از جوانی استفاده کنید
دوران جوانی بهترین ایام عمر انسان است و امتیازهایی دارد که مهمترینشان اینهاست: 1. صحت و سلامت بدن، 2. نیرو و قدرت جسمانی برای کار و حرکت و تلاش و فعالیت، 3. فراغت و عدم ابتلا به مشکلات زندگی، 4. قدرت و توان روانی برای تحصیل علم و درک مطالب و حفظ آنها 5. شور و عشق و امید، 6. طهارت نفس و عدم یا کمی آلودگی به گناهان و پلیدیهای روح و روان.
جوان دارای نیرو وقدرت و امکاناتی است که اگر درست از آنها استفاده کند میتواند خودش را برای آیندهای درخشان و امید بخش بسازد و پرورش دهد. جوان باید دوران جوانی و ارزشهای آن را مغتنم بشمارد و به این نکته بسیار مهم توجه داشته باشد که نیروی جوانی باقی و پایدار نخواهد ماند و به تدریج کم و کمتر خواهد شد. متأسفانه اکثر جوانان در دوران جوانی از این نعمت بزرگ غفلت دارند، و به طور کامل از آن بهره نمیگیرند، وقتی متوجه میشوند که کار از کار گذشته و دیگر پشیمانی سودی ندارد.
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «پنج چیز را پیش از پنج چیز غنیمت بشمار: جوانى قبل از پیرى، صحت پیش از بیمارى، ثروت قبل از نیازمندى، فراغت پیش از اشتغال و زندگى قبل از مرگ.[59]»
جوان عزیز، نعمت جوانی را قدر بدان و برای آینده ات خوب از آن استفاده کن. اوقات ارزشمند جوانی را به بطالت و بیهودگی صرف نکن که بعداً پشیمان خواهی شد، در آن زمان که دیگر پشیمانی سودی ندارد.
اگر به تحصیل اشتغال داری
در کسب دانش، جدیت و تلاش کن، مرتب سر کلاس حاضر شو، به درس خوب گوش بده، تکالیف درسی را خوب انجام بده، در مطالب علمی خوب بیندیش و مشکلات را از استاد سؤال کن. هدف تو کسب علم و دانش باشد نه فقط نمره گرفتن و قبول شدن. اوقات فراغت و تعطیل را نیز بیهوده صرف نکن. بلکه با مطالعه کتابهای علمی به علم و دانش خود بیفزا تا در آینده هم خودت محترم و سرافراز باشی و از علمت استفاده کنی، هم جامعه از وجود تو استفاده نماید.
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «دانشمندترین مردم کسی است که علم و دانش
دیگران را بر علم و دانش خود بیفزاید. ارزشمندترین مردم کسی است که علمش از دیگران زیادتر باشد. و کمارزشترین مردم کسی است که علمش از دیگران کمتر باشد.[60]»
حضرت صادق علیه السلام فرمود: «دوست ندارم جوانى از شما را جز در یکى از دو حال ببینم: یا دانشمند باشد، یا دانش جو. اگر چنین نباشد عمرش را تفریط کرده و هرکس تفریط کند، عمرش را بیهوده تضییع نموده و کسى که عمرش را تضییع نماید مرتکب گناه شده، و هرکس گناه کند، به خدا سوگند! داخل دوزخ خواهد شد.[61]»
اگر مشغول کار هستی
اگر ترک تحصیل کرده و به کاری اشتغال داری، به کار خود دلگرم و جدی و کوشا باش. از نیروی جوانی کاملًا استفاده کن، با کار و تلاش مداوم هم خدمت گزار مردم باش و هم آینده ات را تأمین کن. کار کردن عار و ننگ نیست بلکه افتخار است، مخصوصاً کارهایی که تولید کننده باشند. از سلامت جسم و بازوی توانای خود بهره بگیرد که خداوند متعال کارگران و کارمندان کوشا را دوست دارد، و طلب روزی حلال را از بزرگترین عبادتها محسوب میدارد.
