شیر دادن
شیر مادر بهترین غذا
شیر مادر، بهترین و غنی‌ترین و سالم‌ترین غذاها برای کودک است و از جهاتی بر هر غذای دیگر ترجیح دارد:
1. شیر مادر از لحاظ کمیت و کیفیت مواد غذایی، با دستگاه گوارش کودک کاملًا تناسب دارد، زیرا کودک در مدت نه ماهی که در رحم مادر زندگی می‌کرد؛ با همین مواد غذایی که به‌وسیله دستگاه گوارش مادر تهیه می‌شد تغذیه شده و با آن عادت کرده بود.
اکنون نیز همان مواد به صورت شیر برای تغذیه کودک تهیه می‌شود.
2. شیر مادر به‌طور طبیعی و خام به مصرف می‌رسد، پس مواد غذایی خود را از دست نمی‌دهد. برخلاف شیر گاو که جوشیده به مصرف می‌رسد و بعضی مواد غذایی خود را از دست خواهد داد.
3. شیر مادر از لحاظ بهداشت بیش‌تر مورد اعتماد است و به میکروب‌های خارجی آلوده نمی‌گردد، زیرا از پستان مادر به‌طور مستقیم وارد دهان کودک می‌شود.
برخلاف شیرهای دیگر که ممکن است در اثر تماس با ظرف‌ها و دست‌ها به میکروب آلوده گردد.
4. شیر مادر همیشه تازه به مصرف می‌رسد، برخلاف شیرهای دیگر که ممکن است در اثر ماندن فاسد شده باشد.
5. در شیر مادر تقلب راه ندارد، برخلاف شیرهای دیگر که امکان تقلب در آن‌ها وجود دارد.
6. شیر مادر به میکروب‌های بیماری زا آلوده نیست و برای سلامت و بهداشت کودک مصونیت بیش‌تری دارد، برخلاف شیرهای دیگر که ممکن است به بعض میکروب‌ها آلوده باشد و اسباب آلودگی کودک را فراهم سازد. اسهال شیری وتب مالت و سل گاوی در اثر استفاده از شیرهای دیگر پیدا می‌شوند.
پس به‌طور قطع، شیر مادر بهترین و سالم‌ترین غذای کودک است. بچه‌هایی که با شیر مادر تغذیه می‌شوند، غالباً از کودکان دیگر سالم‌ترند و در مقابل بیماری‌ها بیش‌تر مقاومت دارند و مرگ و میر آن‌ها نیز کم‌تر است. به علاوه شیردادن برای مادر نیز این فائده را دارد که غالباً قاعدگی را تأخیر می‌اندازد و در نتیجه او، دیرتر آبستن می‌شود.
دین اسلام نیز شیر مادر را بهترین غذای کودک و یک حق طبیعی او می‌داند.
حضرت علی علیه السلام فرمود:
هیچ شیری برای کودک بهتر از شیر مادر نیست.[1]
شیر مادر به قدری از دیدگاه اسلام اهمیت دارد که برای تشویق مادر، ثواب‌های زیادی برایش در نظر گرفته شده است.
پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله فرمود:
هر زنی که بچه‌اش را شیر بدهد، خداوند در برابر هر مرتبه‌ای که بچه از پستانش شیر بمکد، ثواب آزاد کردن بنده‌ای را به او عطا می‌فرماید و هنگامی که دوران شیرخوارگی به اتمام رسید و بچه را از شیر بازگرفت، فرشته بزرگوار الهی دست بر پهلویش نهاده می‌گوید: زندگی را دوباره آغاز کن که خدا گناهان گذشته‌ات را آمرزید.[2]
در سمپوزیوم بین المللی پزشکی که در دانشگاه پهلوی شیراز تشکیل شد، متخصصان جملگی نظر دادند که هیچ نوع غذا و هیچ نوع مواد ویتامین دار نمی‌تواند جای شیر مادر را بگیرد.
خانم دکتر سیمین واقفی می‌گوید:
متأسفانه بسیاری از مادران جوان با تقلید از مادران جوامع غربی، می‌کوشند نوزادان خود را با شیرخشک و سایر غذاهای مخصوص تغذیه کنند. این به‌طور کلی مغایر با تغذیه صحیح کودک در سنین طفولیت است.
