اهل بیت علیهم السلام
هر یک از زنان رسول خدا صلى الله علیه و آله در اتاق مخصوصى زندگى مىکرد که به اومنسوب بوده است، گفته مىشده: بیت عایشه، بیت ام سلمه، بیت زینب، بیت صفیه و ....
در آیه تطهیر گفته شده: اهل البیت. الف ولام «البیت» به اصطلاح ادبیات الف ولام عهداست، البیت یعنى بیت معهود. بنابراین، اهل البیت اهل همه خانههاى رسول خدا را شامل نمىشود بلکه اشاره است به خانه معهود واهل همان خانه.
از احادیث زیادى که در شأن نزول آیه وارد شده استفاده مىشود که بیت معهود بیت ام سلمه بوده که آیه تطهیر در آن جا نازل شده است. در آن بیت بود که پیغمبر اکرم و حضرت على و زهرا و امام حسن و امام حسین علیهم السلام روى یک گلیم پشمى نشستند و رسول خدا اطراف آن را بر آنان پیچید و آیه را تلاوت فرمود و در حین نزول آیه جز این پنج نفر و ام سلمه کسى در آن خانه نبود.
حتى رسول خدا بهام سلمه هم که صاحب بیت بود اجازه نداد در آن جا و نزدیک اهل بیت بماند بلکه به او فرمود:
«قومى فتنحى عن اهل بیتى. قالت فقمت و تنحیت فى البیت قریباً».[1]
از این حدیث و بعضى احادیث دیگر استفاده مىشود کهام سلمه در حجره مجاوریا پستوى همین اتاق بوده است. رسول اکرم به این مقدار هم اکتفا نکرد بلکه خودش و آنان را در زیر یک جامه خیبرى جاى داد و آیه را تلاوت فرمود، تا مصداق اهل بیت را منحصر کند و راه سوء استفادهها را مسدود سازد، تا بعداً زنان پیغمبر مدعى نشوند که ما هم اهلبیت هستیم. آن حضرت به قدرى به این موضوع عنایت داشت که وقتى ام سلمه اجازه خواست زیر جامه داخل شود تا مشمول آیه واقع گردد رسول خدا صلى الله علیه و آله جامه را از دستش کشید و فرمود: بر جاى خویش باش تو نیز خوب هستى.[2]
پس به وسیله احادیث مىتوان بیت معهود و اهل آن بیت را شناخت.
ابو سعید خدرى از رسول خدا صلى الله علیه و آله روایت کرده که فرمود: «إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ البَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً» درباره من و على و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام نازل شد.[3]
جابر مىگوید: آیه «إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ البَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً» وقتى بر پیغمبر صلى الله علیه و آله نازل شد که جز على و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام کسى در آن خانه نبود.[4]
به علاوه حضرت على و امام حسن و امام حسین علیهم السلام براى اثبات فضیلت خویش در موارد مختلف و در حضور مردم بدین آیه تمسک مىکردند، و خودشان را به عنوان اهل البیت معرفى مىنمودند. نه تنها هیچ گاه کسى در صدد خلاف بر نیامد بلکه مورد تصدیق اصحاب قرار مىگرفت.
