2 . غِشّ و تقلّب در معاملات
یکی از کسب‌های حرام، غشّ (تقلّب) در معامله است؛ یعنی انسان عیب جنسی را که می‌خواهد بفروشد، پنهان ساخته و به صورت یک جنس خوب به مشتری عرضه کند. یا عیب پولی را که می‌خواهد به طرف بدهد، مخفی کند و در قالب یک چیز درست و صحیح ارائه دهد. این، از مصادیق کسب حرام محسوب می‌گردد. اسلام، غشّ و تقلّب در معامله را حرام دانسته و به شدت از آن نهی کرده است.
3 . غِشّ و تقلّب از دیدگاه احادیث
1. پیامبر فرمود:
هر کسی با مسلمانی در معامله تقلّب کند، از ما نیست (این تعبیر، حتی از گناه بالاتر است. از ما نیست، یعنی در قیامت نیز با مسلمان‌ها محشور نمی‌شود) و با یهودی‌ها محشور می‌گردد.[50]
2. امام موسی بن جعفر علیه‌السلام به نقل از پدرانش فرمود:
کسی که با مسلمانی تقلّب کند یا در معامله او را فریب دهد یا مکر و حیله کند، ملعون و از درگاه خدا و رحمت او دور است.[51]
3. امام صادق علیه‌السلام فرمود:
پیغمبر نهی کرده که مردم آب داخل شیر بریزند و آن را بفروشند.[52]
4. امام باقر علیه‌السلام فرمود:
پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله در بازار مدینه عبور می‌کردند؛ طعامی را دید که برای فروش گذاشته بودند. به نظرش غذای خوبی بود. پس به فروشنده فرمود: غذای تو ظاهرا غذای خوبی است؛ قیمتش چقدر است؟ خداوند متعال وحی کرد: یا رسول‌اللّه فریب ظاهر جنس را نخور و دستت را داخل آن کن و ببین درونش چیست. پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله دست کرد زیرش و مقداری از غذاهای بد را از زیر درآورد و به فروشنده فرمود: می‌بینم که تصمیم گرفته‌ای در برابر مسلمان‌ها خیانت و تقلّب بکنی.[53]
5 . هشام بن حَکَم می‌گوید: من خرمای سابری[54] را در تاریکی می‌فروختم که حضرت موسی بن جعفر علیه‌السلام به من برخورد کرد و فرمود: خرید و فروش در تاریکی، تقلّب و غشّ است، و غشّ جایز نیست و حرام است.[55]
از احادیثی چنین، استفاده می‌شود که مسلمان باید در خرید و فروش تقلب نکند یعنی جنس را همان‌گونه که هست عرضه بدارد تا مردم بدانند چه چیزی می‌خرند. ولی اگر فروشنده‌ای عیبِ جنس را پنهان و آن را به صورت جنس خوب و مرغوب عرضه کرد، حرام و گناه بزرگی است، به حدّی که هر کسی این کار را بکند ملعون است. و به تعبیر پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله: او اصلاً مسلمان نیست، زیرا مسلمانی با تقلّب نمی‌سازد.
در رساله‌های عملیه نیز همه علما به حرمت این معامله فتوا داده‌اند. امام راحل در تحریر الوسیله آن را حرام دانسته‌اند. به هر حال تردیدی در حرمتش نیست. فقها هم در کتاب‌های خود گفته‌اند که غشّ یعنی انسان عیب جنس خود را بپوشاند و به صورت جنس خوب عرضه بدارد، که مصداق‌هایش را خودتان می‌توانید پیدا کنید. یکی از مصادیق هم در روایتی که بیان شد، آب داخل کردن در شیر بود. یا مثلاً اگر در روغن حیوانی مقداری روغن نباتی، یا دنبه آب کرده بریزد و بعد به نام روغن حیوانی بفروشد، یا سیب‌زمینی را داخلِ روغن کند و به اسم روغن بفروشد، یا فرش پاره شده را کاملاً رفو کند و به مشتری ارائه دهد و عیبش را نگوید، یا جنسِ معیوب را طوری درست کند که خریدار خیال کند بی‌عیب است و... این‌ها هم از غلّ و غشّ و تقلّب و حرام است. یا عیب پارچه معیوب را در کارخانه یا مغازه‌اش برطرف و رفو کند و در قالب پارچه سالم عرضه می‌دارد، یا در جعبه‌های پرتقال و سیب و خرما جنس بد را زیر خوب می‌چینند که وقتی انسان در نگاه نخست، ظاهر آن‌ها را زیبا و خوب می‌بیند، اما وقتی زیرشان را بررسی می‌کند، می‌فهمد معیوب است.
چرا باید در کشور و بازار اسلامی و میدان‌های بارِ مسلمانان این چیزها باشد؟ اگر پیغمبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله و امام زمان علیه‌السلام میدان‌های میوه را ببیند، به ما چه می‌فرمایند کشاورز یا واسطه یا فروشنده، هر کس این کار را می‌کند، خلاف است. چه اشکال دارد جنس را دو قسمت بکنیم: درشت و ریز را در جعبه‌های جدا قرار دهیم و قیمت‌هایش فرق داشته باشد؟ کشاورز و بازاری و همه باید در کارمان تجدید نظر کنیم. اگر فردی غیرمسلمان از بازار ما یک جعبه پرتقال یا خرمای معیوب بخرد، به ما چه می‌گوید و در مورد اسلام چگونه فکر می‌کند؟ آیا فکر نمی‌کنید این خیانت به اسلام و قرآن است! اگر در اجناس صادراتی نیز تقلّب کنیم، اعتماد و اعتبار کشورهای خارجی از مسلمان‌ها و اسلام سلب می‌شود! برادران و خواهران! وضع ما با گذشته تفاوت کرده است؛ اگر در سابق فقط مسلمان بودیم، اکنون کشور و نظام ما هم اسلامی است و باید طبق قوانین اسلام عمل کنیم، چون کارهای‌مان امروزه به حساب اسلام و قرآن و اهل‌بیت علیهم‌السلام گذاشته می‌شود.
[50] . وسائل الشیعه، ج 17، ص 283، ح 22529: عن النبى صلىاللهعلیهوآله: قال: مَن غشّ مُسلما فى بیع اَوْ شراءٍ فَلَیْس منّا، و یحشر مع الیهود... .
[51] . مستدرک الوسائل، ج 13، ص 202، ح 15105: عن موسى بن جعفر علیه السلام عن آبائه قال: ملعونٌ من غشّ مسلما أو غرّه أو ما کره.
[52] . وسائل الشیعه، ج 17، ص 280، ح 22522: عن أبى عبداللّه علیه السلام قال: نهى النّبى أن یشابَ اللَبنُ بالماء للبیع.
[53] . وسائل الشیعه، ج 17، ص 282، ح 22526: عن أبى جعفر علیه‌السلام قال: مَرّ النَّبى صلىاللهعلیهوآله فى سوق المدینة بطعام، فقال لصاحبه: ما أرى طعامک إلاّ طیّبا، و سأله عن سعره. فأوحى اللّه عزّوجلّ إلیه أن یدسّ یده فى الطعام ففعل فأخرج طعاما ردیئا، فقال لصاحبه: ما أراک إلاّ و قد جمعت خیانة و غشّا للمسلمین.
[54] . سابرى نوعى خرماى خوب و مرغوب.
[55] . تهذیب الاحکام، ج 7، ص 13، ح 54 : یا هشام إنّ البیع فى الظلال غشٌّ و الغشّ لا یحلّ.