مادران جوان باید بدانند که هیچ شیر مصنوعی جای شیر مادر را نمی‌گیرد و نباید طفل خود را از بهترین غذایی که به‌طور طبیعی برای او آماده شده، محروم سازند.[3]
شیر مادر یگانه غذایی است که طبیعت برای طفل ساخته است و هیچ غذایی نمی‌تواند جانشین آن شود. پس حتی المقدور سعی نمایید که به کودک شیر مادر بدهید و اگر مادری شیر ندارد، باید بکوشد که این نقص بزرگ را با خوردن غذاهای گوناگون و شیرآور برطرف نماید.[4]
بانوان مسئول و آگاهی که به سلامت و بهداشت کودکان خویش علاقه‌مندند، کودکان عزیزشان را با شیر خودشان تغذیه می‌کنند و آن‌ها را از این موهبت بزرگ الهی که خدا برایشان پیش بینی نموده، محروم نمی‌سازند. آنان به وظیفه بزرگ مادری آشنا هستند و از تأثیر شیر در جسم و جان کودک خبر دارند، پس راحتی خویش را فدای بهداشت و سلامت کودکان می‌نمایند و آنان را از شیره جان سیراب می‌گردانند. این چنین بانوانی را می‌توان «مادر» نامید، نه مادران نادان و خودخواهی را که شیر دارند، اما با بهانه‌های بی‌جا، پستان خویش را می‌خشکانند و کودک بی‌گناه را با شیر خشک تغذیه می‌نمایند.
این بانوان خودخواه این قدر گذشت ندارند که برای حفظ سلامت و بهداشت کودکان عزیز، زحمت شیردادن را به خویش هموار سازند. نکته دیگر این‌که بانوانی که بدون عذر از شیر دادن کودک خویش امتناع می‌ورزند، ممکن است به بعضی بیماری‌های جسمی و روانی مبتلا گردند؛ مثلًا سرطان پستان در بانوانی که به کودک خویش شیر نداده‌اند، بیش‌تر از سایر بانوان مشاهده شده است.
در این جا لازم است به بانوانی که کودکی را شیر می‌دهند تذکر داده شود که چگونگی تغذیه مادر، در چگونگی شیر نیز اثر دارد. شیر از غذای مادر درست می‌شود، بدین‌جهت، غذای مادرِ بچه شیرده، باید متنوع و گوناگون باشد و گاه گاه از هر غذایی بخورد. از انواع میوه‌ها و سبزی‌ها و حبوبات استفاده کند تا خودش سالم و شیرش غنی و کامل باشد. هم‌چنین غذاهای مایع و آبدار مفید است. خیال نکنید که تغذیه صحیح و خوب، مصرف کردن گران‌ترین و خوش مزه‌ترین غذاهاست، بلکه برای تغذیه کامل، می‌توان یک برنامه متنوع غذایی تهیه کرد که هم کم خرج و هم غنی و مطابق بهداشت باشد. در این مورد می‌توانید از کتاب‌های غذاشناسی استفاده کنید.
کارشناسان غذایی به مادران بچه شیرده توصیه می‌کنند که از همه غذاها به مقدار کم گاه گاه استفاده کنند. مخصوصاً باقلا، نخود، لوبیا، شیر، کره تازه، نارگیل، زیتون، گردو، بادام و میوه‌های شیرین و آبدار مانند خربزه، هندوانه، گرمک، طالبی، گلابی و غیره.[5]
اسلام نیز به این مطلب توجه داشته که غذای مادر در شیر او تأثیر دارد: امام جعفر صادق علیه السلام می‌فرماید:
اگر زن یهودی یا مسیحی را برای دایگی فرزندتان انتخاب کردید، آن‌ها را از خوردن شراب و گوشت خوک نهی کنید.[6]
اگر مادر بیمار شد و به دارو احتیاج پیدا کرد، باید به این مطلب توجه داشته باشد که داروهای خوراکی او در شیرش اثر دارد و ممکن است به بهداشت و سلامت کودک لطمه بزند. مادر نباید از پیش خود و به تجویز افراد غیر آگاه از دارو استفاده کند، بلکه در این مورد باید به پزشک مراجعه کرده و موضوع شیردادنش را نیز تذکر دهد.
کمک شیر
غذای اصلی کودک همان شیر مادر است، اما تا هنگامی که فقط با شیر مادر تغذیه می‌شود، بهتر است هر روز مقدار کمی روغن ماهی و کمی میوه به او بدهید تا از لحاظ ویتامین و مواد معدنی غنی‌تر گردد و بهتر رشد کند. کودک هر چه بزرگ‌تر شود، احتیاج غذایی او نیز بیش‌تر می‌گردد تا حدی که غالباً از شیر مادر به تنهایی سیر نمی‌شود، در این صورت باید از غذاهای دیگر به عنوان کمک شیر استفاده کرد.
از چهارماه به بالا و حداکثر از شش ماه به بعد، باید کم کم کودک را با غذاهای دیگر آشنا ساخت. غذای کودک باید ساده و کامل و مایع باشد. انواع آب میوه‌ها برای کودک مفید است. می‌توانید سبزی‌ها را بپزید و آبش را به کودک بدهید. سوپ استخوان برای رشد کودک مفید است. وقتی دندان بچه درآمد، می‌توانید غذاهای سنگین‌تری مانند: سیب زمینی پخته، تخم مرغ آب پز، بیسکویت، پنیر تازه، کمی نان و کره، برنج پخته و میوه‌های تازه به او بدهید. غذای کودک نیز باید متنوع باشد، ولی مواظب باشید که به مقدار احتیاج به او غذا بدهید نه زیادتر.
