برخى ویژگىها و مسئولیتهاى امت اسلام
قرآنکریم ملت اسلام را امتى ممتاز مىداند که خداى بزرگ آن را برگزیده و مسئولیتهاى سنگینى به عهدهاش نهاده است. البته حضرت ابراهیم علیه السلام از خدا خواسته که از ذریهاش امت مسلمانى به وجود آورد.
قرآن مىفرماید:
[ابراهیم گفت:] پروردگارا! ما را فرمانبردار خویش ساز و از فرزندانمان امت مسلمى را (که تسلیم تو باشند) قرار بده. مناسک پرستش را به ما نشان بده و توبه ما را بپذیر که تو، توبهپذیر و مهربان هستى.[1]
نیز مىفرماید:
در راه خدا چنان که باید جهاد کنید. خدا شما را برگزید و در دین شماچیز سختى قرار نداد، ملت پدرتان ابراهیم است، او از پیش شما را مسلمان نامید، تا پیامبر گواه شما و شما بر دیگر مردم گواه باشید. پس نماز را بر پاى دارید و زکات بدهید و به خدا توسل جویید. او مولاى شما است و چه مولایى نیکو و چه یاورى خوب؟!.[2]
در این آیات به چند نکته مهم اشاره شده است:
1. به وجود آمدن امت اسلام خواسته حضرت ابراهیم بوده و او آنان را مسلمان نامیده است؛
2. امت اسلام برگزیده خداست؛
3. اسلام، دین آسانى است و تکالیف طاقت فرسا در آن وجود ندارد؛
4. امت اسلام باید شاهد سایر مردم باشد، چنان که رسول خدا شاهد بر امت اسلام است؛
5. مسلمانان وظیفه دارند در راه دفاع و گسترش دین اسلام جهاد کنند.
قرآن کریم ویژگىهایى براى امت اسلام برشمرده که به برخى از آنها اشاره مىشود:
الف- خداوند امّت اسلامى را امت وسط قرار داده تا بر سایر مردم شاهد و گواه باشند.
قرآن مىفرماید:
هم چنین شما را امت وسط قرار دادیم تا بر دیگر مردمان گواه باشید و پیامبر بر شما شاهد باشد.[3]
اکثر مفسران «وسط» را به معناى میانه و معتدل تفسیر کردهاند و گفتهاند:
امت اسلام از این جهت امت وسط توصیف شده که احکام و قوانین دین اسلام در حد اعتدال تشریع شده و از افراط و تفریط به دور است. اسلام نه مردم را به افراط در مادىگرى، لذتجویى و دنیاپرستى دعوت مىکند، چنان که ملحدان و مادهگرایان این چنیناند و نه به رهبانیت، ریاضت، گوشهگیرى، ترک دنیا و لذایذ جسمانى دعوت مىنماید، چنان که رهبانان و تارکان دنیا در مسیحیت و مرتاضان بودایى این گونهاند. اسلام دنیا و آخرت، مادیّت و معنویّت، سعادت و کمال جسمانى و نفسانى، کار و عبادت را درهم آمیخته و یک حد اعتدالى به وجود آورده است.
تردید نیست که وجود چنین امت معتدلى، بهترین دلیل براى صلاحیت آن در جهت اداره اجتماع و تأمین سعادت دنیوى و اخروى انسانها بوده و مىتواند براى سایر ملل الگو باشد.
بنابراین معناى آیه چنین مىشود: خدا شما را امت وسط و معتدل قرار داد تا به وسیله اعمال معتدلتان نمونهاى از اعتدال دینى را در معرض دید جهانیان قرار دهید و براى دیگران شاهد باشید، چنان که رسول خدا نیز بر شما شاهد و گواه است.
لذا مسلمانان باید سعى کنند تا با به کار بستن احکام و قوانین نورانى اسلام، امت صالح و نمونهاى باشند تا دیگران هم به اسلام گرایش پیدا کنند.
ب- از ویژگىهاى دیگر امت اسلام، دعوت دیگران به نیکى و امر به معروف و نهى از منکر است.
خداوند مىفرماید:
باید از شما امتى به وجود آید تا مردم را به خیر دعوت کنند و امر به معروف و نهى از منکر نمایند و اینان رستگارند.[4]
باز مىفرماید:
شما بهترین امتى هستید که از میان مردم به وجود آمدهاید، زیرا امر به معروف و نهى از منکر مىکنید و به خدا ایمان دارید.[5]
در آیه اول از مسلمانان خواسته شده تا از خودشان امتى نیرومند بسازند و سه مسئولیت مهم و سنگین را انجام دهند:
1. مردم جهان را به خیر دعوت کنند؛
2. امر به معروف کنند؛
3. نهى از منکر نمایند.
در آیه دوم نیز سه چیز را علت این امتیاز ذکر کرده است:
1. امر به معروف؛
2. نهى از منکر؛
3. ایمان به خدا.
بنابراین سه مسئولیت بزرگ برعهده امت اسلام نهاده شده است: دعوت جهانیان به خیر، امر به معروف و نهى از منکر به طور وسیع و گسترده. به همین جهت بر سایر امتها برترى یافته است.
