روزه در آیات قرآن و روایات معصومین(ع) به شکلی زیبا و جامع به تصویر کشیده شده که در اینجا آنها را نقل میکنیم.
آیات قرآن
1. ای اهل ایمان! روزه بر شما مقرر شده، همانگونه که بر پیشینیان شما مقرر شد؛ تا پرهیزکار شوید.[1]
2. چند روز معدودی را (باید روزه بدارید!) و هر کس از شما بیمار یا مسافر باشد، تعدادی از روزهای دیگر را (روزه بدارد) و برای کسانیکه روزه برای آنها طاقت فرساست، لازم است کفاره بدهند؛ مسکینی را اطعام کنند و کسی که کار خیری انجام دهد، برای او بهتر است و روزه داشتن برای شما بهتر است؛ اگر بدانید![2]
3. (روزه در چند روز معدود) ماه رمضان است؛ ماهی که قرآن برای راهنمایی مردم و نشانه های هدایت و فرق میان حق و باطل در آن نازل شده است. پس آن کس از شما که در ماه رمضان در حضر باشد، روزه بدارد و آن کس که بیمار یا در سفر است، روزهای دیگر را به جای آن روزه بگیرد. خداوند، راحتی شما را میخواهد نه زحمت شما را! هدف این است که این روزها را تکمیل کنید و خدا را برای اینکه شما را هدایت کرده، بزرگ بشمرید؛ باشد که شکرگزاری کنید![3]
4. آمیزش جنسی با همسرانتان در شبِ روزهایی که روزه میگیرید، حلال است. آنها لباس شما هستند و شما لباس آنها. خداوند میدانست شما به خود خیانت میکردید؛ پس توبه شما را پذیرفت و شما را بخشید. اکنون با آنها آمیزش کنید و آنچه را خدا برای شما مقرر داشته، طلب نمایید! و بخورید و بیاشامید تا رشته سپید صبح از رشته سیاه برای شما آشکار گردد! سپس روزه را تا شب، تکمیل کنید و درحالیکه در مساجد به اعتکاف پرداخته اید، با زنان آمیزش نکنید! این مرزهای الهی است؛ پس به آن نزدیک نشوید! خداوند اینچنین آیات خود را برای مردم روشن میسازد، باشد که پرهیزکار گردند.[4]
5. (از این غذای لذیذ) بخور و (از آن آب گوارا) بنوش و چشمت را (به این مولود جدید) روشن دار و هرگاه کسی از انسانها را دیدی، (با اشاره) بگو: من برای خداوند رحمان روزهای نذر کرده ام، بنابراین امروز با هیچ انسانی سخن نمیگویم (و بدان که این نوزاد خودش از تو دفاع خواهد کرد)![5]
6. هیچ فرد باایمانی مجاز نیست که مؤمنی را به قتل برساند، مگر اینکه این کار از روی خطا و اشتباه از او سر زند و (درعین حال) کسی که مؤمنی را از روی خطا به قتل رساند، باید یک برده مؤمن را آزاد کند و خونبهایی به کسان او بپردازد، مگر اینکه آنها خونبها را ببخشند و اگر مقتول از گروهی باشد که دشمن شما هستند، ولی مقتول باایمان بوده، (تنها) باید یک بردهٔ مؤمن را آزاد کند (و پرداختن خونبها لازم نیست) و اگراز جمعیتی باشد که میان شما و آنها پیمانی برقرار است، باید خونبهای او را به کسان او بپردازد و یک برده مؤمن (نیز) آزاد کند و آن کس که دسترسی (به آزادکردن برده) ندارد، دو ماه پی در پی روزه میگیرد. این (یک نوع تخفیف و) توبه الهی است و خداوند، دانا و حکیم است.[6]
7. کسانی که همسران خود را «ظهار» میکنند، سپس از گفته خود باز میگردند، باید پیش از آمیزش جنسی با هم، بردهای را آزاد کنند؛ این دستوری است که به آن اندرز داده میشوید و خداوند به آنچه انجام میدهید، آگاه است.[7]
8. پس کسی که توانایی (آزادکردن برده ای) نداشته باشد، دو ماه پیدرپی قبل از آمیزش روزه بگیرد و کسی که این را هم نتواند، شصت مسکین را اطعام کند. این برای آن است که به خدا و رسولش ایمان بیاورید. اینها مرزهای الهی است و کسانی که با آن مخالفت کنند، عذاب دردناکی دارند.[8]
9. خداوند شما را به خاطر سوگندهای بیهوده (خالی از اراده) مؤاخذه نمیکند، ولی در برابر سوگندهایی که (از روی اراده) محکم کردهاید، مؤاخذه مینماید. کفاره اینگونه قسمها، اطعام ده نفر مستمند، از غذاهای معمولی است که به خانواده خود میدهید، یا لباس پوشاندن بر آنها و یا آزادکردن یک برده و کسی که هیچکدام از اینها را نیابد، سه روز روزه میگیرد. این، کفاره سوگندهای شماست به هنگامی که سوگند یاد میکنید. و سوگندهای خود را حفظ کنید. خداوند آیات خود را اینچنین برای شما بیان میکند، شاید شکر او را به جا آورید![9]
10. به یقین مردان مسلمان و زنان مسلمان، مردان باایمان و زنان باایمان، مردان مطیع فرمان خدا و زنان مطیع فرمان خدا، مردان راست‌گو و زنان راست‌گو، مردان صابر و شکیبا و زنان صابر و شکیبا، مردان فروتن و زنان فروتن، مردان انفاق کننده و زنان انفاق کننده، مردان روزه دار و زنان روزه دار، مردان پاکدامن و زنان پاکدامن و مردانی که بسیار بهیاد خدا هستند و زنانی که بسیار بهیاد خدا هستند، خداوند برای همه آنها مغفرت و پاداش عظیمی فراهم کرده است.[10]
روایات
خطبه رسول اکرم(ص) را به علت اهمیت آن، در طلیعه روایات انتخابی روزه آوردیم و به دلیل اینکه ترجمه همه آن، طولانی میشود، فرازهایی از آن را با مختصری توضیح بیان میکنیم.[11]
الف) فرازهایی از خطبه شعبانیه
■ «قَدْ اَقْبَلَ إلَیکُمْ شَهْرُ اللهِ»؛ ماه خدا به شما روی آورد. در این ماه صوم الله مطرح است، چون روزه مال خداست و این ماه، ماه روزه است؛ لذا ماه مبارک رمضان را «شهر الله» مینامند.
■ «بِالبَرَکَةِ وَ الرَّحْمَةِ وَ الْمَغْفِرَةِ»؛ ماه رمضان، ماه برکت و رحمت و مغفرت است. برکت، خیر مستدام است؛ یعنی آنچه که میماند. به همین سبب به گودالهایی که در بیابان آب در آن جمع میشود و میماند نیز «برکه» میگویند. این ماه همراه برکت، رحمت و مغفرت است. رحمت و مغفرت تنها آمرزش از گناهان نیست؛ خدای سبحان آن درجات عالیه را هم رحمت مینامد. رحمت خاصه که مخصوص مؤمنین است (انّ رحمة الله قریب من المحسنین)، در ماه مبارک رمضان تحصیل این رحمت، آسان است.
■ «هُوَ شَهْرٌ دُعِیتُم فِیهِ إِلیٰ ضِیٰافَةِ اللهِ»؛ در این ماه شما مهمان خدا هستید. مهمان باید کاری بکند که صاحبخانه میکند. مهمان خدایی که «یُطْعِم و لا یُطعَم» است. اگر خدای سبحان میبخشد و نمیگیرد، انسان هم باید در این ماه خویی پیدا کند که ببخشد و نگیرد. چون هیچ دستی بهتر از دست بخشنده و بدتر از دستگیرنده نیست. خوی گدامنشی را خدا دوست ندارد. از وصیتهای پیامبر است: «الید العلیا خیر من الید السفلی»؛ دست بالایی بهتر از دست پایینی است. در شبهای مبارک ماه رمضان به ما می آموزند: «خدایا تو که دینت را حفظ میکنی و ممکن نیست دست از دینت برداری، آن توفیق را بده که دین تو بهدست من زنده شود»، نه آنکه دیگران چنین کنند و من سر آن سفره بنشینم. ما مهمان چنین خدایی هستیم. خدا کریم است؛ از خدا کرامت را برای خود و برای همه بخواهید.
■ «و صلوا ارحامکم و احفظوا السنتکم»؛ صلهارحام و زبانتان را حفظ کنید؛ نه تنها در روز که روزه هستید، بلکه در تمام ماه، زیرا این امور، آداب روزه نیست، آداب ماه روزه است؛ پس حرمت همه این ماه را باید نگه داشت و زبان را حفظ کرد. روزه دار باید تلاش کند تا علوم الهی، حدیث، تفسیر، امر به معروف و نهی از منکر و امثال آن را فرا گیرد . اینکه حضرت سفارش میکند مواظب زبانتان باشید، چه در حال روزه گرفتن و چه هنگام افطار در شب، برای آن است که انسان را از مرحله آداب به مرحله اسرار برساند.
■ «وغضّوا ابصارکم عما لا یحلّ النظر الیه»؛ چشمهایتان را از چیزی که نگاه به آن حلال نیست، بپوشانید. گاهی انسان مبتلا به نگاه به نامحرم است: «النظرة سهم من سهام ابلیس»؛ نگاه به نامحرم تیری از تیرهای شیطان است که در اثر تمرین و تهذیب نفس میتوان از این خطر رهایی پیدا کرد؛ گاهی بدش نمیآید که نامه ها و نوشته های دیگران را ببیند، این هم صحیح نیست و کسی حق ندارد چنین کاری را انجام دهد. فرمودند در ماه مبارک رمضان به نامحرم و چیزی که نگاه به آن حلال نیست، نگاه نکنید نه فقط در روز.
■ «و تحننوا علی ایتام الناس، کما یتحنن علی ایتامکم»؛ اگر علاقه مندید که پس از مرگ شما با فرزندانتان با مهربانی رفتار کنند، شما هم با بازماندگان دیگران با مهربانی رفتار کنید، مخصوصاً با بازماندگان شهدا؛ آنها بیش از هر چیزی به محبت نیازمندند. این محبت ملاطی است که بنا روی آن استوار است.