امیرمؤمنان علی علیه السلام فرمود: «خداوند متعال کارگر و صنعتگر امین را دوست دارد.[62]»
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «عبادت هفتاد جزء است که افضل آنها طلب روزى حلال مىباشد.»[63]
امام محمد باقر علیه السلام فرمود: «هرکس که در طلب روزى باشد تا از مردم بىنیاز گردد و بر اهل و عیالش توسعه دهد و بر همسایهاش احسان کند، در قیامت خداى را ملاقات مىکند، در حالى که صورتش مانند ماه شب چهارده درخشان است.»[64]
در این جا لازم است به دو مطلب اشاره کنم:
مطلب اول: در کار امین و درستکار باشید. کارتان را خوب و بدون عیب انجام دهید. سعی کنید به مهارت و کاردانی خود بیفزایید، و در هر کاری به مرتبه تخصص و حتی اختراع ترقی نمایید. از کمکاری و بدکاری و تقلب جداً اجتناب کنید. به هر شغلی اشتغال دارید سعی کنید نمونه باشید. هدفتان فقط تحصیل پول و ثروت نباشد بلکه برای رضای خدا و خدمت به بندگان خداکار کنید.
مطلب دوم: به فکر آینده خود باشید، شما نیاز به خانه و لوازم زندگی دارید. باید ازدواج کنید و عروسی کردن احتیاج به خرج و مخارج دارد. بعد از عروسی هم مخارج شما چند برابر خواهد شد. از هم اکنون باید به فکر آینده باشید. درآمدتان را بیهوده صرف نکنید. از ولخرجی و خرجهای غیر ضروری جداً اجتناب نمایید. مبادا دوستان اطرافتان را بگیرند و به عناوین مختلف پولهایتان را از چنگتان خارج سازند. مواظب باشید پولتان را در راههای بیهوده و زیان بار مانند سیگار و سایر اعتیادهای خطرناک مصرف نکنید. اگر مخارجتان را پدر و مادر تأمین میکنند تمام درآمدتان را در بانک ذخیره کنید یا برای خرید منزل و لوازم مورد نیاز به مصرف برسانید. اگر ناچارید برای مخارج روزانه مقداری خرج کنید به حد ضرورت اکتفا نمایید و بقیه را برای تأمین زندگی آینده پس انداز کنید. به امید مال پدر و مادر نباشید که ممکن است در آینده از کمک به تأمین استقلال شما و تشکیل خانواده امتناع نمایند. اگر پدر و مادر شما تهیدست هستند و ناچارید زندگی آنها را اداره کنید باز هم به فکر آینده خود باشید و به مقدار ممکن پس انداز کنید.
متأسفانه بعضی پدران و مادران نه تنها به فکر آینده فرزندانشان نیستند بلکه به عناوین مختلف از حاصل دسترنجشان استفاده میکنند، به هنگام نیاز هم از کمک کردن به آنها خودداری مینمایند. چنین پدران و مادرانی گرچه زیاد نیستند به هرحال یافت میشوند. در صورتی که پدران و مادران عاقل و خیرخواه از همان آغاز به فکر استقلال آینده فرزندانشان هستند. فرزندشان را به کار و جدیت تشویق مینمایند و حاصل کارشان را در اختیار خود آنها قرار میدهند و توصیه میکنند آن را برای زندگی آیندهشان ذخیره نمایند.
اگر بیکار هستید
اگر بیکار هستید سعی کنید به هر طریق ممکن شغلی پیدا کنید. آدم بیکار احترام و ارزش ندارد. هم مردم از آدم بیکار بدشان میآید و هم خداوند متعال.