شریک بن عبداللَّه مىگوید: حضرت على علیه السلام را دیدم در بین اصحاب، خطبه مىخواند [تا این که] فرمود: شما را به خدا سوگند آیا جز من و اهل بیتم کسى را سراغ دارید که آیه «إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ البَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً» دربارهاش نازل شده باشد؟ عرض کردند: نه.[5]
حضرت على علیه السلام به ابوبکر فرمود: تو را به خدا سوگند آیه تطهیر درباره من و همسر و فرزندانم نازل شد یا درباره تو و اهل بیتت؟ جواب داد: درباره تو و خانوادهات فرمود: تو را به خدا سوگند: آیا رسول خدا صلى الله علیه و آله درباره من و خانوادهام فرمود:
«اللّهم هؤلاء اهلى، الیک لا الى النار»
یا درباره تو؟ جواب داد: درباره تو و اهل بیت تو.[6]
حضرت على علیه السلام در روز شورا فرمود: شما را به خدا سوگند! آیا در بین شما کسى هست که آیه «إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ البَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً» دربارهاش نازل شده باشد و رسول خدا آنان را در زیر جامهاى جاى داده و درباره شان بگوید: اینان اهل بیت من هستند پروردگارا آلودگى را از اینان زایل کن؟ جواب دادند:
نه.[7]
حضرت امام حسن علیه السلام بعد از پدرش خطبه خواند و در ضمن آن فرمود: من از جمله اهل البیت هستم که خدا آلودگى را از آنها زایل نمود و پاکشان گردانید.[8]
بعد از حادثه مهمى که در منزل ام سلمه اتفاق افتاد اهل البیت به صورت یک لقب شریف و پرافتخار در آمد و به وسیله آن افتخار مىکردند، احتجاج مىنمودند، این لقب شریف در بین کلمات پیغمبر صلى الله علیه و آله و حضرت على و امام حسن و امام حسین علیهم السلام زیاد تکرار شده است.
رهبران دین
پس در این جهت نباید تردید کرد که مصداق ابتدایى «اهل البیت» که مورد نزول آیه تطهیر بوده همان پنج نفر معین بوده است، لیکن رسول خدا بعداً موضوع را توسعه داد و اهل البیت را به عنوان یک جمعیت ثابت و باقى معرفى نمود که همیشه در بین مسلمانان باقى مىمانند و منصب زعامت و مرجعیت علمى اسلام را بر عهده دارند.
مثلًا ابو سعید خدرى از رسول خدا صلى الله علیه و آله روایت کرده که فرمود: من دو چیز بزرگ را در بین شما مىگذارم یکى کتاب خدا که ریسمانى است از آسمان به زمین کشیده شده، دیگرى عترت و اهل بیتم. این دو چیز تا قیامت از هم جدا نمىشوند.[9]
رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمود: مَثَل اهل بیت من مَثَل کشتى نوح است، هر کس بر آن سوار شد نجات یافت و هر کس تخلف نمود در آتش افتاد.[10]
رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمود: ستارگان، امان اهل آسمان هستند و اهل بیت من براى امت من امان مىباشند.[11]
از این احادیث و امثال آنها استفاده مىشود که چنان نیست که اهل بیت وجود کوتاه و قابل انقراضى داشته باشد که با وفات پنج تن خاتمه پذیرد، بلکه یک مقام ثابت و معتبرى است که دوش به دوش قرآن تا قیامت باقى مىماند و رهبرى ملت مسلمان را بر عهده دارد. در این جاست که جاى این احادیث باز مىشود:
جابر بن عبداللَّه از رسول خدا صلى الله علیه و آله روایت کرده که فرمود: خدا نسل هر پیغمبرى را در صلب خودش قرار داد لیکن نسل مرا در صلب على علیه السلام قرار داد.[12]
ابن عباس مىگوید: من و عباس در خدمت رسول خدا صلى الله علیه و آله نشسته بودیم که على علیه السلام وارد شد و سلام کرد، رسول خدا جوابش را داد سپس او را در آغوش گرفت، میان دو چشمش را بوسید و در کنار خودش نشانید. عباس عرض کرد: یا رسول اللَّه، على علیه السلام را دوست دارید؟ فرمود: عمو جان خدا بیشتر از من دوستش دارد، خدا نسل هر پیغمبرى را در صلب خودش قرار داد ولى نسل مرا در صلب على مقرر فرمود.[13]
از حضرت على علیه السلام پرسیدند معناى قول پیغمبر صلى الله علیه و آله که فرمود: انّى مخلف فیکم الثقلین کتاب اللَّه و عترتى، چیست؟ و عترت چه افرادى هستند؟ فرمود: من و حسن و حسین و نه نفر از فرزندان حسین که نهمین فرد آنان مهدى و قائم خواهد بود، ما عترت رسول خدا هستیم و عترت از قرآن جدا نمىشود و قرآن نیز از عترت جدا نمىگردد، تا در قیامت بر حوض کوثر با رسول خدا ملاقات کنند.[14]
حضرت على علیه السلام روایت کرده که رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمود: من دو چیز نفیس و گرانبها را بین شما امانت مىگذارم: کتاب خدا، و عترت و اهل بیتم. این دو چیز تا قیامت از هم جدا نخواهند شد- مانند این دو انگشت- جابر عرض کرد: یا رسولاللَّه عترت تو چه افرادى هستند؟ فرمود: على و حسن و حسین علیهم السلام و امامانى که از نسل حسین تا قیامت به وجود مىآیند.[15]
عبدالرحمان بن کثیر مىگوید: به حضرت صادق علیه السلام عرض کردم: معناى آیه «إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ البَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً» چیست؟ فرمود: این آیه درباره على و حسن و حسین و فاطمه علیهم السلام نازل شد. بعد از رسول خدا صلى الله علیه و آله على علیه السلام به
امامت رسید، بعد از او حسن و بعد از حسن حسین، به امامت رسید. آن گاه نوبت به این آیه رسید: «وَأُولُوا الأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلى بِبَعْضٍ فِى کِتابِ اللَّهِ».