■ «و توبوا الی الله من ذنوبکم»؛ از گناهانتان در این ماه توبه کنید که این هم جزء آداب این ماه است. گناه، دو اثر در وجود انسان میگذارد: یک اثر آن، معنوی است که روح را از روحانیت و نورانیت میاندازد، معنویت را در انسان ضعیف میکند و راه رحمت الهی را بر او میبندد. اثر دیگرش این است که در صحنه مبارزات اجتماعی، جایی که احتیاج به پشتکار و مقاومت و نشاندادن اقتدار واراده انسان است، این گناهان گریبان او را میگیرد و اگر عامل دیگری نباشد که این ضعف را جبران کند، انسان را از پا در میآورد. البته گاهی ممکن است عوامل دیگری مثل یک صفت و یا کار خوب در انسان باشد که جبران کند؛ بحث بر سر آن موارد نیست. گناه، فی نفسه اثرش این است. به هرحال، خدای متعال نعمت بزرگی به نام «مغفرت» به انسان داده فرموده است اگر شما از کاری که کردید پشیمان شدید، باب استغفار و توبه باز است. انسان با گناهی که مرتکب میشود، مثل این است که زخمی به بدن خود زده و میکروبی را واردش کرده باشد، بیماری اجتناب ناپذیر است؛ اگر میخواهد اثر این زخم و این بیماری و این ضربه، در وجودش از بین برود، باید توبه و استغفار کند. اگر برگردد، خدای متعال قطعاً جبران خواهد کرد.
■ «وارفعوا الیه ایدیکم بالدعاء فی اوقات صلواتکم»؛ در هنگام نماز دستهایتان را به دعا بردارید که این دعاها مستجاب است.
■ «ایها الناس ان انفسکم مرهونة باعمالکم ففکوها باستغفارکم»؛ ای مردم! شما آزاد نیستید، جانتان در گرو کارهایتان است؛ پس آن را با استغفار آزاد کنید؛ یعنی قفسی و طنابی از کارهایتان ساختهاید و دست و بال خود را با آنها بسته اید؛ پس شما در رهن و گرو هستید.
معمولاً کسی که بدهکار است، چیزی گرو میسپارد. اگر مالی به کسی بدهکار باشد، متاعی (خانه و فرش و...) را گرو میگذارد، اما اگر از لحاظ عقیده و اخلاق و عمل صالح بدهکار باشد، دیگر با مال قابل گرو نیست، اینجا خود شخص را گرو میگیرند. آزاد، انسانی است که شهوات را ترک کند. امیرالمؤمنین(ع) نیز میفرماید: کسی که شهوتها را ترک بکند، آزاد است.[12]
نعمتی همچون نعمت آزادی بسیار کم است. از برجستهترین وظایف انسان در ماه مبارک رمضان این است که آزادی خود را در این ماه تأمین کند؛ چنانکه پیامبر(ص) فرمود: در این ماه (ماه رمضان) خودتان را با استغفار و طلب مغفرت آزاد کنید. خداوند هم در قرآن کریم میفرماید:: «کلّ امرء بما کسب رهین، کل امرء بما کسبت رهینة، الا اصحاب الیمین».
همهٔ مردم گرفتارند جز اصحاب یمین که آزادمردان عالماند و آزادانه زندگی میکنند و اینکه گفتند چندین بار در شبانه روز بگویید «استغفرالله ربی و اتوب الیه» و در نماز و غیرنماز برای خود و دیگران طلب مغفرت کنید برای آن است که این میله های فولادین را یکی پس از دیگری بشکنید و از بین ببرید و آزاد شوید.
■ «و ظهورکم ثقیلة من اوزارکم فخفّفوا عنها بطول سجودکم»؛ پشتهای شما از بار گناهانتان سنگین است؛ سبک کنید آن را با طولانی‌کردن سجده هایتان.
امام سجاد(ع) در دعای ابوحمزه ثمالی جریان برخاستن از قبر و صحنه قیامت را به خوبی ترسیم فرموده است: خدایا روزی که ما از قبر برخاستیم و بار سنگین گناه هم بر دوشمان است، گاهی چپ را نگاه میکنیم، گاه راست را نگاه میکنیم تا ببینیم باربری پیدا میشود که این بار را ببرد، میبینیم کسی نیست. افتان و خیزان این بارها را خودمان باید بهدوش بکشیم. گناه سنگین است؛ سجده های طولانی بار گناه را کم و پشت را سبک میکند.
■ «ایها الناس من فطّر منکم صائما...»؛ هر کس در راه خدا، در ماه مبارک رمضان به روزه دار افطاری بدهد، مثل آن است که بندهای آزاد کرده است و گناهان گذشته او هم بخشیده میشود. عرض کردند یا رسول الله: با اینکه افطاریدادن اینقدر فضیلت دارد، همه ما قدرت این کار را نداریم. فرمود: اگر میتوانید با یک خرما یا نیمی از آن افطار بدهید، چنین کنید.
■ «و من اکثر من الصلوات علیّ ثقل الله میزانه یوم تخفف فیه الموازین»؛ هر کس در این ماه بر من زیاد صلوات بفرستد، ترازوی اعمالش سنگین خواهد شد؛ روزی که ترازوی اعمال بسیاری از مردم سبک است.
به سبب عظمت این ذکر و کارایی فراوان آن به اهمیت صلوات و و کیفیت آن به طور خلاصه اشاره میشود:
اهمیت صلوات
محمد بن مسلم در روایتی از امام صادق(ع) نقل کرده که فرمودند: در ترازوی اعمال چیزی سنگینتر از صلوات نیست.[13]
در روایت دیگری میفرماید که پیامبر(ص) فرمود: بر من زیاد صلوات بفرستید؛ همانا صلوات بر من نور است در قبر و بر صراط و در بهشت.[14]
امام رضا(ع) فرمود: صلوات بر محمد و آل محمد نزد خدای عزوجل معادل سبحان الله گفتن و لااله الاالله گفتن و الله اکبرگفتن است.[15]
کیفیت صلوات
رسول گرامی اسلام(ص) فرمودند: هر کس بر من صلوات بفرستد، ولی بر خاندانم صلوات نفرستد، حتی بوی بهشت را هم استشمام نمیکند.[16]
برای رسیدن به عافیت و برآورده شدن حاجت و از بین بردن نفاق و خارجشدن از گناهان باید همیشه به خصوص در ماه مبارک رمضان صلوات بر لب باشد.
■ «ایها الناس ابواب الجنان فی هذا الشهر مفتّحة فاسئلوا ربکم ان لا یغلقها علیکم و ابواب النیران مغلقة فاسئلوا ربکم ان لا یفتحها علیکم»؛ ای مردم! درهای بهشت در این ماه باز است، از خدا بخواهید که آنها را به روی شما نبندد و درهای جهنم بسته است، از خدا بخواهید آنها را بر روی شما باز نکند.
گرچه همواره در بهشت باز است، اما در این ماه بازتر است. وقتی بهشتیان وارد بهشت میشوند، کوبه در را میزنند، زیرا درزدن نوعی ادب است؛ صدای کوبه در «یا علی» است. این روایت از پیامبر است که جنس حلقه را و صدای آن را بیان میکند.[17] اما درهای جهنم وقتی جهنمیان وارد آن میشوند، بسته میشود و برای همیشه بسته میماند.
ب) خطبه امیرالمؤمنین
امام صادق(ع) از آباء گرام اش نقل میکند که امیرالمؤمنین در اولین روز ماه مبارک رمضان خطبه ای[18] در فضایل و مناقب و اوصاف ماه رمضان بیان کرده و در آن فضلیت این ماه را بر دیگر ماهها همچون فضلیت اهل بیت(ع) بر سایر مردم دانسته است.
در این خطبه، حضرت میفرماید: از حبیبم رسول خدا(ص) شنیدم که فرمود: خداوند ـ تبارک و تعالی ـ در هر شب از ماه رمضان آزاد شدگانی از آتش دارد که تعداد آنها را جز او نمیداند و در آخر ماه به تعداد آنچه در طول ماه آزاد کرده، آزاد می کند. در اینجا یکی از یارانش (شخصی از همدانیها) برخاست و گفت: یا امیرالمؤمنین! برای ما از آنچه حبیبت درباره رمضان گفته، بیشتر بگو. حضرت فرمود: بله، حبیبم به من فرمود: هر کس در ماه رمضان روزه بگیرد و نفسش را از حرام نگه دارد، وارد بهشت میشود.
همدانی گفت: بیشتر بگو. فرمود: از خلیلم شنیدم، میفرمود: کسی که از روی ایمان و با حساب روزه بگیرد، داخل بهشت میشود.
باز سؤال کرد و حضرت پاسخ داد: کسی که با حرام افطار نکند، وارد بهشت میشود.
باز سؤال کرد و امیرالمؤمنین فرمود: خلیلم به من خبر داد که سیدالوصیین در سید شهور کشته میشود. پس گفتم: یا رسول الله! سید شهور کدام است و سید وصیین کیست؟ فرمود: سید شهور، ماه رمضان است و سید وصیین تو هستی که در این ماه کشته میشوی.
فلسفه روزه
حدیث مفصلی است از حضرت علی بن موسی الرضا(ع) که در عیون آمده و متن آن را در پاورقی ملاحظه میکنید و به علت اهمیت آن، مانند خطبه ها، توضیحاتی مستقل برای آن می آوریم.
در این روایت به علت‌های روزه و پاسخ سؤالات دربارهٔ آن پرداخته میشود. روایت از فضل بن شاذان است.[19]
در عیون در آنچه فضل بن شاذان از امام رضا(ع) نقل کرده، آمده است:
ـ اگر گفته شود برای چه امر به روزه شده؟
گفته شده برای اینکه درد گرسنگی و تشنگی را بشناسند، پس بر بیچارگی آخرت پی ببرند و برای اینکه روزه دارِ خاشع و سرافکنده، مزدش را بگیرد. بر آنچه از گرسنگی و عطش متحمل شده، آگاه و صابر باشد. برای آنچه از نابودکردن شهوات در خود بهوجود آورده، لایق ثواب گردد و پنددهندهای در آینده برای او باشد و همچنین برای رفع تکلیف و اینکه راهنمایی برای آینده آنها باشد تا آنچه بر فقرا وارد میشود، بشناسند و حقوقی که در اموالشان بر گردن آنهاست، ادا کنند.