حضرت موسی بن جعفر علیه السلام فرمود: «خداوند متعال آدم فارغ و بىکار را که زیاد مىخوابد مبغوض دارد.»[65]
حضرت صادق علیه السلام فرمود: «در آدمى که جمع مال از طریق حلال را دوست ندارد تا بدین وسیله آبرویش را حفظ کند و بدهکارىهایش را ادا نماید و به خویشانش احسان کند، خیرى وجود ندارد.»[66]
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «از رحمت خدا دور است کسى که مخارجش بر عهده مردم باشد.»[67]
جوان عزیز به فکر آیندهات باش. به هر طریق ممکن کاری پیدا کن و مشغول باش و درآمدت را برای آینده ذخیره کن. تو میخواهی بعداً ازدواج کنی و مردم کمتر حاضر میشوند دخترشان را به جوان بیکار بدهند. شما برای مخارج ازدواج و تهیه لوازم اولیه زندگی به پول نیاز دارید، بعداً هم ناچارید زندگی مستقلی داشته باشید و هزینه زندگی خانواده را تأمین نمایید و لازمه همه اینها اشتغال و جدیت در کار است.
حتی اگر وضع پدر و مادرتان خوب است و زندگی شما را تأمین میکنند باز هم از تهیه شغل مناسب غفلت نکنید. انسان در دنیا باید مستقل و آزاد
زندگی کند و زندگی وابسته به دیگران زندگی خوبی نیست. همسر آینده شما هم خواهان استقلال است و زندگی وابسته به خانواده تان را دوست ندارد و امکان دارد بعداً اسباب ناراحتی شما را فراهم سازد. در صورتی میتوانید آزاد و مستقل زندگی کنید که شغل و درآمدی داشته باشید.
حتی اگر شغل دل خواه و مناسبی هم پیدا نمیکنید، گرچه به طور موقت به کاری مشغول شوید، در ضمن به فکر یافتن شغل دل خواه باشید. بدانید که کار عیب نیست بلکه بیکاری و ولگردی عیب است.
مردم در زندگی باید تعاون و همکاری داشته باشند و برای اداره اجتماع وجود مشاغل مختلف ضرورت دارد، هرکسی باید شغلی بپذیرد و انجام دهد تا زندگی فردی و اجتماعی افراد سر و سامان بیابد. همه شغلها محترم و صاحبان آنها معزز میباشند. شغلی بر شغل دیگر مزیت و افتخار ندارد. همه سودمند و ضروری هستند. صاحبان همه مشاغل حق زندگی و استفاده از همه امکانات اجتماعی و رفاهی را دارند و امکانات و درآمدها باید طبق عدالت باشد، هر فردی از نتیجه زحمات و کاردانیهای خویش بهرهمند گردد. متأسفانه وضع اجتماعی ما سامان درستی ندارد به همین جهت فاصلههای طبقاتی زیاد است، صاحبان بعضی مشاغل از موقعیت اجتماعی و درآمد بیشتری برخوردارند. ولی واقع مطلب این است که همه عزیز و محترم هستند، وجود همه ضرورت دارد و همه خدمت گزار مردم میباشند، گرامیترین مردم کسی است که بیشتر به مردم خدمت میکند. اشتغال به هیچ کاری ننگ و عار نیست. البته کارهای تولیدی ارزش بیشتری دارد، مانند:
کشاورزی، باغداری، دامداری، مرغداری، تولید انواع غذاها، داروها،
پارچهها، فرشها و سایر صنایع تولیدی و ضروری. صاحبان این قبیل مشاغل از خدمت گزاران واقعی مردم هستند. و در نظر اسلام نیز از موقعیت ممتازی برخوردارند. از باب نمونه:
امام محمد باقر علیه السلام از پدر بزرگوارش نقل کرده که فرمود: زراعت بهترین کارهاست. تو زراعت میکنی و مردمِ خوب و بد از آن استفاده مینمایند.