از آن جا که امت اسلام چنین مسئولیت مهمى را پذیرفته باید خود را براى انجام آن آماده سازد. وظیفه دارد مردم جهان را به نیکى دعوت کند. براى نهى از منکر به طور گسترده و در همه مراحل مهیّا باشد، از حقوق محرومان و مستضعفان، در هر کجا که هستند، دفاع کند، با مستکبران و زورگویان و متجاوزان مبارزه نماید. البته انجام چنین رسالت گسترده و سنگینى در صورتى امکانپذیر است که امت اسلام از جهات علمى، اقتصادى، نظامى و صنعتى نیرومند و مستقل باشد.
ج. ویژگى دیگر امت اسلام این است که در برابر دشمنان سرسخت، و مقاوم و در برابر مسلمانان رئوف و مهربان هستند.
قرآن مىفرماید:
محمد رسول خدا است و کسانى که با او هستند بر کافران سرسخت و در برابر یکدیگر مهربان و دلسوزاند. آنان را در حال رکوع و سجده مىبینى، که فضل و خشنودى خدا را طلب مىکنند، نشان سجده بر چهره آنان ظاهر است.[6]
در آیه مذکور به دو صفت از صفات ممتاز پیامبر و اصحابش اشاره شده است:
1. در برابر کافران و مشرکان و سلطهجویىها و تجاوزات آنان مقاوم و انعطاف ناپذیرند. آن چنان مجهز و قدرتمند هستند که نیازى به سازش ندارند.
2. اما نسبت به خودىها دلسوز و مهربانند. همه مسلمانان جهان را اعضاى امت واحد اسلام مىدانند. از رفاه و آسایش برادران مسلمان خود خشنود مىشوند و از رنج و مشکلات آنان اندوهناک مىگردند. براى ترقى و عظمت امت اسلام و حل مشکلات اجتماعى، سیاسى، اقتصادى عموم مسلمانان مىکوشند.
بنابراین، کشورهاى اسلامى باید در برابر دشمنان اسلام مقاوم باشند و زورگویى و سلطهجویى آنان را نپذیرند. اما رابطه کشورهاى اسلامى با یکدیگر باید دوستانه و خیرخواهانه باشد. از استقلال و تمامیت ارضى یکدیگر دفاع نمایند. در تمام کارها به هم کمک کنند، از عوامل اختلاف و تفرقهانگیز بپرهیزند و پیوند برادرى و وحدت را در میان خود استوار سازند.[7]
[1]. بقره( 2) آیه 128:« رَبَّنا وَاجْعَلْنا مُسْلِمَیْنِ لَکَ وَمِنْ ذُرِّیَّتِنا أُمَّةً مُسْلِمَةً لَکَ وَأَرِنا مَناسِکَنا وَتُبْ عَلَیْنا إِنَّکَ أَنْتَ التَّوّابُ الرَّحِیمُ»
[2]. حج( 22) آیه 78:« وَجاهِدُوا فِى اللَّهِ حَقَّ جِهادِهِ هُوَ اجْتَباکُمْ وَما جَعَلَ عَلَیْکُمْ فِى الدِّینِ مِنْ حَرَجٍ مِلَّةَ أَبِیکُمْ إِبْراهِیمَ هُوَ سَمّاکُمُ المُسْلِمِینَ مِنْ قَبْلُ وَفِى هذا لِیَکُونَ الرَّسُولُ شَهِیداً عَلَیْکُمْ وَتَکُونُوا شُهَداءَ عَلَى النّاسِ فَأَقِیمُوا الصَّلاةَ وَآتُوا الزَّکاةَ وَاعْتَصِمُوا بِاللَّهِ هُوَ مَوْلاکُمْ فَنِعْمَ المَوْلى وَنِعْمَ النَّصِیرُ»
[3]. بقره( 2) آیه 143:« وَکَذ لِکَ جَعَلْناکُمْ أُمَّةً وَسَطاً لِتَکُونُوا شُهَداءَ عَلَى النّاسِ وَیَکُونَ الرَّسُولُ عَلَیْکُمْ شَهِیداً»
[4]. آل عمران( 3) آیه 105:« وَلْتَکُنْ مِنْکُمْ أُمَّةٌ یَدْعُونَ إِلى الخَیْرِ وَیَأْمُرُونَ بِالمَعْرُوفِ وَیَنْهَوْنَ عَنِ المُنْکَرِ وَأُولئِکَ هُمُ المُفْلِحُونَ»
[5]. همان، آیه 110:« کُنْتُمْ خَیْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنّاسِ تَأْمُرُونَ بِالمَعْرُوفِ وَتَنْهَوْنَ عَنِ المُنْکَرِ وَتُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ»
[6]. فتح( 48) آیه 29:« مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَالَّذِینَ مَعَهُ أَشِدّاءُ عَلَى الکُفّارِ رُحَماءُ بَیْنَهُمْ تَراهُمْ رُکَّعاً سُجَّداً یَبْتَغُونَ فَضْلًا مِنَ اللَّهِ وَرِضْواناً سِیماهُمْ فِى وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ»
[7]. امینى، ابراهیم، آشنایى با اسلام، 1جلد، بوستان کتاب (انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم) - قم، چاپ: سوم، 1388.