ـ اگر گفته شود چرا روزه در ماه رمضان است و در ماههای دیگر نیست؟
پاسخ این است: این ماهی است که قرآن در آن نازل شده که کتاب هدایتگر و بیان کننده هدایت برای مردم و جداکننده حق و باطل است و در آن خبر نبوت پیامبر(ص) و لیلةالقدر که برتر از هزار ماه است، آمده و در آن، همه امور حکمتآمیز جدا میشود. آن آغاز سال است که آنچه در تمام سال از خیر و شر یا منفعت و ضرر یا روزی و مرگ میباشد، مقدر میشود و به همین سبب قدر نامیده شده است.
ـ اگرگفته شود چرا امر به روزه برای یک ماه شده، نه کمتر یا بیشتر؟
گفته شده: برای اینکه قدرت افراد قوی و ضعیف در نظر گرفته شده و خداوند واجبات را واجب کرده بر آنهایی که قوی هستند و سپس به ضعیفان اجازه ترک آن را داده و قادرین بر آن را فضیلت بخشیده است. اگر به کمتر از آن اصلاح میشدند، آن را کمتر میکرد و اگر به بیشتر از آن احتیاج داشتند، بیشتر واجب میکرد (سؤالات دیگر را میتوانید از متن حدیث بخوانید).
احادیث دربارهٔ روزه
1. پیامبر اکرم(ص) فرمود: هرگاه روزه گرفتی، باید گوش و چشم و مو و جسم تو ـ و غیر از آن چیزهایی نام برد ـ روزه باشد؛ سپس فرمود: روزی که روزه هستی مثل روزی که روزه نیستی، نباشد.[20]
2. امیرالمؤمنین(ع) فرمود: روزه دوری جستن از حرامهاست؛ همانگونه که انسان از غذا و نوشیدنی دوری میکند.[21] و همچنین فرمود: همانا خداوند ـ عزوجل ـ ماه رمضان را مسابقهای برای آفریده ه ایش قرار داد که در آن با پیروی از او و خشنودی وی با هم مسابقه بدهند. عدهای در آن مسابقه پیش میافتند، پس رستگار میشوند و عده ای دیگر عقب میافتند، پس زیان میبینند.[22]
3. پیامبر(ص) فرمود که خدای تعالی میفرماید: همه کارهای خوب انسانها هر حسنه ای، ده تا هفتصد حسنه و مانند آن پاداش داده میشود، مگر روزه؛ پس همانا روزه برای من است و پاداش آن خودم هستم (پاداش روزه را خودم میدهم). طعام را به خاطر من ترک میکند، او برای من چنین میکند و من هم پاداش او را میدهم. او برای من نوشیدنیها را ترک میکند و من خود پاداش او را میدهم. همانا بوی دهان روزه دار نزد من از مشک خوشبوتر است.[23]
4. ابن عجلان میگوید: شنیدم امام صادق(ع) فرمود: روزه فقط اجتناب از خوردنی وآشامیدنی تنها نیست، پس هرگاه صائم بودی، باید گوش و چشم و زبان و شکم و فرج تو روزه باشد. پس دست و فرجت را حفظ کن و بیشتر ساکت باش، مگر سخنگفتن به‌جا و با خدمتکارت مدارا کن.[24]
5. امیرالمؤمنین(ع) فرمود: پس به راستی تقوا در حال حاضر نگه‌دارنده و سپر میباشد و در آینده راهی به سوی بهشت است.[25]
6. پیامبر گرامی اسلام(ص) فرمود: روزه سپری در برابر آفات دنیاست و جلوگیریکنندهای از عذاب آخرت، پس هرگاه روزه گرفتی، نیت کن که خود را از شهوات نگه داری و از گامهای شیطان بپرهیزی. خود را بهجای مریضی قرار بده که میلی به خوردنی و نوشیدنی ندارد. انتظار دارد که هرچه زودتر از بیماری گناه درمان شده و باطنش از کدورتها پاک گشته و از غفلت و تاریکی که او را از اخلاص دور میکند، نجات بخشد.[26]
همچنین فرمود: آنچه شیطان را از ما دور میکند، روزه است که رویش را سیاه میکند. و در جایی دیگر فرمود که خداوند ـ تبارک و تعالی ـ فرموده: روزه برای من است و من جزای آنم (من خود جزای آن را میدهم) و برای روزه دار دو شادی است: هنگامی که افطار میکند و هنگامی که پروردگارش را ملاقات میکند. به خدایی که جان محمد در دست اوست، نَفَس انسان روزه دار نزد خدا از بوی مشک خوشایندتر است.[27]
7. اباعبدالله(ع) فرمود: همانا روزه، تنها از خوردن و آشامیدن نیست. سپس فرمود: مریم گفت من برای خدا روزهای نذر کردم ـ یعنی روزه سکوت و در نسخه دیگری یعنی سکوت ـ پس وقتی روزه گرفتی، زبانتان را حفظ کنید و چشمانتان را ببندید و با هم دعوا نکنید و حسد نورزید و فرمود: رسول خدا(ص) شنید زنی کنیزش را فحش میدهد درحالیکه روزه بود، پس طعامی خواست و به او گفت: بخور! آن زن گفت: من روزهام. پیامبر(ص) فرمود: چگونه روزهاید درحالیکه به کنیزت فحش میدهی! روزه فقط پرهیز از خوردن و نوشیدن تنها نیست و امام حسین(ع) فرمود: هرگاه روزه گرفتی، پس باید گوش و چشم تو از حرام و زشتی امساک کند و جدل و اذیت نوکر را واگذاری و باید وقار روزه دار داشته باشی و روز روزه ات مثل روز افطارت نباشد.[28]
8. از حسن‌بن‌علی بن ابی‌طالب(ع) روایت شده که فرمود: گروهی از یهود نزد پیامبر(ص) آمدند، پس اعلم آنها از مسائلی سؤال کرد، از جمله پرسید: برای چه خداوند روزه را بر امت تو به مدت سی روز و بر امتهای دیگر بیشتر از آن واجب کرد؟ پیامبر(ص) فرمود: همانا آدم(ع) وقتی از درخت خورد، سی روز در شکمش ماند؛ پس خداوند سی روز گرسنگی و تشنگی بر ذریه اش واجب کرد و اینکه شب میخورید تفضّلی از جانب خداوند بر شماست و همچنین بر آدم، پس بر امت من واجب شد؛ سپس این آیه را خواند:
روزه در روزهای مشخص شده بر شما واجب شد همانطور که بر کسانی که پیش از شما بودند، واجب شد. شاید پرهیزکار شوید!
یهودی گفت: ای محمد! راست گفتی. پس کسی که روزه بگیرد پاداشش چیست؟ پیامبر(ص) فرمود: مؤمنی نیست که روزه رمضان را بگیرد، مگر اینکه خداوند ـ عزوجل ـ هفت خصلت را بر او واجب میکند: نخست: حرام در جسمش ذوب میشود. دوم: از رحمت خدا دور نمیشود. سوم: گناه پدرش آدم را میپوشاند. چهارم: خداوند عزوجل سکرات مرگ را بر او آسان میکند. پنجم: در روز قیامت از تشنگی و گرسنگی در امان است. ششم: خداوند برائت از آتش را به او عطا میکند و هفتم: خداوند او را از طیبات بهشت بهرهمند میسازد. یهودی گفت: ای محمد! راست گفتی.[29]
9. امام صادق(ع) درباره آیه «واسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ» فرمود: معنای صبر، روزه است. وقتی بر شخصی ناراحتی و مشکلی وارد میشود، پس روزه بگیرد؛ همانا خداوند ـ عزوجل ـ میفرماید از صبر کمک بگیرید، یعنی از روزه.[30]
همچنین از پیامبر(ص) نقل میکند که فرمود: روزه دار تا زمانی که غیبت مسلمانی نکرده باشد، در عبادت است؛ اگرچه در رختخوابش باشد.[31]
10. امام صادق(ع) فرمود: کسی که برای خداوند ـ عزوجل ـ یک روز در شدت گرما روزه بگیرد، پس تشنه شود، خداوند هزار فرشته موکل میکند صورتش را مسح کرده و به او بشارت بدهند ـ تا هنگامی که افطار کند ـ که خداوند فرمود: چه پاکیزه است بوی تو و روح تو؛ فرشتگان من شاهد باشید که او را آمرزیدم.[32]
11. راوی گوید از امام صادق(ع) شنیدم که فرمود: هرگاه مؤمن عملش را نیکو کند، خداوند برای عملش هفتاد برابر پاداش نیک میدهد و آن گفتهٔ خداوند است که فرمود: «برای هر کس بخواهد چندین برابر میکند». پس کارهایتان را برای خدا نیکو انجام دهید. پس گفتم: احسان چیست؟ گفت: هرگاه نماز خواندی، رکوع و سجودش را نیکو انجام دهی و هرگاه روزه گرفتی از هرچه باعث فساد روزه ات میشود پرهیز کنی، و هرگاه حج به جا میآوری، آنچه در حجو عمرهات بر تو حرام است، از آن پرهیز کنی و فرمود: هر عملی که انجام میدهی، از پلیدی پاک باشد.[33]
[1]. «یا ایهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیامُ کَما کُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتقون» (بقره، آیه 183).
[2]. «أَیَّاماً مَعْدُوداتٍ فَمَنْ کانَ مِنْکُمْ مَرِیضاً أَوْ عَلى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَیَّامٍ أُخَرَ وَ عَلَى الَّذِینَ یُطِیقُونَهُ فِدْیَةٌ طَعامُ مِسْکِینٍ فَمَنْ تَطَوَّعَ خَیْراً فَهُوَ خَیْرٌ لَهُ وَأَنْ تَصُومُواخَیْرٌلَکُمْإِنْ کُنْتُمْ تَعْلمون» (بقره، آیه 184).
[3]. «شَهْرُ رَمَضانَ الَّذِی أُنْزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ هُدىً لِلنَّاسِ وَ بَیِّناتٍ مِنَ الْهُدى وَ الْفُرْقانِ فَمَنْ شَهِدَ مِنْکُمُ الشَّهْرَ فَلْیَصُمْهُ وَ مَنْ کانَ مَرِیضاً أَوْ عَلى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْأ َیَّامٍأ ُخَرَ یُرِیدُ اللَّهُ بِکُمُ الْیُسْرَ وَ لایُرِیدُ بِکُمُ الْعُسْرَ وَ لِتُکْمِلُوا الْعِدَّةَ وَ لِتُکَبِّرُوا اللَّهَ عَلى ما هَداکُمْ وَ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُون» (بقره، آیه 185).