مردمان خوب از آن میخورند و برایت استغفار میکنند اما مردمان فاسق از آن استفاده میکنند و از رحمت حق دور میگردند. چهارپایان و پرندگان نیز استفاده مینمایند.»[68]
حضرت صادق علیه السلام فرمود: «زراعت پیشه گان گنجهای مردم هستند.
دانههای خوب را در زمین کشت میکنند و خدا آنها را از زمین خارج میسازد. مقام زراعت پیشه گان در قیامت ازهمه بالاتر و به خدا نزدیکترند.
مبارک نامیده میشوند.»[69]
از رسول خدا صلی الله علیه و آله سؤال شد: «بهترین مالها چیست؟ فرمود: زراعتی که صاحبش خوب به آن رسیدگی کند و به هنگام برداشت حق واجبش را ادا کند.
گفته شد: بعد از زراعت چه مالی بهتر است؟ فرمود: گوسفندانی که صاحبش آنها را به چراگاه میبرد، نمازش را میخواند و زکات اموالش را میپردازد.
گفته شد: بعد از گوسفند چه مالی بهتر است؟ فرمود: گاو که بامداد با خیر از منزل خارج میشود و شبانگاه با خیر و برکت به منزل باز میگردد. گفته شد:
بعد از گاو چه مالی بهتر است؟ فرمود: درختانی که ریشههایش در گل فرو میرود، و درختانی که در زمین خشک نیز میوه میدهند (درخت خرما) خرما درخت خوبی است. هرکس که آن را بفروشد پولش همانند خاکستری است که در روزی طوفانی بر قله کوه نهاده شود؛ مگر این که در جای آن درخت، درخت دیگری بنشاند».[70]
پیامبر گرامی اسلام فرمود: «هرکس درختى بنشاند خدا به اندازه میوههاى آن درخت، در نامه عملش پاداش ثبت مىکند.[71]»
در طهارت و تکمیل نفس خود بکوشید
نفس نوجوان و جوان همانند آب زلال، پاک، باصفا و بیآلایش است. در این زمان فطرت سالم و خداجوی جوان بیدار شده و به سوی آفریدگار جهان گرایش دارد. هنوز به گناه آلوده نشده و ترک گناه برایش آسان است. هنوز علاقه به دنیا و جاه و مقام در دلش ریشه نکرده است. دوران جوانی برای
خودسازی و تهذیب و پرورش نفس و تهیه زاد و توشه برای جهان آخرت، بهترین دوران هاست.
چه خوب است جوان از هم اکنون (ایام جوانی) به فکر خودسازی و پرورش نفس باشد. از همین زمان با خدای خویش پیمان ببندد که به وظایف دینی خود عمل نماید. تصمیم جدی بگیرد که نفس پاک و بیآلایش خود را همچنان پاکیزه نگه دارد و با ارتکاب گناه تاریک و آلودهاش نسازد. تصمیم بگیرد که از ارتکاب انواع گناهان جداً اجتناب نماید.
چه خوب است که جوان دوران جوانی را مغتنم بشمارد و به وسیله توجه به خدا در پرورش و تکمیل نفس خود بکوشد. همواره به یاد خدا باشد واو را در همه جا حاضر و ناظر بداند. به وظایف دینی خود عمل کند. نمازهای واجب را در وقت و با آداب و شرایط مخصوص بخواند و بدین وسیله با خدای خویش راز و نیاز کند و در حل مشکلات به او پناه برد و از او استمداد جوید. روزه ماه رمضان را با آداب و شرایط بگیرد. با ظلم و بیدادگری مبارزه کند واز محرومان و ستم دیدگان حمایت نماید. به طور خلاصه: اهل عبادت و دعا و ذکر باشد که خدا چنین جوانانی را دوست دارد و مورد رحمت قرار میدهد.
