انسان‌شناسی
« بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِـیمِ * وَالعَصْرِ * إِنَّ الإِنْسانَ لَفِی خُسْرٍ * إِلاّ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصّالِحاتِ وَتَواصَوْا بِالحَقِّ وَتَواصَوْا بِالصَّبْرِ »؛[40]
به نام خداوند بخشنده مهربان. به عصر سوگند، که انسان‌ها همه در زیانند، مگر کسانی که ایمان آورده و اعمال صالح انجام داده‌اند و یکدیگر را به حق سفارش کرده و یکدیگر را به شکیبایی و استقامت توصیه نموده‌اند!.
خداوند عالم در این سوره به عصر، قسم خورده است که مردم و افراد انسان همه در زیان و ضرر هستند، مگر کسانی که ایمان آورده و عمل صالح انجام دهند. البته بین مفسرین درباره عصر، اختلاف وجود دارد. بعضی گفته‌اند: مراد از عصر، نبی اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله است. عده‌ای گفته‌اند: ظهور حضرت قائم(عج) است. بعضی گفته‌اند: مطلقِ زمان دنیاست. بعضی گفته‌اند: وقتِ عصر است و اقوال دیگر.[41] به هر حال، خداوند قسم یاد کرده که افراد انسان؛ از غنی و فقیر، پیر و جوان، عالم و جاهل و خلاصه تمام افراد انسان در خسران هستند، زیرا در این کلام اوّلاً: قسم یاد شده. ثانیاً: قسم با ادَات تأکید آمده است. ثالثاً: انسان با الف و لام جنس یا استقرا، مفیدِ شمول است. رابعاً: در خبر، لام که مفید تأکید است ذکر شده. خامساً: نگفته خاسر، بلکه فرموده خسران و تأکید و قسم جایی به کار می‌رود که کلام، مورد انکار باشد و این مورد از این قبیل است، زیرا مردم باور ندارند که در زیان و ضرر هستند، گمان می‌کنند مدام هستند و استفاده خواهند برد.
موضوع اقتصاد، تجارت و سود و ضرر در این زمان، بسیار مورد توجه قرار گرفته و مردم به اهمیت آن پی برده‌اند و کتاب‌های زیادی درباره آن نگاشته شده و مورد رقابت دولت‌های بزرگ قرار گرفته است؛ به‌طوری که می‌شود گفت تمام جنگ‌ها و استعمارها و استثمارها به منظور دست‌یابی به سود بیشتر است. کسانی که اندک آشنایی به سیاست روز داشته باشند، این مطلب را تأیید خواهند کرد که برای کسب سود بیشتر چه رقابت‌ها، چه کشمکش‌ها، چه حق‌کشی‌ها و چه جنگ‌هایی که در دنیا اتفاق نمی‌افتد. امروز تجارت، حتی از فلاحت و زراعت هم جلو زده، تا در این گیرودار چه کشوری گوی سبقت را ببرد و چه کشوری عقب بماند. بعضی به حسب ظاهر در این معامله پیروز می‌شوند و سرمایه کلانی به‌دست می‌آورند و ملک‌ها و قصرها برای خود تهیه می‌کنند و بر اعتبارات بانکی خود می‌افزایند؛ جماعتی هم به حسب ظاهر، مغلوب شده و برای خویش چیزی تهیه نمی‌کنند و زیان می‌بینند، ولی عقل انسان، ناقص از این است که با این اطلاعات کم و عمر کوتاه، حکم به ضرر و زیان یا سود و استفاده نماید. انسان، عهده دار این کار نیست. عاقبتِ این تجارت را نمی‌داند. تنها خداست که عالم به این کار است و او هم قسم یاد کرده که همه مردم؛ از غنی و فقیر؛ شاه و گدا؛ عالم و جاهل و قوی و ضعیف در خسران هستند. تجارت این است که شخصی سرمایه معینی داشته باشد و با آن معامله نماید؛ یعنی چیزی را بخرد و بعداً بفروشد، اگر اصل سرمایه باقی بود و اضافه هم به دست آورد او سود کرده و اگر کمتر از سرمایه باقی ماند، خسران برده و چنانچه سرمایه‌اش تلف شد و در مقابلش چیزی به دست نیاورد، ورشکست شده است.
[39]. این مجلس، روز شهادت امام صادق علیه‌السلام برگزار شد.
[40]. عصر، آیات 1 ـ 3.
[41]. ر.ک: سید محمد حسین طباطبائی، تفسیر المیزان، ذیل آیه اوّل سوره والعصر.