[4]. «أُحِلَّ لَکُمْ لَیْلَةَ الصِّیامِ الرَّفَثُ إِلى نِسائِکُمْ هُنَّ لِباسٌ لَکُمْ وَ أَنْتُمْ لِباسٌ لَهُنَّ عَلِمَ اللَّهُ أَنَّکُمْ کُنْتُمْ تَخْتانُونَ أَنْفُسَکُمْ فَتابَ عَلَیْکُمْ وَ عَفا عَنْکُمْ فَالْآنَ بَاشِرُوهُنَّ وَ ابْتَغُوا ما کَتَبَ اللَّهُ لَکُمْ وَ کُلُوا وَ اشْرَبُوا حَتَّى یَتَبَیَّنَ لَکُمُ الْخَیْطُ الْأَبْیَضُ مِنَ الْخَیْطِ الْأَسْوَدِ مِنَ الْفَجْرِ ثُمَّ أَتِمُّوا الصِّیامَ إِلَى اللَّیْلِ وَ لا تُبَاشِرُوهُنَّ وَأَنْتُمْ عاکِفُونَ فِی الْمَساجِدِ تِلْکَ حُدُودُ اللَّهِ فَلاتَقْرَبُوها کَذلِکَی ُبَیِّنُ اللَّهُ آیاتِهِ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ یَتَّقُون» (بقره، آیه 187).
[5]. «فَکُلِی وَ اشْرَبِی وَ قَرِّی عَیْناً فَإِمَّا تَرَیِنَّ مِنَ الْبَشَرِ أَحَداً فَقُولِی إِنِّی نَذَرْتُ لِلرَّحْمنِ صَوْماً فَلَنْ أُکَلِّمَ الْیَوْمَ إِنْسِیًّا» (مریم، آیه 26).
[6]. «وَ ما کانَ لِمُؤْمِنٍ أَنْ یَقْتُلَ مُؤْمِناً إِلَّا خَطَأً وَ مَنْ قَتَلَ مُؤْمِناً خَطَأً فَتَحْرِیرُ رَقَبَةٍ مُؤْمِنَةٍ وَ دِیَةٌ مُسَلَّمَةٌ إِلى أَهْلِهِ إِلَّا أَنْ یَصَّدَّقُوا فَإِنْ کانَ مِنْ قَوْمٍ عَدُوٍّ لَکُمْ وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَتَحْرِیرُ رَقَبَةٍ مُؤْمِنَةٍ وَ إِنْ کانَ مِنْ قَوْمٍ بَیْنَکُمْ وَ بَیْنَهُمْ مِیثاقٌ فَدِیَةٌ مُسَلَّمَةٌ إِلى أَهْلِهِ وَ تَحْرِیرُ رَقَبَةٍ مُؤْمِنَةٍ فَمَنْ لَمْ یَجِدْ فَصِیامُ شَهْرَیْنِ مُتَتابِعَیْنِ تَوْبَةً مِنَ اللَّهِ وَ کانَ اللَّهُ عَلِیماً حَکِیماً» (نسا، آیه 92).
[7]. «و الَّذِینَ یُظاهِرُونَ مِنْ نِسائِهِمْثُمَّ یَعُودُونَ لِما قالُوا فتَحْرِیرَ رَقَبَة مِنْ قَبْلِ أَنْ یَتَمَاسَّا ذلِکُمْ تُوعَظُونَ بِهِ وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ خَبِیرٌ» (مجادله، آیه 3).
[8]. «فَمَنْ لَمْ یَجِدْ فَصِیامُ شَهْرَیْنِ مُتَتابِعَیْنِ مِنْ قَبْلِ أَنْ یَتَمَاسَّا فَمَنْ لَمْ یَسْتَطِعْ فَإِطْعامُ سِتِّینَ مِسْکِیناً ذلِکَ لِتُؤْمِنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ تِلْکَ حُدُودُ اللَّهِ وَ لِلْکافِرِینَ عَذابٌ أَلِیمٌ» (مجادلة، آیه 4).
[9]. «لا یُؤاخِذُکُمُ اللَّهُ بِاللَّغْوِفِیأَیْمانِکُمْ وَ لکِنْ یُؤاخِذُکُمْ بِما عَقَّدْتُمُ الْأَیْمانَ فَکَفَّارَتُهُ إِطْعامُ عَشَرَةِ مَساکِینَ مِنْ أَوْسَطِ ما تُطْعِمُونَ أَهْلِیکُمْ أَوْ کِسْوَتُهُمْ أَوْ تَحْرِیرُ رَقَبَةٍ فَمَنْ لَمْ یَجِدْ فَصِیامُ ثَلاثَةِ أَیَّامٍ ذلِکَ کَفَّارَةُ أَیْمانِکُمْ إِذا حَلَفْتُمْ وَ احْفَظُوا أَیْمانَکُمْ کَذلِکَ یُبَیِّنُ اللَّهُ لَکُمْ آیاتِهِ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُون» (مائدة، آیه 89).
[10]. «إ ِنَّ الْمُسْلِمِینَ وَ الْمُسْلِماتِ وَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِناتِ وَ الْقانِتِینَ وَ الْقانِتاتِ وَ الصَّادِقِینَ وَ الصَّادِقاتِ وَ الصَّابِرِینَ وَ الصَّابِراتِ وَالْخاشِعِینَ وَالْخاشِعاتِ وَالْمُتَصَدِّقِینَ وَ الْمُتَصَدِّقاتِ وَ الصَّائِمِینَ وَ الصَّائِماتِ وَ الْحافِظِینَ فُرُوجَهُمْ وَ الْحافِظاتِ وَ الذَّاکِرِینَ اللَّهَ کَثِیراً وَالذَّاکِراتِأَعَدَّاللَّهُلَهُمْ مَغْفِرَةً وَ أَجْراً عَظِیما» (الاحزاب، آیه 35).
[11]. حَدَّثَنَا مُحَمَّدُبْنُ‌إِبْرَاهِیمَ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ: حَدَّثَنَا أَحْمَدُبْنُ‌مُحَمَّدٍ الْهَمْدَانِیُّ قَالَ: حَدَّثَنَا عَلِیُّ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی‌الْحَسَنِ عَلِیِّ‌بْنِ‌مُوسَى‌الرِّضَا عَنْ أَبِیهِ مُوسَى‌بْنِ‌جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ الصَّادِقِ جَعْفَرِبْنِمُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ الْبَاقِرِ مُحَمَّدِبْنِ‌عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ زَیْنِ‌الْعَابِدِینَ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ أَبِیهِ سَیِّدِ الشُّهَدَاءِ الْحُسَیْنِ‌بْنِ‌عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ سَیِّدِ الْوَصِیِّینَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ(ع) قَالَ: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ(ص) خَطَبَنَا ذَاتَ یَوْمٍ فَقَالَ: أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّهُ قَدْ أَقْبَلَ إِلَیْکُمْ شَهْرُ اللَّهِ بِالْبَرَکَةِ وَ الرَّحْمَةِ وَ الْمَغْفِرَةِ شَهْرٌ هُوَ عِنْدَ اللَّهِ أَفْضَلُ الشُّهُورِ وَ أَیَّامُهُ أَفْضَلُ الْأَیَّامِ وَ لَیَالِیهِ أَفْضَلُ اللَّیَالِی وَ سَاعَاتُهُ أَفْضَلُ السَّاعَاتِ هُوَ شَهْرٌ دُعِیتُمْ فِیهِ إِلَى ضِیَافَةِ اللَّهِ وَ جُعِلْتُمْ فِیهِ مِنْ أَهْلِ کَرَامَةِ اللَّهِ أَنْفَاسُکُمْ فِیهِ تَسْبِیحٌ وَ نَوْمُکُمْ فِیهِ عِبَادَةٌ وَ عَمَلُکُمْ فِیهِ مَقْبُولٌ وَ دُعَاؤُکُمْ فِیهِ مُسْتَجَابٌ فَاسْأَلُوا اللَّهَ رَبَّکُمْ بِنِیَّاتٍ صَادِقَةٍ وَ قُلُوبٍ طَاهِرَةٍ أَنْ یُوَفِّقَکُمْ لِصِیَامِهِ وَ تِلَاوَةِ کِتَابِهِ فَإِنَّ الشَّقِیَّ مَنْ حُرِمَ غُفْرَانَ اللَّهِ فِی هَذَا الشَّهْرِ الْعَظِیمِ وَ اذْکُرُوا بِجُوعِکُمْ وَ عَطَشِکُمْ فِیهِ جُوعَ یَوْمِ الْقِیَامَةِ وَ عَطَشَهُ وَ تَصَدَّقُوا عَلَى فُقَرَائِکُمْ وَ مَسَاکِینِکُمْوَ وَقِّرُوا کِبَارَکُمْ وَ ارْحَمُوا صِغَارَکُمْ وَ صِلُوا أَرْحَامَکُمْ وَ احْفَظُوا أَلْسِنَتَکُمْ وَ غُضُّوا عَمَّا لَا یَحِلُّ النَّظَرُ إِلَیْهِ أَبْصَارَکُمْ وَ عَمَّا لَا یَحِلُّ الِاسْتِمَاعُ إِلَیْهِ أَسْمَاعَکُمْ وَ تَحَنَّنُوا