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «هفت دسته هستند که در قیامت زیر لطف سایه خدا خواهند بود: یکى امام عادل و دیگر، جوانى که در اطاعت خدا پرورش یابد.[72]»
باز ایشان فرمود: «چیزى نزد خدا محبوبتر از جوانى نیست که به سوى خدا رجوع کند.[73]»
همچنین فرمود: «هرکس که از ترس خدا گناه را ترک کند خدا در قیامت او را خشنود خواهد ساخت.[74]»[75]
[59]. نهج الفصاحه، ص 71:« اغتنم خمساً قبل خمس: شبابک قبل هرمک، و صحتک قبل سقمک، و غناک قبل فقرک، و فراغک قبل شغلک، و حیاتک قبل موتک».
[60]. بحارالانوار، ج 1، ص 164:« اعلم الناس من جمع علم الناس الى علمه و اکثر الناس قیمة اکثرهم علماً و اقلً الناس قیمة اقلهم علماً»
[61]. همان، ص 170:« لست احبّ ان ارى الشاب منکم الّا غادیاً فى حالین: اما عالماً او متعلّماً، فان لم یفعل فرّط فان فرط ضیّع، فان ضیّع اثم و ان اثم سکن النار و الذى بعث محمداً بالحقّ»
[62]. کافى، ج 5، ص 113: انّ اللَّه عزّ و جل یحبّ المحترف الامین»
[63]. همان، ص 78:« العبادة سبعون جزءً افضلها طلب الحلال»
[64]. همان، ص 78:« من طلب الرزق فى الدنیا استعفافاً عن الناس و توسیعاً على اهله و تعطفاً على جاره لقى اللَّه عزّ وجل یوم القیامة و وجهه مثل القمر لیلة البدر»
[65]. همان، ص 84:« انّ اللَّه جلّ و عزّ یبغض العبد النوّام الفارغ»
[66]. همان، ص 72:« لا خیر فى من لا یحبّ جمع المال من حلال یکفّ به وجهه و یقضى به دینه و یصل به رحمه»
[67]. همان،« ملعون من القى کلّه على الناس»
[68]. همان، ص 260:« خیر الاعمال الحرث، تزرعه فیأکل منه البرّ و الفاجر، امّا البرّ فما اکل من شىء لعنه و یأکل منه البهائم و الطیر»
[69]. همان، ص 261:« الزارعون کنوز الانام یزرعون طیّباً اخرجه اللَّه عزّو جل و هم یوم القیامة احسن الناس مقاماً و اقربهم منزلة یدعون المبارکین»
[70]. همان، ص 260:« اىّ المال خیر؟ قال: الزرع زرعه صاحبه و اصلحه و ادّى حقه یوم حصاده، قال: فأى المال بعد الزرع خیر؟ قال: رجل فى غنم له قد تبع بها مواضع القطر یقیم الصلاة و یؤتى الزکاة. قال: فاىّ المال بعد الغنم خیر؟ قال: البقر تغدو بخیر و تروح بخیر. قال: فأى المال بعد البقر خیر؟ قال: الراسیات فى الوحل و المطعمات فى المحل، نعم الشىء النخل، من باعه فانّما ثمنه بمنزلة رماد على رأس شاهق اشتدّت به الریح فى یوم عاصف الا ان یخلف مکانها»
[71]. نهج الفصاحه، ص 553:« ما من رجل یغرس غرساً الّا کتب اللّه له من الاجر قدر ما یخرج من ثمر ذلک الغرس»
[72]. مجمع البیان، ج 2، ص 385:« سبعة یظلّهم اللّه فى ظلّه یوم لاظلّ الّا ظلّه: الامام العادل، و شاب نشأ فى طاعة اللّه»
[73]. همان، ص 554:« ما من شىء احبّ الى اللّه من شابّ تائب»
[74]. کافى، ج 2، ص 81:« من ترک معصیة اللّه مخافة اللّه تبارک و تعالى ارضاه اللّه یوم القیامة»
[75] امینى، ابراهیم، جوان و همسر گزینى، 1جلد، بوستان کتاب (انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم) - قم، چاپ: پنجم، 1390