موارد ممنوعیت نوزاد از شیر مادر
در چند مورد بچه از شیر مادر محروم می‌شود:
1. در صورتی که مادر مبتلای به یکی از بیماری‌های واگیردار مانند سل است؛
2. مادری که مبتلای به بیماری خطرناکی مانند بیماری‌های قلبی بوده و پزشک او را از شیر دادن نهی کرده است؛
3. مادری که مبتلای به جنون یا صرع است؛
4. مادری که مبتلای به کم خونی شدید است و شیردادن برایش ضرر دارد؛
5. مادران الکلی یا معتاد به استعمال تریاک و مرفین؛ زیرا سموم آن مواد داخل شیر می‌شود و کودک را نیز مسموم می‌سازد.
در این گونه موارد که شیر دادن برای مادر ضرر دارد و یا کودک در معرض مسمومیت و بیماری قرار می‌گیرد، باید کودک را از شیر مادر محروم نمود و به‌وسیله دیگری او را تغذیه کرد. هم‌چنین اگر زن شیرده آبستن شود، می‌تواند به تدریج کودک خود را از شیر بگیرد و به‌وسیله دیگری او را تغذیه کند.
برنامه شیر دادن
دانشمندان برای شیر دادن کودک دو روش را مطرح کرده‌اند. بعضی عقیده دارند که برای تغذیه کودک باید برنامه‌ای منظم و دقیق تعیین کرد و کودک را طبق همان برنامه و در فاصله‌های معین شیر داد. آن‌ها فاصله بین دو شیر دادن را سه و بعضی چهار ساعت تعیین کرده‌اند. می‌گویند: هر سه یا چهار ساعت یک مرتبه بچه را شیر بدهید و در بین آن از شیر دادن خودداری کنید.
بعضی دیگر این روش را نمی‌پسندند و به جای آن، پرورش آزاد یا تنظیم خود به خود را پیشنهاد می‌کنند. می‌گویند: هر وقت بچه گرسنه شد و تقاضای شیر کرد، شیرش بدهید.
این روش علاوه بر این‌که بر طبق قانون عرضه و تقاضا تنظیم یافته عمل شیر دادن را نیز بر مادر آسان می‌سازد، ولی با توجه به مشکلات و معایب زیر، روش اوّل بر آن ترجیح دارد:
1. در مورد کودک، موقع دقیق گرسنگی و سیری را نمی‌توان تشخیص داد، زیرا قادر به سخن گفتن نیست تا بتواند احساسات درونی خویش را بیان کند.
گرچه کودک ابتدا برای رفع گرسنگی شیر می‌نوشد، اما کم کم به خوردن عادت می‌کند و از مکیدن پستان لذت می‌برد. در این صورت، احساسات درونی کودک گاه و بی‌گاه او را تحریک می‌کند، گریه می‌کند تا عواطف دیگران را به سوی خویش جلب نماید. مادر هم برای آرام ساختن او پستان در دهانش می‌گذارد.
بچه بدون این‌که گرسنه باشد، گریه می‌کند و مادر هم به خیال این‌که بچه‌اش گرسنه است، شیرش می‌دهد. گاهی گرسنه است و شیر می‌نوشد و گاهی سیر. البته معلوم است که نامنظم و سر سیری غذا خوردن چنان‌که برای افراد بزرگ ضرر دارد، برای کودکان- که دستگاه گوارش تازه کاری دارند- ضررهای بیش‌تری خواهد داشت. شیر دادن نامنظم و بی‌رویه ممکن است اختلالاتی در دستگاه گوارش کودک به وجود آورد و او را برای بروز بیماری‌ها آماده سازد. بنابراین، روش تغذیه آزاد، به علت عدم امکان تشخیص به موقع گرسنگی، برای بهداشت و سلامت کودک بی‌ضرر نخواهد بود. بسیاری از بیماری‌های کودکان در اثر نامنظمی وقت غذا و پرخوری به وجود می‌آید.
حضرت علی علیه السلام فرمود:
از پرخوری و غذا خوردن روی غذا اجتناب کنید، زیرا هر کس پرخوری کند، بیماری اش نیز زیاد خواهد شد.[7]
2. بچه‌ای که بی‌حساب و بی‌نظم شیر بنوشد، از هم اکنون به بی‌نظمی عادت می‌کند و در زندگی آینده‌اش فردی نامنظم و بی‌انضباط خواهد شد.