عَلَى أَیْتَامِ النَّاسِ یُتَحَنَّنْ عَلَى أَیْتَامِکُمْ وَ تُوبُوا إِلَى اللَّهِ مِنْ ذُنُوبِکُمْ وَ ارْفَعُوا إِلَیْهِ أَیْدِیَکُمْ بِالدُّعَاءِ فِی أَوْقَاتِ صَلَاتِکُمْ فَآنها أَفْضَلُ السَّاعَاتِ یَنْظُرُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِیهَا بِالرَّحْمَةِ إِلَى عِبَادِهِ یُجِیبُهُمْ إِذَا نَاجَوْهُ وَ یُلَبِّیهِمْ إِذَا نَادَوْهُ وَ یُعْطِیهِمْ إِذَا سَأَلُوهُ وَ یَسْتَجِیبُ لَهُمْ إِذَا دَعَوْهُ أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ أَنْفُسَکُمْ مَرْهُونَةٌ بِأَعْمَالِکُمْ فَکُفُّوهَا بِاسْتِغْفَارِکُمْ وَ ظُهُورُکُمْ ثَقِیلَةٌ مِنْ أَوْزَارِکُمْ فَخَفِّفُوا عَنْهَا بِطُولِ سُجُودِکُمْ وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ تَعَالَى ذِکْرُهُ أَقْسَمَ بِعِزَّتِهِ أَنْ لَا یُعَذِّبَ الْمُصَلِّینَ وَ السَّاجِدِینَ وَ أَنْ لَا یُرَوِّعَهُمْ بِالنَّارِ یَوْمَ یَقُومُ النَّاسُ لِرَبِّ الْعالَمِینَ أَیُّهَا النَّاسُ مَنْ فَطَّرَ مِنْکُمْ صَائِماً مُؤْمِناً فِی هَذَا الشَّهْرِ کَانَ لَهُ بِذَلِکَ عِنْدَ اللَّهِ عِتْقُ نَسَمَةٍ وَ مَغْفِرَةٌ لِمَا مَضَى مِنْ ذُنُوبِهِ فَقِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ لَیْسَ کُلُّنَا یَقْدِرُ عَلَى ذَلِکَ فَقَالَ(ص) اتَّقُوا النَّارَ وَ لَوْ بِشِقِّ تَمْرَةٍ اتَّقُوا النَّارَ وَ لَوْ بِشَرْبَةٍ مِنْ مَاءٍ أَیُّهَا النَّاسُ مَنْ حَسَّنَ مِنْکُمْ فِی هَذَا الشَّهْرِ خُلُقَهُ کَانَ لَهُ جَوَازٌ عَلَى الصِّرَاطِ یَوْمَ تَزِلُّ فِیهِ الْأَقْدَامُ وَ مَنْ خَفَّفَ فِی هَذَا الشَّهْرِ عَمَّا مَلَکَتْ یَمِینُهُ خَفَّفَ اللَّهُ عَلَیْهِ حِسَابَهُ وَ مَنْ کَفَّ فِیهِ شَرَّهُ کَفَّ اللَّهُ عَنْهُ غَضَبَهُ یَوْمَ یَلْقَاهُ وَ مَنْ أَکْرَمَ فِیهِ یَتِیماً أَکْرَمَهُ اللَّهُ یَوْمَ یَلْقَاهُ وَ مَنْ وَصَلَ فِیهِ رَحِمَهُ وَصَلَهُ اللَّهُ بِرَحْمَتِهِ یَوْمَ یَلْقَاهُ وَ مَنْ قَطَعَ فِیهِ رَحِمَهُ قَطَعَ اللَّهُ عَنْهُ رَحْمَتَهُ یَوْمَ یَلْقَاهُ وَ مَنْ تَطَوَّعَ فِیهِبِصَلَاةٍ کَتَبَ اللَّهُ لَهُ بَرَاءَةً مِنَ النَّارِ وَ مَنْ أَدَّى فِیهِ فَرْضاً کَانَ لَهُ ثَوَابُ مَنْ أَدَّى سَبْعِینَ فَرِیضَةً فِیمَا سِوَاهُ مِنَ الشُّهُورِ وَ مَنْ أَکْثَرَ فِیهِ مِنَ الصَّلَوَاتِ عَلَیَّ ثَقَّلَ اللَّهُ مِیزَانَهُ یَوْمَ تَخِفُّ الْمَوَازِینُ وَ مَنْ تَلَا فِیهِ آیَةً مِنَ الْقُرْآنِ کَانَ لَهُ مِثْلُ أَجْرِ مَنْ خَتَمَ الْقُرْآنَ فِی غَیْرِهِ مِنَ الشُّهُورِ أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ أَبْوَابَ الْجِنَانِ فِی هَذَا الشَّهْرِ مُفَتَّحَةٌ فَاسْأَلُوا رَبَّکُمْ أَنْ لَا یُغَلِّقَهَا عَلَیْکُمْ وَ أَبْوَابَ النِّیرَانِ مُغَلَّقَةٌ فَاسْأَلُوا رَبَّکُمْ أَنْ لَا یُفَتِّحَهَا عَلَیْکُمْ وَ الشَّیَاطِینَ مَغْلُولَةٌ فَاسْأَلُوا رَبَّکُمْ أَنْ لَا یُسَلِّطَهَا عَلَیْکُمْ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ(ع): فَقُمْتُ فَقُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ مَا أَفْضَلُ الْأَعْمَالِ فِی هَذَا الشَّهْرِ فَقَالَ :یَا أَبَا الْحَسَنِ أَفْضَلُ الْأَعْمَالِ فِی هَذَا الشَّهْرِ الْوَرَعُ عَنْ مَحَارِمِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ ثُمَّ بَکَى فَقُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ مَا یُبْکِیکَ؟ فَقَالَ: یَا عَلِیُّ أَبْکِی لِمَا یُسْتَحَلُّ مِنْکَ فِی هَذَا الشَّهْرِ کَأَنِّی بِکَ وَ أَنْتَ تُصَلِّی لِرَبِّکَ وَ قَدِ انْبَعَثَ أَشْقَى الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ شَقِیقُ عَاقِرِ نَاقَةِ ثَمُودَ فَضَرَبَکَ ضَرْبَةً عَلَى قَرْنِکَ فَخَضَبَ مِنْهَا لِحْیَتَکَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ(ع): قُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ ذَلِکَ فِی سَلَامَةٍ مِنْ دِینِی فَقَالَ: فِی سَلَامَةٍ مِنْ دِینِکَ ثُمَّ قَالَ(ص): یَا عَلِیُّ مَنْ قَتَلَکَ فَقَدْ قَتَلَنِی وَ مَنْ أَبْغَضَکَ فَقَدْ أَبْغَضَنِی وَ مَنْ سَبَّکَ فَقَدْ سَبَّنِی لِأَنَّکَ مِنِّی کَنَفْسِی رُوحُکَ مِنْ رُوحِی وَ طِینَتُکَ مِنْ طِینَتِی إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى خَلَقَنِی وَ إِیَّاکَ وَ اصْطَفَانِی وَ إِیَّاکَ وَ اخْتَارَنِی لِلنُّبُوَّةِ وَ اخْتَارَکَ لِلْإِمَامَةِ فَمَنْ أَنْکَرَ إِمَامَتَکَ فَقَدْ أَنْکَرَ نُبُوَّتِی یَا عَلِیُّ أَنْتَ وَصِیِّی وَ أَبُو وُلْدِی وَ زَوْجُ ابْنَتِی وَ خَلِیفَتِی عَلَى أُمَّتِی فِی حَیَاتِی وَ بَعْدَمَوْتِی أَمْرُکَ أَمْرِی وَ نَهْیُکَ نَهْیِی أُقْسِمُ بِالَّذِی بَعَثَنِی بِالنُّبُوَّةِ وَ جَعَلَنِی خَیْرَ الْبَرِیَّةِ إِنَّکَ لَحُجَّةُ اللَّهِ عَلَى خَلْقِهِ وَ أَمِینُهُ عَلَى سِرِّهِ وَ خَلِیفَتُهُ عَلَى عِبَادِهِ.
[12]. قال علی(ع): من ترک الشهوات کان حراً؛ (کنزالفوائد، ج 1، ص350).
[13]. ما فی المیزا ن شیء أثقل من الصلوات علی محمّد و آل محمّد؛ (وسائلالشیعه،ج7، ص192، ح9087).
[14]. قَالَ النَّبِیُّ(ص): أَکْثِرُوا الصَّلَاةَ عَلَیَّ فَإِنَّ الصَّلَاةَ عَلَیَّ نُورٌ فِی الْقَبْرِ وَ نُورٌ عَلَى الصِّرَاطِ وَ نُورٌ فِی الْجَنَّة؛ دعوات راوندی، ص216 ح 581.
[15]. سفینةالبحار، ج 5، ص173.
[16]. همان.
[17]. عَنِ ابْنِ‌عَبَّاسٍ عَنِ النَّبِیِّ(ص) قَالَ: إِنَّ حَلْقَةَ بَابِ الْجَنَّةِ مِنْ یَاقُوتَةٍ حَمْرَاءَ عَلَى صَفَائِحِ الذَّهَبِ فَإِذَا دُقَّتِ الْحَلْقَةُ عَلَى الصَّفْحَةِ طَنَّتْ وَ قَالَتْ یَا عَلِیُّ؛ بحارالانوار، ج 8، ص122، ح 13.
