وظایف و حقوق متقابل مسلمانان
همه مسلمانان جهان از دیدگاه اسلام یک امت را تشکیل مىدهند که باید آثار ویژه خود را داشته باشد. جامعه بزرگ اسلامى به منزله پیکر یک انسان زنده است. گرچه هر یک از اعضا و جوارح انسان مسئولیت خاصى بر عهده دارند، اما در میان آنها نوعى ارتباط و تعاون هم وجود دارد که به مجموع آنها وحدت خاصى بخشیده و داراى آثار خاص خود مىباشد.
جامعه بزرگ اسلام نیز واحد است و آحاد مسلمانان به منزله اعضا و جوارح آن هستند. هر یک از مسلمانان باید توجه داشته باشد که سلامت و سربلندى اسلامى او به سلامت و سعادت امت اسلام بستگى دارد. لذا استقلال و عظمت امت اسلام بدون همکارى و انجام مسئولیتهاى متقابل آحاد مسلمانان امکان ندارد.
به همین جهت، شارع مقدس اسلام براى هر یک از مسلمانان وظایف و حقوق متقابلى تشریع نموده که در قرآن و احادیث اسلامى به آنهااشاره شده است. در این جا به نمونهاى از احادیث اشاره مىشود:
1. اهتمام به امور مسلمین
امام صادق علیه السلام از پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم چنین نقل کرده است: هر کس صبح کند در حالى که به کارهاى مسلمانان اهتمام ندارد مسلمان نیست و هر کس فریاد استغاثه شخصى را بشنود که مىگوید: اى مسلمانان به فریادم برسید و نداى او را اجابت نکند مسلمان نیست.[1]
2. برادرى
امام صادق علیه السلام فرمود: مؤمن برادر مؤمن و دیدبان و راهنماى اوست.
هرگز به برادر خود، خیانت، ظلم و تقلب نمىکند، اگر به وى وعده داد تخلف نمىنماید.[2]
3. حقوق متقابل مؤمنین
معلّى بن خنیس مىگوید: به امام صادق علیه السلام عرض کردم: مسلمان چه حقى بر مسلمان دارد؟
فرمود: پنج حق واجب دارد که اگر برخى از آنها را تضییع کرد از ولایت و طاعت خدا خارج شده و خدا در او سهمى ندارد.
معلّى عرض کرد: فدایت شوم آن حقوق کداماند؟
فرمود: اى معلى مىترسم آنها را تضییع کنى و بدانى و عمل نکنى. معلّى گفت: لاقوة الا باللّه.
امام فرمود: کوچکترین حق مسلمان این است که آن چه براى خودت دوست دارى براى او نیز دوست بدارى. و آنچه براى خود نمىپسندى براى او هم نپسندى. دوم این که از به خشم آوردن او اجتناب کنى، رضایتش را به دست آورى و امرش را اطاعت کنى. سوم این که با نفس و مال و زبان و دست و پاى خودت برادر مسلمان را کمک کنى. چهارم این که دیدبان، راهنما و آینه او باشى. پنجم این که چنین نباشد که تو سیر و او گرسنه، تو سیراب و او تشنه، تو پوشیده و او برهنه باشد.
ششم این که اگر تو خدمتگزار دارى ولى برادر مسلمانت ندارد، باید خادم خود را بفرستى تا لباسهایش را بشوید، غذایش را بپزد و فرشش را بیندازد. هفتم این که سوگندش را بپذیرى و دعوتش را اجابت کنى، اگر بیمار شد عیادتش کنى، اگر وفات کرد به تشییع جنازهاش بروى، اگر احساس کردى که محتاج تواست، حاجت او را برآورى و نگذارى از تو درخواست کند بلکه قبل از آن نیازش را برآورده سازى. پس اگر چنین کردى ولایت خودت را به ولایت او، ولایت او را به ولایت خودت اتصال دادهاى.[3]
4. عاطفه و مهربانى
امام صادق علیه السلام فرمود: بر مسلمانان لازم است با همدیگر مهربانى، دلسوزى، رسیدگى و اظهار محبت کنند. چنان که خدا امر کرده و فرموده: با یکدیگر مهربان و در گرفتارىهاى برادرانتان اندوهناک باشید. چنان که انصار در زمان رسول اللّه بودند.[4]
5. شاد کردن مؤمن
رسولخدا صلى الله علیه و آله و سلم فرمود: هرکس دل مؤمنى را شاد کند مرا خشنود ساخته و هر کس مرا خشنود سازد خدا را خشنود ساخته است.[5]
6. برآوردن حاجت مؤمن
امام صادق علیه السلام فرمود: هیچ کس حاجت مسلمانى را برآورده نمىسازد مگر این که خداى متعال به او مىفرماید: ثواب تو با من است و در این باره به کمتر از بهشت راضى نمىشوم.[6]