3. بچه‌ای که هر وقت گریه کرد پستان در دهانش می‌گذارند، از هم اکنون به گریه و زاری عادت می‌کند و در آینده هم جزع و فزع و التماس را بهترین وسیله رسیدن به هدف می‌داند و در کارها صبر و حوصله ندارد. او می‌خواهد هر چه زودتر به مقصد برسد، گرچه با گریه و التماس و زیر بار ذلت رفتن باشد.
4. پدر ومادر و مربیانِ چنین کودکی آسایش و راحتی ندارند، زیرا او گاه و بی‌گاه گریه را سر می‌دهد و شیر می‌خواهد.
به این دلیل است که من روش اوّل را بر روش دوم ترجیح می‌دهم و تغذیه منظم را برای پرورش جسم و جان کودک اصلح می‌دانم.
دکتر جلالی دراین‌باره می‌نویسد:
اگر طبق دستور پزشک متخصص، برنامه منظم برای شیر خوردن بچه تعیین شود، تمایل عادت به این کار در او پیدا می‌شود و عادت، خود سبب می‌گردد که اوّلًا رفتارها و عکس‌العمل‌های مربوط به آن عادت، مادران را از حالت سیری و گرسنگی طفل آگاه نمایند و ثانیاً چون بسیاری از اعمال روزانه هر فرد طبق عادت باید صورت گیرد، همین شیر خوردن منظم، پایه خوبی برای عادت بعدی اوست.[8]
راسل می‌نویسد:
امروزه هر مادر تربیت شده‌ای به حقایق ساده‌ای در مورد بچه داری معرفت دارد؛ مثلًا می‌داند که مقید بودن به تغذیه طفل در فاصله‌های منظم نه هر گاه که گریه کند، چقدر مهم است. این قید از این جهت پیدا شده است که برای هضم غذای طفل سودمندتر است ....
به علاوه از نظر تربیت اخلاق هم مطلوب می‌باشد، زیرا کودکان شیرخوار خیلی بیش‌تر از آن چه اشخاص بزرگ تصور می‌کنند محیل و مکار هستند. کودکان وقتی ببینند گریه کردن نتایجی بس مطلوب‌تر به بار می‌آورد، البته همان روش را به کار می‌بندند. بعداً همین که ببینند عادت شکوه و زاری به جای این‌که آنان را مشمول نوازش کند، منفور می‌سازد، تعجب و تکدر را پیشه می‌کنند و دنیا به چشم آن‌ها سرد و خشک و بی‌روح می‌آید.[9]
لیکن تذکر چند نکته لازم است:
1. نمی‌توان برای همه بچه‌ها و در تمام دوران شیرخوارگی یک برنامه غذایی تعیین کرد، زیرا وضع دستگاه گوارش و احتیاجات غذایی کودک در تمام سنین یکسان نیست.
نوزاد از آغاز تولد تا مدت چهل- پنجاه روز، معده و دستگاه گوارش بسیار کوچکی دارد که با کمی شیر پر می‌شود. او با خوردن کمی شیر سیر می‌گردد، ولی بعد از اندک مدتی گرسنه می‌شود. در این مدت باید در فاصله‌های کوتاه‌تر او را شیر داد؛ مثلًا یک ساعت و نیم الی دو ساعت، اما بعد از آن، بر طبق رشد کودک می‌توان فاصله‌ها را زیادتر کرد؛ مثلًا سه یا چهار ساعت و حتی گاهی زیادتر.
2. همه کودکان از لحاظ ساختمان جسمانی و دستگاه گوارش یکسان نیستند و بعضی زودتر گرسنه می‌شوند و بعضی دیرتر. بنابراین، نمی‌توان برای همه آن‌ها یک برنامه کلی پیشنهاد کرد.
مادران کاردان و باهوشی که احساس مسئولیت کرده و به سلامت فرزندانشان علاقه‌مندند، خودشان می‌توانند شرایط خاص کودکانشان را بررسی نمایند و بر طبق آن، برایشان برنامه تغذیه تنظیم کنند و البته در صورت لزوم، می‌توانند با متخصص کودکان نیز مشورت نمایند.
3. هر مرتبه که کودک را شیر می‌دهید، کاملًا سیرش کنید. البته بانوان توجه دارند که کودک و مخصوصاً نوزاد، زود به خواب می‌رود و حتّی معمولًا در وسط شیر خوردن و بدون سیر شدن کامل، خوابش می‌برد، در این صورت، مادر می‌تواند آهسته آهسته با دست به پشت کودک بزند تا بیدار بماند و کاملًا سیر گردد.
4. وقتی برنامه دقیقی برای شیر دادن کودک تنظیم کردید، مواظب باشید آن را به‌طور دقیق اجرا کنید و در بین ساعت‌های مقرر، هیچ‌گاه به او شیر ندهید گرچه گریه و زاری کند. باید صبر و استقامت به خرج دهید تا کودک رفته رفته به برنامه غذایی شما عادت کند، آن گاه خود به خود و در مواقع معین بیدار می‌شود و تقاضای شیر می‌نماید.
در این صورت، هم کودک صبور و بردبار و منظم تربیت می‌شود و هم شما آسایش و راحتی خواهید داشت.
5. برنامه غذایی کودک را طوری تنظیم کنید که از نیمه شب به بعد تا اذان صبح به او غذا ندهید. با این روش، هم کودک آرام و راحت می‌خوابد و هم مادر می‌تواند چند ساعت استراحت نماید.
6. بعد از هر مرتبه که بچه را شیر می‌دهید، با مقداری پنبه سر پستان را تمیز کنید.
این کار هم برای بهداشت و سلامت کودک مفید است و هم از زخم شدن پستان جلوگیری می‌کند.
7. هنگامی که بچه شیر می‌خورد، غالباً مقداری هوا وارد معده‌اش شده، اسباب ناراحتی و نفخ شکم او را فراهم می‌سازد. بعد از شیر دادن او را بلند کنید و آرام آرام به پشت او بزنید تا هوا از شکمش خارج شود و کودک دل درد نگیرد.
8. کودک را از هر دو پستان شیر بدهید تا شیرشان خشک نشود و به پستان درد مبتلا نگردید.
زنی می‌گوید: حضرت صادق علیه السلام به من فرمود: بچه‌ات را از یک پستان شیر نده، بلکه از هر دو پستان شیر بده تا برایش غذا و شراب کاملی باشد.[10]
9. مادران شیرده باید از کارهای خسته کننده و عصبانیت‌های شدید اجتناب نمایند، زیرا به هنگام ناراحتی‌ها و عصبانیت‌های شدید، تغییراتی در شیر مادر حاصل می‌شود که برای کودک زیان بار است.
اگر مادر شیر نداشت
اگر شیر مادر به مقدار احتیاج کودک نیست، نباید او را به‌طور کلی از شیر خویش محروم سازد، بلکه هر چه شیر دارد به او می‌دهد و برای مقدار کمبود آن، از شیرها و غذاهای دیگر استفاده می‌نماید. اما اگر مادر اصلًا شیر نداشت- البته این خیلی نادر است- و یا از شیر دادن معذور بود، می‌تواند برای تغذیه کودک از شیر گاو- که تا حدودی شبیه شیر مادر است- و یا شیر خشک استفاده کند.
در صورتی که از شیر گاو استفاده می‌کند، باید به نکات زیر توجه داشته باشد:
1. شیر گاو معمولًا غلیظتر و سنگین‌تر از شیر مادر است، پس باید مقداری آب جوشیده داخل آن نمود تا شبیه شیر مادر گردد. هم‌چنین کمی شکر هم به آن اضافه کرد.
2. شیر را مدت پانزده دقیقه بجوشانید تا اگر میکروبی دارد کشته شود.
3. شیری که به بچه می‌دهید، نه زیاد گرم باشد نه سرد، بلکه در حدود حرارت شیر مادر باشد.
4. هر بار که بچه را شیر می‌دهید، شیشه را با آب گرم بشویید مبادا شیر فاسد شود و کودک بیمار گردد.
5. سعی کنید تا حد امکان از شیر تازه و سالم استفاده نمایید.
اگر می‌خواهید برای تغذیه کودک از شیر خشک استفاده نمایید، لازم است دراین‌باره با پزشک مشورت کنید، زیرا شیر خشک انواع و اقسام گوناگونی دارد و همه انواع آن برای هر بچه و در هر سنی تناسب و سازگاری ندارد. پزشک است که می‌تواند دراین‌باره تصمیم بگیرد و شما را راهنمایی کند. اگر پزشک یک نوع شیر را تجویز کرد ولی به مزاج کودک شما سازگار نبود، می‌توانید دوباره مراجعه کنید و دستور بگیرید.
از شیر گرفتن
کودک را دو سال تمام باید شیر داد. دو سال شیر خوردن حق طبیعی هر کودکی است که خداوند بزرگ برایش مقرر داشته است.
خدا در قرآن مجید می‌فرماید:
مادران دو سال تمام به بچه‌های خود شیر می‌دهند.[11]
البته اگر مادر بخواهد زودتر از دو سال بچه را از شیر بگیرد مانعی ندارد، به شرطی که حداقل 21 ماه او را شیر داده باشد.