[18]. جَعْفَرِ بْنِ‌مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ(ع) قَالَ: خَطَبَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ(ع) فِی أَوَّلِ یَوْمٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ فِی مَسْجِدِ الْکُوفَةِ فَحَمِدَ اللَّهَ بِأَفْضَلِ الْحَمْدِ وَ أَشْرَفِهَا وَ أَبْلَغِهَا وَ أَثْنَى عَلَیْهِ بِأَحْسَنِ الثَّنَاءِوَ صَلَّى عَلَى مُحَمَّدٍ نَبِیِّهِ(ص) ثُمَّ قَالَ: أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ هَذَا الشَّهْرَ شَهْرٌ فَضَّلَهُ اللَّهُ عَلَى سَائِرِ الشُّهُورِ کَفَضْلِنَا أَهْلَ الْبَیْتِ عَلَى سَائِرِ النَّاسِ وَ هُوَ شَهْرٌ یُفْتَحُ فِیهِ أَبْوَابُ السَّمَاءِ وَ أَبْوَابُ الرَّحْمَةِ وَ یُغْلَقُ فِیهِ أَبْوَابُ النِّیرَانِ وَ هُوَ شَهْرٌ یُسْمَعُ فِیهِ النِّدَاءُ وَ یُسْتَجَابُ فِیهِ الدُّعَاءُ وَ یُرْحَمُ فِیهِ الْبُکَاءُ وَ هُوَ شَهْرٌ فِیهِ لَیْلَةٌ نَزَلَتِ الْمَلَائِکَةُ فِیهَا مِنَ السَّمَاءِ فَتُسَلِّمُ عَلَى الصَّائِمِینَ وَ الصَّائِمَاتِ بِإِذْنِ رَبِّهِمْ إِلَى مَطْلَعِ الْفَجْرِ وَ هِیَ لَیْلَةُ الْقَدْرِ قُدِّرَ فِیهَا وَلَایَتِی قَبْلَ أَنْ خُلِقَ آدَمُ(ع) بِأَلْفَیْ عَامٍ صِیَامُ یَوْمِهَا أَفْضَلُ مِنْ صِیَامِ أَلْفِ شَهْرٍ وَ الْعَمَلُ فِیهَا أَفْضَلُ مِنَ الْعَمَلِ فِی أَلْفِ شَهْرٍ أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ شُمُوسَ شَهْرِ رَمَضَانَ لَتَطْلَعُ عَلَى الصَّائِمِینَ وَ الصَّائِمَاتِ وَ إِنَّ أَقْمَارَهُ لَیَطْلَعُ عَلَیْهِمْ بِالرَّحْمَةِ وَ مَا مِنْ یَوْمٍ وَ لَیْلَةٍ مِنَ الشَّهْرِ إِلَّا وَ الْبِرُّ مِنْ اللَّهِ تَعَالَى یَتَنَاثَرُ مِنَ السَّمَاءِ عَلَى هَذِهِ الْأُمَّةِ فَمَنْ ظَفِرَ مِنْ نِثَارِ اللَّهِ بَدْرَةً کَرُمَ عَلَى اللَّهِ یَوْمَ یَلْقَاهَا وَ مَا کَرُمَ عَبْدٌ عَلَى اللَّهِ إِلَّا جَعَلَ الْجَنَّةَ مَثْوَاهُ عِبَادَ اللَّهِ إِنَّ شَهْرَکُمْ لَیْسَ کَالشُّهُورِ أَیَّامُهُ أَفْضَلُ الْأَیَّامِ وَ لَیَالِیهِ أَفْضَلُ اللَّیَالِی وَ سَاعَاتُهُ أَفْضَلُ السَّاعَاتِ هُوَ شَهْرٌ الشَّیَاطِینُ فِیهِ مَغْلُولَةٌ مَحْبُوسَهٌ هُوَ شَهْرٌ یَزِیدُ اللَّهُ فِیهِ الْأَرْزَاقَ وَ الْآجَالَ وَ یُکْتَبُ فِیهِ وَفْدُ بَیْتِهِ وَ هُوَ شَهْرٌ یُقْبَلُ أَهْلُ الْإِیمَانِ بِالْمَغْفِرَةِ وَ الرِّضْوَانِ وَ الرَّوْحِ وَ الرَّیْحَانِ وَ مَرْضَاةِ الْمَلِکِ الدَّیَّانِ أَیُّهَا الصَّائِمُ تَدَبَّرْ أَمْرَکَ فَإِنَّکَ فِی شَهْرِکَ هَذَا ضَیْفُ رَبِّکَ انْظُرْ کَیْفَ تَکُونُ فِی لَیْلِکَ وَ نَهَارِکَ وَ کَیْفَ تَحْفَظُ جَوَارِحَکَ عَنْ مَعَاصِی رَبِّکَ انْظُرْ أَنْ لَا تَکُونَ بِاللَّیْلِ نَائِماً وَ بِالنَّهَارِ غَافِلًا فَیَنْقَضِیَ شَهْرُکَ وَ قَدْ بَقِیَ عَلَیْکَ وِزْرُکَ فَتَکُونَ عِنْدَ اسْتِیفَاءِ الصَّائِمِینَ أُجُورَهُمْ مِنَ الْخَاسِرِینَ وَ عِنْدَ فَوْزِهِمْ بِکَرَامَةِ مَلِیکِهِمْ مِنَ الْمَحْرُومِینَ وَ عِنْدَ سَعَادَتِهِمْ بِمُجَاوَرَةِ رَبِّهِمْ مِنَ الْمَطْرُودِینَ أَیُّهَا الصَّائِمُ إِنْ طُرِدْتَ عَنْ بَابِ مَلِیکِکَ فَأَیَّ بَابٍ تَقْصِدُ وَ إِنْ حَرَمَکَ رَبُّکَ فَمَنْ ذَا الَّذِی یَرْزُقُکَ وَ إِنْ أَهَانَکَ فَمَنْ ذَا الَّذِی یُکْرِمُکَ وَ إِنْ أَذَلَّکَ فَمَنْ ذَا الَّذِی یُعِزُّکَ وَ إِنْ خَذَلَکَ فَمَنْ ذَا الَّذِی یَنْصُرُکَ وَ إِنْ لَمْ یَقْبَلْکَفِی زُمْرَةِ عَبِیدِهِ فَإِلَى مَنْ تُرْجَعُ بِعُبُودِیَّتِکَ وَ إِنْ لَمْ یُقِلْکَ عَثْرَتُکَ فَمَنْ تَرْجُو لِغُفْرَانِ ذُنُوبِکَ وَ إِنْ طَالَبَکَ بِحَقِّهِ فَمَا ذَا یَکُونُ حُجَّتُکَ أَیُّهَاالصَّائِمُتَقَرَّبْ إِلَى اللَّهِ بِتِلَاوَةِ کِتَابِهِ فِی لَیْلِکَ وَ نَهَارِکَ فَإِنَّ کِتَابَ اللَّهِ شَافِعٌ مُشَفَّعٌ یَشْفَعُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ لِأَهْلِ تِلَاوَتِهِ فَیَعْلُونَ دَرَجَاتِ الْجَنَّةِ بِقِرَاءَةِ آیَاتِهِ بَشِّرْ أَیُّهَا الصَّائِمُ فَإِنَّکَ فِی شَهْرٍ صِیَامُکَ فِیهِ مَفْرُوضٌ وَ نَفَسُکَ فِیهِ تَسْبِیحٌ وَ نَوْمُکَ فِیهِ عِبَادَةٌ وَ طَاعَتُکَ فِیهِ مَقْبُولَةٌ وَ ذُنُوبُکَ فِیهِ مَغْفُورَةٌ وَ أَصْوَاتُکَ فِیهِ مَسْمُوعَةٌ وَ مُنَاجَاتُکَ فِیهِ مَرْحُومَةٌ وَ لَقَدْ سَمِعْتُ حَبِیبِی رَسُولَ اللَّهِ(ص) یَقُولُ إِنَّ لِلَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى عِنْدَ فِطْرِ کُلِّ لَیْلَةٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ عُتَقَاءَ مِنَ النَّارِ لَا یَعْلَمُ عَدَدَهُمْ إِلَّا اللَّهُ هُوَ فِی عِلْمِ الْغَیْبِ عِنْدَهُ فَإِذَا کَانَ آخِرُ لَیْلَةٍ مِنْهُ أُعْتِقَ فِیهَا مِثْلُ مَا أُعْتِقَ فِی جَمِیعِهِ فَقَامَ إِلَیْهِ رَجُلٌ مِنْ هَمْدَانَ فَقَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ زِدْنَا مِمَّا حَدَّثَکَ بِهِ حَبِیبُکَ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ فَقَالَ نَعَمْ سَمِعْتُ أَخِی وَ ابْنَ عَمِّی رَسُولَ اللَّهِ(ص) یَقُولُ مَنْ صَامَ شَهْرَ رَمَضَانَ فَحَفِظَ فِیهِ نَفْسَهُ مِنَ الْمَحَارِمِ دَخَلَ الْجَنَّةَ قَالَ الْهَمْدَانِیُّ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ زِدْنَا مِمَّا حَدَّثَکَ بِهِ أَخُوکَ وَ ابْنُ عَمِّکَ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ قَالَ نَعَمْ سَمِعْتُ خَلِیلِی رَسُولَ اللَّهِ(ص) یَقُولُ مَنْ صَامَ رَمَضَانَ «1» إِیمَاناً وَ احْتِسَاباً دَخَلَ الْجَنَّةَ قَالَ الْهَمْدَانِیُّ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ زِدْنَا مِمَّا حَدَّثَکَ بِهِ خَلِیلُکَ فِی هَذَا الشَّهْرِ فَقَالَ نَعَمْ سَمِعْتُ سَیِّدَ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ رَسُولَ اللَّهِ(ص) یَقُولُ مَنْ صَامَ رَمَضَانَ فَلَمْ یُفْطِرْ فِی شَیْءٍ مِنْ لَیَالِیهِ عَلَى حَرَامٍ دَخَلَ الْجَنَّةَ فَقَالَ الْهَمْدَانِیُّ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ زِدْنَا مِمَّا حَدَّثَکَ بِهِ سَیِّدُ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ فِی هَذَا الشَّهْرِ فَقَالَ نَعَمْ سَمِعْتُ أَفْضَلَ الْأَنْبِیَاءِ وَ الْمُرْسَلِینَ وَ الْمَلَائِکَةِ الْمُقَرَّبِینَ یَقُولُ إِنَّ سَیِّدَ الْوَصِیِّینَ یُقْتَلُ فِی سَیِّدِ الشُّهُورِ فَقُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ مَا سَیِّدُ الشُّهُورِ وَ مَنْ سَیِّدُ الْوَصِیِّینَ قَالَ أَمَّا سَیِّدُ الشُّهُور؛ فضائل اشهر الثلاثة، ص 107، ح101.