امام صادق علیه السلام از خداى عزوجل نقل کرده که فرمود:
بندگان عیال من مىباشند. محبوبترین آنان کسانى هستند که به دیگران مهربانتر و در رفع حوائجشان کوشاتر باشد.[7]
7. نصیحت کردن
رسول خدا صلى الله علیه و آله و سلم فرمود: مسلمان باید برادر مسلمانش را نصیحت نماید، چنان که نسبت به خودش خیرخواهى مىکند.[8]
هم چنین فرمود:
هرکس که در راه برآوردن حاجت برادر مسلمانش سعى کند اما برایش
نصیحت و خیراندیشى نکند، به خدا و رسولش خیانت کرده است.[9]
بنابراین شارع مقدس اسلام به ارتباط میان مسلمانان و وحدت امت اسلامى توجه کامل داشته و به امورى که موجب استحکام وحدت مىشود توصیه نموده و از امورى که موجب تفرقه مىگردد نهى کرده است.[10]
[1]. کافى، ج 2، ص 164: عن أبیعبداللّه علیه السلام عن النبی صلى الله علیه و آله و سلم قال:« من أصبح لایهتمّ بأمور المسلمین فلیس منهم. و من سمع رجلًا ینادى یا للمسلمین! فلم یجبه فلیس بمسلم»
[2]. همان، ص 166: علی بن عقبة، عن أبیعبداللّه علیه السلام قال:« المؤمن أخو المؤمن، عینه، و دلیله، لایخونه، ولایظلمه، ولایغشّه، ولا یعده عدة فیخلفه»
[3]. کافى، ج 2، ص 169: معلّی بن خنیس، عن أبیعبداللّه علیه السلام قال قلت له: ما حقّ المسلم؟ قال:« له سبع حقوق واجبات، ما منهنّ حق إلّا و هو علیه واجب. إنضیّع منها شیئاً خرج من ولایة اللّه و طاعته، ولم یکن للّه فیه نصیب».- قلت له:- جعلت فداک و ما هى؟ قال:« یا معلّى! إنّی علیک شفیق، أخافُ أن تُضیَّع ولاتحفظ، و تعلم و لا تعمل». قال قلت له: لاقوّة إلّا باللّه. قال:« أیسر حقّ منها أن تُحبَّ له ما تُحبّ لنفسک و تکره له ما تکره لنفسک. و الحقّ الثانى: أن تجتنب سخطه، و تتبع مرضاته و تطیع أمره. و الحقّ الثالث: أن تُعینه بنفسک، و مالک و لسانک، و یدک، و رجلک.
والحقّ الرابع: أن تکون عینه ودلیله ومراته. والحقّ الخامس: أن لاتشبع ویجوع، ولاتروى و یظمأ، ولاتلبس و یعرى. و الحقّ السادس: أن یکون لک خادم و لیس لأخیک خادم، فواجب أن تبعث خادمک فیغسل ثیابه، و یصنع طعامه، و یمهّد فراشه. و الحقّ السابع: أن تبرّ قسمه، و تجیب دعوته، و تعود مریضه، و تشهد جنازته، و إذا علمت أنّ له حاجة تبادر إلى قضائها، ولا تلجئه أن یسألکها، ولکن تبادره مبادرة. فإذا فعلت ذلک وصلت ولایتک بولایته و ولایته بولایتک»
[4]. همان، ص 175: أبوالمعزى، عن أبیعبداللّه علیه السلام قال:« یحقّ على المسلمین الاجتهاد فی التواصل و التعاون على التعاطف، و المواسات لأهل الحاجة، و تعاطف بعضهم على بعض حتى تکونوا کما أمرکم اللّه عزّوجلّ:« رُحَماءُ بَیْنَهُمْ» متراحمین، مغتمّین لما غاب عنکم من أمرهم، على ما مضى علیه معشر الانصار على عهد رسول اللّه صلى الله علیه و آله و سلم
[5]. همان، ص 188: قال رسول اللّه صلى الله علیه و آله و سلم:« من سرّ مؤمناً فقد سرّنی، و من سرّنی فقد سرّ اللّه»
[6]. همان، ص 194: عن أبی علیه السلام قال:« ما قضى مسلم لمسلم حاجة إلّا ناداه اللّه تبارک، و تعالى: علیّ ثوابکّ، ولاأرضى لک بدون الجنة»
[7]. همان، ص 199: قال أبو عبداللّه علیه السلام:« قال اللّه عزّوجلّ: الخلق عیالی، فأحبّهم إلیّ ألطفهم بهم، و أسعاهم فی حوائجهم»
[8]. همان، ص 208: قال رسول اللّه صلى الله علیه و آله و سلم:« لینصح الرجل منکم أخاه کنصیحته لنفسه»
[9]. همان، ص 362: قال رسول صلى الله علیه و آله و سلم:« من سعى فی حاجة لأخیه فلم ینصحه، فقد خان اللّه و رسوله»
[10]. امینى، ابراهیم، آشنایى با اسلام، 1جلد، بوستان کتاب (انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم) - قم، چاپ: سوم، 1388.