حضرت صادق علیه السلام فرمود:
حداقل دوران شیرخوارگی بیست و یک ماه است. اگر زودتر از این مقدار بچه را از شیر باز گیرند، به او ستم کرده‌اند.[12]
در طول این دو سال، کودک اندک اندک با غذاهای دیگر آشنا شده است و مادر هم کم کم از مقدار شیر کودک می‌کاهد و به جای آن غذای دیگری به او می‌دهد. بعد از اتمام دوران شیر خوارگی، می‌توان کودک را از شیر بازگرفت و فقط از غذاهای دیگر استفاده نمود. مادران کاردان وباهوش، خود بهتر می‌دانند چه نوع غذایی برای کودک انتخاب کنند که هم با مزاج او سازگار و هم از لحاظ غذایی غنی باشد.
البته از شیر گرفتن کودک کار چندان سهل و آسانی نیست. مسلماً او تا چند روز گریه و زاری می‌کند، اما باید صبر و استقامت به خرج داد تا به کلی منصرف شود. مادر می‌تواند از شیر بدگویی کند- البته در حد مشروع- و یا پستانش را سیاه و زشت گرداند و یا دکمه پستان را تلخ نماید تا کودک از شیر خوردن صرف نظر کند.
اما نباید او را از لولو و چیزهای دیگر بترسانید. از این مطلب غافل نباشید که ترسانیدن بچه کار درستی نیست و در جسم و جان او آثار بدی می‌گذارد که بعداً ظهور و بروز خواهد کرد.
نام‌گذاری
یکی از کارهای حساس و وظایف مهم پدر و مادر، نام‌گذاری کودک است. انتخاب نام، موضوع کوچک و بی‌اهمیتی نیست. مردم روی نام‌ها و فامیل‌ها حساب می‌کنند و خوبی و زیبایی آن را از علایم تشخص می‌شمارند. هر کس نام خوب و نام خانوادگی زیبایی داشته باشد، همیشه و در همه جا سربلند است و هر کس نام زشتی داشته باشد، شرمنده است و آن نام را یک عیب می‌شمارد و همیشه احساس حقارت می‌کند و حتی گاهی به‌وسیله بی‌ادبان مورد تمسخر قرار می‌گیرد و این عقده حقارت، خواه‌ناخواه در روح او آثار بدی خواهد گذاشت. بدین‌جهت، اسلام انتخاب نام نیک را وظیفه پدر و مادر و نخستین احسان آن‌ها می‌شمارد.
پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله فرمود:
هر پدری وظیفه دارد که نام زیبایی برای فرزندش انتخاب کند.[13]
هم‌چنین ایشان فرمود:
فرزند سه حق بر پدر دارد: اوّل این‌که نام خوبی برایش انتخاب کند، دوم این‌که خواندن و نوشتن را به او بیاموزد و سوم این‌که برایش همسر گزیند.[14]
امام موسی علیه السلام فرمود:
نخستین نیکی پدر این است که نام زیبایی برای فرزندش انتخاب کند.[15]
از سوی دیگر، انتخاب نام یک اثر بزرگ اجتماعی هم دارد. نام‌گذاری است که اهداف، افکار و آرمان‌های پدر و مادر را آشکار نموده و آن‌ها و فرزندانشان را رسماً به جمعیت‌ها و مرام‌های گوناگون وابسته و ملحق می‌سازد. از نام‌گذاری‌های یک پدر ومادر آگاه، می‌توان به افکار و آرمان‌های آن‌ها پی برد. پدر و مادر، اگر به شاعر خاصی علاقه داشته باشند، نام او را برای فرزندشان انتخاب می‌کنند. اگر دانش دوست باشند، از نام دانشمندان استفاده می‌نمایند. اگر دین‌دار باشند، از نام پیمبران، امامان و بزرگان دین انتخاب می‌کنند. اگر به فداکاری و جان بازی در راه دین و مبارزه با ستم‌کاران علاقه‌مند باشند، از نام‌های فداکارانی مانند: حسین، ابوالفضل، عباس، علی، محمّد، حسن، ابوذر، عمار، حمزه، جعفر، سعید و این قبیل اسم‌ها استفاده می‌کنند. اگر به ورزش علاقه‌مند باشند، فرزندانشان را به نام پهلوانان معروف می‌نامند. اگر خواننده‌ای را دوست داشته باشند، نام او را روی فرزند خود می‌گذارند. اگر از قلدری و ستم‌کاری خوششان بیاید، نام‌هایی مانند: اسکندر، چنگیز، تیمور و ده‌ها از این قبیل ستم کاران را انتخاب می‌کنند.
هر پدر یا مادری، باانتخاب نام، خود و فرزندش را به گروهی که پسند اوست، ملحق می‌سازد. این وابستگی‌های اسمی، علاوه بر این‌که در افکار عمومی اثر دارد، غالباً در طرز تفکر صاحب اسم نیز بی‌اثر نخواهد بود.
پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله فرمود:
نام نیکو انتخاب کنید، زیرا شما در قیامت با همان نام‌ها صدا زده می‌شوید. گفته می‌شود:
ای فلانی فرزند فلانی! برخیز و به سوی نوری که از آن راهنمایی یافتی ملحق شو و ای فلانی فرزند فلانی! به پا خیز، ولی نوری که راهنمای تو باشد نداری.[16]
شخصی به امام صادق علیه السلام عرض کرد:
ما نام‌های شما و پدرانتان را برای خودمان انتخاب می‌کنیم؛ آیا این عمل برای ما سودی دارد؟ فرمود: آری به خدا سوگند، مگر دین جز دوستی با خوبان و دشمنی با بدان است؟[17]
در جهانی که برای ترویج مرام‌ها و بزرگداشت شخصیت‌ها، از هر فرصتی حتی نام‌گذاری شهرها، خیابان‌ها و میدان‌ها استفاده می‌کنند، یک مسلمان مسئول و آگاه نیز برای ترویج دین از هیچ فرصتی، حتی نام‌گذاری غفلت نخواهد کرد. آری به‌وسیله انتخاب و ترویج نام‌هایی از قبیل حسن، حسین، ابوالفضل، علی اکبر، حر، قاسم، حمزه، جعفر، ابوذر و عمار، می‌توان خاطره جان‌بازی و فداکاری مردان مجاهد اسلام را در دل‌ها زنده نگه‌داشت و روح فداکاری و مبارزه با ستمگری را در کالبد ملت دمید.
به‌وسیله انتخاب نام پیامبران بزرگ الهی مانند ابراهیم، موسی، عیسی و محمّد، می‌توان وابستگی خویش را به جمعیت خداپرستان و طرفداران قوانین الهی اعلام نمود. به‌وسیله احیا و ترویج نام مردان فداکار و مبارز شیعه، مانند ابوذر، میثم، عمار و ... که نمونه‌هایی از تشیع حقیقی بودند، می‌توان روش شیعه واقعی بودن را به ملت آموخت. هم‌چنین به‌وسیله انتخاب نام دانشمندان بزرگ اسلام، می‌توان از مقام علم و دانش قدردانی و ترویج نمود.
یک مسلمان آگاه، هرگز حاضر نمی‌شود نام یکی از ستم‌کاران یا دشمنان اسلام را برای فرزندش انتخاب کند. او می‌داند که خود این نام گذاری، نوعی ترویج از ستمگری است.
امام محمّد باقر علیه السلام فرمود:
وقتی شیطان بشنود کسی را به نام محمّد می‌خوانند، از شدت ناراحتی مانند سرب گداخته آب می‌شود و هنگامی که بشنود کسی را به نام یکی از دشمنان اسلام می‌خوانند، از شدت شعف به وجد می‌آید.[18]
پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله فرمود:
هر که چهار پسر داشته باشد و هیچ کدام را به نام من ننامد، بر من جفا کرده است.[19]
امام محمّد باقر علیه السلام فرمود:
بهترین نام‌ها، نام پیامبران است.[20]
پیغمبر اسلام آن قدر به موضوع نام‌گذاری اهتمام داشت که اگر نام یکی از اصحاب یا شهرها را نمی‌پسندید، فوراً آن را تغییر می‌داد، چنان‌که عبدالشمس (یعنی بنده خورشید) را به عبدالوهاب، عبدالعزی (یعنی بنده بت) را به عبداللَّه، عبدالحارث (یعنی بنده حارث) را به عبدالرحمان و عبدالکعبه (یعنی بنده کعبه) را به عبداللَّه تبدیل نمود.[21]
[1] . وسائل الشیعه، ج 21، ص 452، باب عدم جواز جبر الحرة ...، ح 2: عن طلحة بن زید، عن أبیعبداللَّه علیه السلام قال: قال أمیرالمؤمنین علیه السلام:« ما من لبن رضع به الصبیُّ أعظم برکة علیه من لبنِ أُمِّه»
[2] . همان، ص 451، باب استحباب خدمة المرأة ...، ح 1: عن أبیخالد الکعبی، عن أبیعبداللَّه علیه السلام أنَّ رسولاللَّه صلى الله علیه و آله و سلم قال:« ... فإذا أرضعتْ کان لها بکلّ مصّةٍ کعِدْل عتق محرّر من ولد إسماعیل، فإذا فرغتْ من رضاعه ضرب ملکٌ کریم على جَنْبها وقال:" استأنفی العملَ، فقد غفر لکِ"»
[3] . بهداشت جسمى و روانى کودک، ص 63
[4] . اعجاز خوراکیها، ص 258
[5] . اعجاز خوراکیها، ص 251- 256
[6] . مستدرک الوسائل، ج 15، ص 161، باب کراهة استرضاع الیهودیة ...، ح 1: قال جعفر بن محمّد علیهما السلام:« إذا أرضعوا لکم فامنعوهم من شُرْبِ الخمرِ وأکل ما لا یَحِلُّ». ح 2: الصدوق فی المقنع: ...« فامنعوهم من شرب الخمر ولحم الخنزیر»
[7] . مستدرک الوسائل، ج 16، ص 221، باب کراهة الشبع والأکل على الشبع، ح 18:« إیّاکم والبِطْنَةَ فَمَنْ لَزِمَها کثُرتْ أسقامه وفَسَدَتْ أحلامه»
[8] . روانشناسى کودک، ص 224
[9] . در تربیت، ص 97
[10] . وسائل الشیعه، ج 21، ص 453، باب أنّه یستحبُّ ... إرضاع الطفل من الثدیین، ح 1: عن أُمّ إسحاق بنت سلیمان، قالت: نظر إلیّ أبوعبداللَّه علیه السلام و أنا أرضع أحد ابنی محمّد أو إسحاق، فقال:« یا أمّ إسحاق! لا ترضعیه من ثدی واحد! وأرضعیه من کلیهما یکون أحدهما طعاماً والآخر شراباً»
[11] . بقره آیه 233:« والوالداتُ یُرْضِعْنَ أولادَهُنَّ حَوْلَیْنِ کامِلَیْنِ ...»