بعد از حسین علیه السلام فرزندش على به امامت رسید و امامت در بین اولاد آن حضرت خواهد ماند. اطاعت از آنان اطاعت از خدا و مخالفت با آنان مخالفت با خداست.[16]
حضرت على علیه السلام مىفرماید: من در خانه ام سلمه در خدمت رسول خدا علیه السلام بودم که آیه «إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ البَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً» نازل شد، به من فرمود: این آیه درباره تو و فرزندت حسن و حسین علیهما السلام و امامانى که از نسل تو به وجود مىآیند نازل شده است، گفتم: یا رسول اللَّه بعد از تو چند نفر به امامت مىرسند؟ فرمود: بعد از من تو امام مىشوى، بعد از تو حسن، بعد از حسن حسین، بعد از حسین فرزندش على، بعد از على فرزندش محمد، بعد از محمد فرزندش جعفر، بعد از جعفر فرزندش موسى، بعد از موسى فرزندش على، بعد از على فرزندش محمد، بعد از محمد فرزندش على، بعد از على فرزندش حسن، بعد از حسن فرزندش حجت به امامت خواهند رسید. نامهاى ایشان به همین ترتیب بر ساق عرش نوشته، از خدا پرسیدم اینان کیستند؟ فرمود؟ امامان بعد از تو مىباشند، پاک و معصومند، و دشمنانشان ملعون هستند.[17][18]
[1]. مجمع الزوائد، ج 9، ص 166
[2]. ذخائر العقبى، ص 21
[3]. مجمع الزوائد، ج 9، ص 167
[4]. تفسیر نور الثقلین، ج 4، ص 277
[5]. غایة المرام، ج 3، ص 192
[6]. تفسیر نور الثقلین، ج 4، ص 271
[7]. همان، ص 372
[8]. مجمع الزوائد، ج 9، ص 164
[9]. ینابیع الموده، ج 2، ص 113: ابو سعید الخدرى رفعه قال: انّى تارک فیکم الثقلین کتاب اللَّه حبل ممدود من السماء الى الارض و عترتى اهل بیتى، و لن یفترقا حتى یراد علىّ الحوض
[10]. همان، ج 2، ص 269: قال مثل اهل بیتى کمثل سفینة نوح من تعلّق بها نجى و من تخلّف عنها اولج بالنار
[11]. مجمع الزوائد، ج 9، ص 174: قال رسول اللَّه صلى الله علیه و آله: النجوم جعلت اماناً لاهل السماء و انّ اهل بیتى امان لامتى
[12]. مجمع الزوائد، ج 9، ص 172
[13]. ذخائر العقبى، ص 67 و تاریخ بغداد، ج 1، ص 316
[14]. غایة المرام، ص 218 و بحار الانوار، ج 23، ص 147
[15]. غایةالمرام، ص 222 و بحارالانوار، ج 23، ص 147
[16]. غایة المرام، ج 3، ص 195
[17]. همان، ص 195
[18] امینى، ابراهیم، بررسى مسائل کلى امامت، 1جلد، بوستان کتاب (انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم) - قم، چاپ: پنجم، 1390.