها این است که انسان خود را بشناسد و بزرگ‌ترین نادانی‌ها این است که خود را نشناسد.[22]
هم‌چنین ایشان فرمود:
کسی که نفس خویشتن را نشناسد، از طریق نجات دور می‌گردد و در راه جهالت و گمراهی واقع می‌شود.[23]
نیز از آن حضرت است که فرمود:
مبغوض‌ترین مردم نزد خدا، کسی است که در زندگی هدفی جز ارضای شکم و قوای شهوانی نداشته باشد.[24]
علی علیه السلام فرمود:
کسی که سعادت اخروی را هدف خویش بداند، به بالاترین خوبی‌ها نائل خواهد شد.[25]
پدر و مادر باید خودشناسی و هدفداری را به کودک بیاموزند. آنان می‌توانند به تدریج فرزندان خویش را بسازند و هدف‌دار و خودشناس بار بیاورند. می‌توانند مقام عالی انسانیت را برای فرزندان خود توضیح دهند و هدف زندگی را برایشان روشن سازند. کودک باید به‌وسیله پدر و مادر بفهمد: کیست، کجا بوده، از کجا آمده، هدف از آمدنش چه بود و عاقبت به کجا خواهد رفت؟ در این جهان چه وظیفه و مسئولیتی دارد و چه برنامه و هدفی را باید دنبال کند؟ سعادت و شقاوتش در چیست؟
اگر پدر و مادر خودشناس و هدف‌دار باشند و به مسئولیت خویش واقف باشند، می‌توانند انسان‌های خودشناس و هدفداری پرورش دهند.
[22] . غرر الحکم، ص 189:« أفضلُ المعرفةِ معرفةُ الإنسانِ نَفْسَهُ. أعظمُ الجهلِ جَهْلُ الإنسانِ أمْرَ نَفْسِهِ»
[23] . همان، ص 656:« مَنْ لمْ یعرفْ نَفْسَهُ، بَعُدَ عن سبیل النجاة وَخَبَطَ فی الضَلالِ والجهالاتِ»
[24] . همان، ص 212:« أمْقَتُ العباد إلى اللَّه سبحانَهُ مَنْ کان هِمَّتُهُ بَطْنَهُ وفَرْجَهُ»
[25] . همان، ص 646:« مَنْ کانتِ الآخرةُ هِمَّتَهُ بَلَغَ من الخیر غایَةَ أُمْنِیَّتِهِ»
امینى، ابراهیم، تربیت، 1جلد، بوستان کتاب (انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم) - قم، چاپ: هفتم، 1390.