[12] . وسائل الشیعه، ج 21، ص 455، باب أقلّ مدة الرضاع و أکثرها، ح 5: عن سماعة، عن أبیعبداللَّه علیه السلام قال:« الرضاع واحد وعشرون شهراً فما نقص فهو جور على الصبیّ»
[13] . مستدرک الوسائل، ج 15، ص 128، باب اسحباب تسمیة الولد باسمٍ حَسَنٍ، ح 8: قال النبیّ صلى الله علیه و آله و سلم:« من حق الولد على الوالدین یُحَسِّنُ اسمَهُ ...»
[14] . بحارالأنوار، ج 101، ص 92، باب فضل الأولاد و ...، ح 19: عن النبی صلى الله علیه و آله و سلم:« من حقّ الولد على والده ثلاثةٌ: یحسّن اسمه، ویعلّمه الکتابةَ ویزوّجه إذا بَلَغَ»
[15] . وسائل الشیعه، ج 21، ص 388، باب استحباب تسمیة الولد باسم حسنٍ، ح 1: عن موسى بن بکر، عن أبیالحسن علیه السلام قال:« أوّل ما یبرُّ الرجل ولده أن یسمّیه باسمٍ حَسَنٍ ...»
[16] . همان، ج 21، ص 389، باب استحباب تسمیة الولد باسمٍ حَسَنٍ، ح 2: عن أبیعبداللَّه علیه السلام قال: قال رسولاللَّه صلى الله علیه و آله و سلم:« استحسنوا أسماءکم؛ فإنَّکم تُدعون بها یومَ القیامة:" قُمْ یا فلان بن فلان إلى نورک" و" قُمْ یا فلان بن فلان لا نورَ لک"»
[17] . مستدرک الوسائل، ج 21، ص 128، باب استحباب التسمیة بأسماء الأنبیاء، ح 1: عن رِبِعیّ بن عبداللَّه قال: قیل لأبیعبداللَّه علیه السلام:« جُعلتُ فداک! إنّا نُسَمِّى بأسمائکم وأسماء آبائکم فَیَنْفَعُنا ذالک؟» قال:« إی، واللَّه! وهل الدین إلّاالحُبُّ والبُغْضُ ...»
[18] . وسائل الشیعه، ج 21، ص 393، باب استحباب التسمیة باسم محمّد ...، ح 3: ... فقال أبوجعفر علیه السلام:« ... إنَّ الشیطانَ إذا سمع منادیّاً ینادی:" یا محمّد!" أوْ" یا علیّ!"، ذاب کما یذوب الرصاص، حتّى إذا سمع منادیّاً ینادی باسم عدوٍّ من أعدائنا، اهتزّ واختال ...»
[19] . همان، ج 21، ص 394، باب استحباب التسمیة باسم محمّد ...، ح 5: قال رسولاللَّه صلى الله علیه و آله و سلم:« مَنْ وُلِدَ له ثلاثُ بنین ولم یسمّ أحدهم محمّداً فقد جَفانی»
[20] . همان، ج 21، ص 391، باب استحباب التسمیة بأسماء الأنبیاء ...، ح 1: ... عن معمّر بن عمر، عن أبیجعفر علیه السلام ... قال:« وخَیْرُها أسماء الأنبیاء»
[21] امینى، ابراهیم، تربیت، 1جلد، بوستان کتاب (انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم) - قم، چاپ: هفتم، 1390.