[19]. قال فضل‌بن‌شاذان انه سمعها من الرضا(ع): فَإِنْ قَالَ فَلِمَ أُمِرَ بِالصَّوْمِ قِیلَ لِکَیْ یَعْرِفُوا أَلَمَ الْجُوعِ وَ الْعَطَشِ فَلِیَسْتَدِلُّوا عَلَى فَقْرِ الْآخِرَةِ وَ لِیَکُونَ الصَّائِمُ خَاشِعاً ذَلِیلًا مُسْتَکِیناً مَأْجُوراً مُحْتَسِباً عَارِفاً صَابِراً عَلَى مَا أَصَابَهُ مِنَ الْجُوعِ وَ الْعَطَشِ فَیَسْتَوْجِبَ الثَّوَابَ مَعَ مَا فِیهِ مِنَ الِانْکِسَارِ عَنِ الشَّهَوَاتِ وَ لِیَکُونَ ذَلِکَ وَاعِظاً لَهُمْ فِی الْعَاجِلِ وَ رَائِضاً لَهُمْ عَلَى أَدَاءِ مَا کَلَّفَهُمْ وَ دَلِیلًا لَهُمْ فِی الْآجِلِ وَ لِیَعْرِفُوا شِدَّةَ مَبْلَغِ ذَلِکَ عَلَى أَهْلِ الْفَقْرِ وَ الْمَسْکَنَةِ فِی الدُّنْیَا فَیُؤَدُّوا إِلَیْهِمْ مَا افْتَرَضَ اللَّهُ لَهُمْ فِی أَمْوَالِهِمْ فَإِنْ قَالَ فَلِمَ جُعِلَ الصَّوْمُ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ خَاصَّةً دُونَ سَائِرِ الشُّهُورِ قِیلَ لِأَنَّ شَهْرَ رَمَضَانَ هُوَ الشَّهْرُ الَّذِی أَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَى فِیهِ الْقُرْآنَ وَ فِیهِ فَرَّقَ بَیْنَ الْحَقِّ وَ الْبَاطِلِ کَمَا قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ شَهْرُ رَمَضانَ الَّذِی أُنْزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ هُدىً لِلنَّاسِ وَ بَیِّناتٍ مِنَ الْهُدى وَ الْفُرْقانِ وَ فِیهِ نُبِّئَ مُحَمَّدٌ(ص) وَ فِیهِ لَیْلَةُ الْقَدْرِ الَّتِی هِیَ خَیْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ وَ فِیها یُفْرَقُ کُلُّ أَمْرٍ حَکِیمٍ وَ هُوَ رَأْسُ السَّنَةِ یُقَدَّرُ فِیهَا مَا یَکُونُ فِی السَّنَةِ مِنْ خَیْرٍ أَوْشَرٍّ أَوْ مَضَرَّةٍ أَوْ مَنْفَعَةٍ أَوْ رِزْقٍ أَوْ أَجَلٍ وَ لِذَلِکَ سُمِّیَتْ لَیْلَةَ الْقَدْرِ فَإِنْ قَالَ فَلِمَ أُمِرُوا بِصَوْمِ شَهْرِ رَمَضَانَ لَا أَقَلَّ مِنْ ذَلِکَ وَ لَا أَکْثَرَ قِیلَ لِأَنَّهُ قُوَّةُ الْعِبَادَةِ الَّذِی یَعُمُّ فِیهَا الْقَوِیَّ وَ الضَّعِیفَ وَ إِنَّمَا أَوْجَبَ اللَّهُ الْفَرَائِضَ عَلَى أَغْلَبِ الْأَشْیَاءِ وَ أَعَمِّ الْقُوَى ثُمَّ رَخَّصَ لِأَهْلِ الضَّعْفِ وَ رَغَّبَ أَهْلَ الْقُوَّةِ فِی الْفَضْلِ وَ لَوْ کَانُوا یُصْلَحُونَ عَلَى أَقَلَّ مِنْ ذَلِکَ لَنَقَصَهُمْ وَ لَوِ احْتَاجُوا إِلَى أَکْثَرَ مِنْ ذَلِکَ لَزَادَهُمْ فَإِنْ قَالَ فَلِمَ إِذَا حَاضَتِ الْمَرْأَةُ لَا تَصُومُ وَ لَا تُصَلِّی قِیلَ لِآنها فِی حَدِّ نَجَاسَةٍ فَأَحَبَّ اللَّهُ أَنْ لَا تَعْبُدَهُ إِلَّا طَاهِراً وَ لِأَنَّهُ لَا صَوْمَ لِمَنْ لَا صَلَاةَ لَهُ فَإِنْ قَالَ فَلِمَ صَارَتْ تَقْضِی الصَّوْمَ وَ لَا تَقْضِی الصَّلَاةَ قِیلَ لِعِلَلٍ شَتَّى فَمِنْهَا أَنَّ الصِّیَامَ لَا یَمْنَعُهَا مِنْ خِدْمَةِ نَفْسِهَا وَ خِدْمَةِ زَوْجِهَا وَ إِصْلَاحِ بَیْتِهَا وَ الْقِیَامِ بِأَمْرِهَا وَ الِاشْتِغَالِ بِمَرَمَّةِ مَعِیشَتِهَا وَ الصَّلَاةُ تَمْنَعُهَا مِنْ ذَلِکَ کُلِّهِ لِأَنَّ الصَّلَاةَ تَکُونُ فِی الْیَوْمِ وَ اللَّیْلَةِ مِرَاراً فَلَا تَقْوَى عَلَى ذَلِکَ وَ الصَّوْمُ لَیْسَ کَذَلِکَ وَ مِنْهَا أَنَّ الصَّلَاةَ فِیهَا عَنَاءٌ وَ تَعَبٌ وَ اشْتِغَالُ الْأَرْکَانِ وَ لَیْسَ فِی الصَّوْمِ شَیْءٌ مِنْ ذَلِکَ وَ إِنَّمَا هُوَ الْإِمْسَاکُ عَنِ الطَّعَامِ وَ الشَّرَابِ وَ لَیْسَ فِیهِ اشْتِغَالُ الْأَرْکَانِ وَ مِنْهَا أَنَّهُ لَیْسَ مِنْ وَقْتٍ یَجِیءُ إِلَّا تَجِبُ عَلَیْهَا فِیهِ صَلَاةٌ جَدِیدَةٌ فِی یَوْمِهَا وَ لَیْلَتِهَا وَ لَیْسَ الصَّوْمُ کَذَلِکَ لِأَنَّهُ لَیْسَ کُلَّمَا حَدَثَ یَوْمٌ وَجَبَ عَلَیْهَا الصَّوْمُ وَ کُلَّمَا حَدَثَ وَقْتُ الصَّلَاةِ وَجَبَ عَلَیْهَا الصَّلَاةُ فَإِنْ قَالَ فَلِمَ إِذَا مَرِضَ الرَّجُلُ أَوْ سَافَرَ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ فَلَمْ یَخْرُجْ مِنْ سَفَرِهِ أَوْ لَمْ یُفِقْ مِنْ مَرَضِهِ حَتَّى یَدْخُلَ عَلَیْهِ شَهْرُ رَمَضَانٍ آخَرُ وَجَبَ عَلَیْهِ الْفِدَاءُ لِلْأَوَّلِ وَ سَقَطَ الْقَضَاءُ فَإِذَا أَفَاقَ بَیْنَهُمَا أَوْ أَقَامَ وَ لَمْ یَقْضِهِ وَجَبَ عَلَیْهِ الْقَضَاءُ وَ الْفِدَاءُ قِیلَ لِأَنَّ ذَلِکَ الصَّوْمَ إِنَّمَا وَجَبَ عَلَیْهِ فِی تِلْکَ السَّنَةِ فِی ذَلِکَ الشَّهْرِ فَأَمَّا الَّذِی لَمْ یُفِقْ فَإِنَّهُ لَمَّا أَنْ مَرَّتْ عَلَیْهِ السَّنَةُ کُلُّهَا وَ قَدْ غَلَبَ اللَّهُ تَعَالَى عَلَیْهِ فَلَمْ یجعله [یَجْعَلْ] لَهُ السَّبِیلَ إِلَى أَدَائِهِ سَقَطَ عَنْهُ وَ کَذَلِکَ کُلَّمَا غَلَبَ اللَّهُ عَلَیْهِ مِثْلَ الْمُغْمَى عَلَیْهِ الَّذِی یُغْمَى عَلَیْهِ یَوْماً وَ لَیْلَةً فَلَا یَجِبُ عَلَیْهِ قَضَاءُ الصَّلَوَاتِ کَمَا قَالَ الصَّادِقُ(ع) کُلَّمَا غَلَبَ اللَّهُ عَلَیْهِ الْعَبْدَ فَهُوَ أَعْذَرُ لَهُ لِأَنَّهُ دَخَلَ الشَّهْرَ وَ هُوَ مَرِیضٌ فَلَمْ یَجِبْ عَلَیْهِ الصَّوْمُ فِی شَهْرِهِ وَ لَا سَنَتِهِ لِلْمَرَضِ الَّذِی کَانَ فِیهِوَ وَجَبَ عَلَیْهِ الْفِدَاءُ لِأَنَّهُ بِمَنْزِلَةِ مَنْ وَجَبَ عَلَیْهِ صَوْمٌ فَلَمْ یَسْتَطِعْ أَدَاءَهُ فَوَجَبَ عَلَیْهِ الْفِدَاءُ کَمَا قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ فَصِیامُ شَهْرَیْنِ مُتَتابِعَیْنِ ... فَمَنْ لَمْ یَسْتَطِعْ فَإِطْعامُ سِتِّینَ مِسْکِیناً وَ کَمَا قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ فَفِدْیَةٌ مِنْ صِیامٍ أَوْ صَدَقَةٍ أَوْ نُسُکٍ فَأَقَامَ الصَّدَقَةَ مَقَامَ الصِّیَامِ إِذَا عَسُرَ عَلَیْهِ فَإِنْ قَالَ فَلِمَ فَإِنْ لَمْ یَسْتَطِعْ إِذْ ذَاکَ فَهُوَ الْآنَ فَیَسْتَطِیعُ قِیلَ لَهُ لِأَنَّهُ لَمَّا دَخَلَ عَلَیْهِ شَهْرُ رَمَضَانٍ آخَرُ وَجَبَ عَلَیْهِ الْفِدَاءُ لِلْمَاضِی لِأَنَّهُ کَانَ بِمَنْزِلَةِ مَنْ وَجَبَ عَلَیْهِ صَوْمٌ فِی کَفَّارَةٍ فَلَمْ یَسْتَطِعْهُ فَوَجَبَ عَلَیْهِ الْفِدَاءُ وَ إِذَا وَجَبَ الْفِدَاءُ سَقَطَ الصَّوْمُ وَ الصَّوْمُ سَاقِطٌ وَ الْفِدَاءُ لَازِمٌ فَإِنْ أَفَاقَ فِیمَا بَیْنَهُمَا وَ لَمْ یَصُمْهُ وَجَبَ عَلَیْهِ الْفِدَاءُ لِتَضْیِیعِهِ وَ الصَّوْمُ لِاسْتِطَاعَتِهِ فَإِنْ قَالَ فَلِمَ جَعَلَ الْصَّوْمَ السُّنَّةَ قِیلَ لِیَکْمُلَ فِیهِ الصَّوْمُ الْفَرْضُ فَإِنْ قَالَ فَلِمَ جَعَلَ فِی کُلِّ شَهْرٍ ثَلَاثَةَ أَیَّامٍ وَ فِی کُلِّ عَشَرَةِ أَیَّامٍ یَوْماً قِیلَ لِأَنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى یَقُولُ مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثالِها فَمَنْ صَامَ فِی کُلِّ عَشَرَةِ أَیَّامٍ یَوْماً وَاحِداً فَکَأَنَّمَا صَامَ الدَّهْرَ کُلَّهُ کَمَا قَالَ سَلْمَانُ الْفَارِسِیُّ رَحْمَةُ اللَّهِ عَلَیْهِ صَوْمُ ثَلَاثَةِ أَیَّامٍ فِی شَهْرٍ صَوْمُ الدَّهْرِ کُلِّهِ فَمَنْ وَجَدَ شَیْئاً غَیْرَ الدَّهْرِ فَلْیَصُمْهُ فَإِنْ قَالَ فَلِمَ جُعِلَ أَوَّلَ خَمِیسٍ مِنَ الْعَشْرِ الْأَوَّلِ وَ آخِرَ خَمِیسٍ فِی الْعَشْرِ الْآخِرِ وَ أَرْبِعَاءَ فِی الْعَشْرِ الْأَوْسَطِ قِیلَ أَمَّا الْخَمِیسُ فَإِنَّهُ قَالَ الصَّادِقُ(ع) یُعْرَضُ فِی کُلِّ خَمِیسٍ أَعْمَالُ الْعِبَادِ عَلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَأُحِبُّ أَنْ یُعْرَضَ عَمَلُ الْعَبْدِ عَلَى اللَّهِ تَعَالَى وَ هُوَ صَائِمٌ فَإِنْ قَالَ فَلِمَ جُعِلَ آخِرَ لخمیس [خَمِیسٍ] قِیلَ لِأَنَّهُ إِذَا عُرِضَ عَلَیْهِ عَمَلُ ثَمَانِیَةِأَیَّامٍ وَ الْعَبْدُ صَائِمٌ کَانَ أَشْرَفَ وَ أَفْضَلَ مِنْ أَنْ یُعْرَضَ عَمَلُ یَوْمَیْنِ وَ هُوَ صَائِمٌ وَ إِنَّمَا جَعَلَ الْأَرْبِعَاءَ فِی الْعَشْرِ الْأَوْسَطِ لِأَنَّ الصَّادِقَ(ع) أَخْبَرَ بِأَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ خَلَقَ النَّارَ فِی ذَلِکَ الْیَوْمِ وَ فِیهِ أَهْلَکَ الْقُرُونَ الْأُولَى وَ هُوَ یَوْمُ نَحْسٍ مُسْتَمِرٍّ «5» فَأَحَبَّ أَنْ یَدْفَعَ الْعَبْدُ عَنْنَفْسِهِ نَحْسَ ذَلِکَ الْیَوْمِ بِصَوْمِهِ فَإِنْ قَالَ فَلِمَ وَجَبَ فِی الْکَفَّارَةِ عَلَى مَنْ لَمْ یَجِدْ تَحْرِیرَ رَقَبَةٍ الصِّیَامُ دُونَ الْحَجِّ وَ الصَّلَاةِ وَ غَیْرِهِمَا قِیلَ لِأَنَّ الصَّلَاةَ وَ الْحَجَّ وَ سَائِرَ الْفَرَائِضِ مَانِعَةٌ لِلْإِنْسَانِ مِنَ التَّقَلُّبِ فِی أَمْرِ دُنْیَاهُ وَ مَصْلَحَةِ مَعِیشَتِهِ مَعَ تِلْکَ الْعِلَلِ الَّتِی ذَکَرْنَاهَا فِی الْحَائِضِ الَّتِی تَقْضِی الصِّیَامَ وَ لَا تَقْضِی الصَّلَاةَ فَإِنْ قَالَ فَلِمَ وَجَبَ عَلَیْهِ صَوْمُ شَهْرَیْنِ مُتَتابِعَیْنِ دُونَ أَنْ یَجِبَ عَلَیْهِ شَهْرٌ وَاحِدٌ أَوْ ثَلَاثَةُ أَشْهُرٍ قِیلَ لِأَنَّ الْفَرْضَ الَّذِی فَرَضَ اللَّهُ عَلَى الْخَلْقِ وَ هُوَ شَهْرٌ وَاحِدٌ فَضُوعِفَ فِی هَذَا الشَّهْرِ فِی کَفَّارَتِهِ تَوْکِیداً وَ تَغْلِیظاً عَلَیْهِ فَإِنْ قَالَ فَلِمَ جُعِلَتْ مُتَتَابِعَیْنِ قِیلَ لِئَلَّا یَهُونَ عَلَیْهِ الْأَدَاءُ فَیَسْتَخِفَّ بِهِ لِأَنَّهُ إِذَا قَضَاهُ مُتَفَرِّقاً هَانَ عَلَیْهِ الْقَضَاءُ؛ عیون اخبار الرضا، ج2، ص116، ح .1
[20]. قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص): إِذَا صُمْتَ فَلْیَصُمْ سَمْعُکَ وَ بَصَرُکَ وَ جِلْدُکَ -وَ عَدَّدَ أَشْیَاءً غَیْرَ ذَلِکَ - ثُمَّ قَالَ: فَلَا یَکُونُ یَوْمُ صَوْمِکَ مِثْلَ یَوْمِ فِطْرِکَ؛ نوادر اشعری، ص23، ح11.
[21]. قال امیرالمؤمنین(ع):الصّیامُ اجتناب المحارمِ کما یَمتنع الرجلُ مِن الطعام و الشراب؛ بحارالانوار، ج96، ص294، ح21.
[22]. و قال(ع): ان الله عزوجل خلق شهر رمضان مضماراً لخلقه یستبقون فیه بطاعته و رضوانه فسبق فیه قوم ففازواوتخلف عنه آخرون فخابوا؛ اقبال الاعمال، ص275.
[23]. النَّبِیِّ(ص) أَنَّهُ قَالَ: قَالَ اللَّهُ تَعَالَى: کُلُّ عَمَلٍ لِبَنِی‌آدَمَ الْحَسَنَةُ بِعَشْرِ أَمْثَالِهَا إِلَى سَبْعِمِائَةِ ضِعْفٍ إِلَّا الصِّیَامَ فَإِنَّهُ لِی وَ أَنَا أُجْزَى بِهِ یَتْرُکُ الطَّعَامَ بِشَهْوَتِهِ مِنْ أَجْلِی هُوَ لِی وَ أَنَا أُجْزَى بِهِ وَ یَتْرُکُ الشَّرَابَ بِشَهْوَتِهِ لِأَجْلِی هُوَ لِی وَ أَنَا أُجْزَى بِهِ لَخُلُوفُ فَمِ الصَّائِمِ أَطْیَبُ عِنْدَ اللَّهِ رَائِحَةً مِنَ الْمِسْک؛ مستدرکالوسائل، ج 7، ص503، ح 8747.
[24]. مُحَمَّدِبْنِ‌عَجْلَانَ قَالَ: سَمِعْتُ أَبَاعَبْدِ اللَّهِ(ع) یَقُولُ: لَیْسَ الصِّیَامُ مِنَ الطَّعَامِ وَ الشَّرَابِ أَنْ لَا یَأْکُلَ الْإِنْسَانُ وَ لَا یَشْرَبَ فَقَطْ وَ لَکِنْ إِذَا صُمْتَ فَلْیَصُمْ سَمْعُکَ وَ بَصَرُکَ وَ لِسَانُکَ وَ بَطْنُکَ وَ فَرْجُکَ وَ احْفَظْ یَدَکَ وَ فَرْجَکَ وَ أَکْثِرِ السُّکُوتَ إِلَّا مِنْ خَیْرٍ وَ ارْفُقْ بِخَادِمِک؛ اقبالالاعمال، ص87.
[25]. قال امیرالمؤمنین: فان التقوا فی الیوم الحرز و الجٌنّة و غدا الطریق الی الجنة.
[26]. قال النبی(ص): الصومُ جنةٌ من آفات الدنیا و حجاب من عذاب الاخرة ـ فإذا صُمتَ فانو بصَومِکَ کفّ النفس عن الشهوات و قطعِ الهمة مِن خطوات الشَیاطین و أنزل نفسَک منزلة المرضی لاتشتهی طعاماً ولاشراباً. متوقعاً فی کل لحظة شفائک من مرض الذنوب و طهر باطنک من کل کذب و غفلة و ظلمة یقطعک عن معنی الإخلاص لوجه الله؛ بحارالانوار، ج96، ص254، ح 28.
[27]. ما الذی تباعد الشیطان منا قال: الصوم یسود وجهه (الجعفریات، ص58)؛ قال(ص): قال الله تبارک و تعالى: الصوم لی و أنا أجزی به و للصائم فرحتان حین یفطر و حین یلقى ربه عز و جل و الذی نفس محمد بیده لخلوف فم الصائم عند الله أطیب من ریح المسک؛ (مکارمالاخلاق، ص138).
[28]. أبی عبدالله(ع) قال: إن الصیام لیس من الطعام و الشراب وحده ثم قال: قالت مریم: إنی نذرت للرحمن صوماً ـ أی صوماً و صمتاً و فی نسخة أخرى أی صمتاً ـ فإذا صمتم فاحفظوا ألسنتکم و غضوا أبصارکم و لا تنازعوا و لا تحاسدوا قال و سمع رسول الله(ص) امرأة تسب جاریة لها و هی صائمة فدعا رسول الله(ص) بطعام فقال لها: کلی فقالت: إنی صائمة فقال: کیف تکونین صائمة و قد سببت جاریتک إن الصوم لیس من الطعام و الشراب فقط قال و قال أبوعبدالله(ع): إذا صمتَ فلیَصُم سمعک و بصرک من الحرام و القبیح و دع المراء و أذى الخادم و لیکن علیک وقار الصائمو لا تجعل یوم صومک کیوم فطرک؛ وسائلالشیعة، ج10، ص163، ح13122.
[29]. روى عن الحسن‌بن‌على بن ابى‌طالب(ع) انه قال: جاء نفر من الیهود الى رسول الله(ص) فسأله أعلمهم عن مسائل، فکان فیما سأله انه قال له: لأی شیء فرض الله عز و جل الصوم على أمتک بالنهار ثلثین یوما، و فرض الله على الأمم أکثر من ذلک؟ فقال النبی(ص): ان آدم(ع) لما أکل من الشجرة بقی فی بطنه ثلثین یوماً، ففرض الله على ذریته ثلثین یوماً الجوع و العطش، و الذی یأکلونه باللیل تفضل من الله عز و جل علیهم، و کذلک على آدم. ففرض الله ذلک على أمتی، ثم تلا هذه الآیة «کتب علیکم الصیام کما کتب على الذین من قبلکم لعلکم تتقون. أیاما معدودات». قال الیهودی: صدقت یا محمد، فما جزاء من صامها؟ فقال النبی صلى الله علیه و آله: ما من مؤمن یصوم شهر رمضان احتسابا إلا أوجب الله عز و جل له سبع خصال:أولها:یذوب الحرام فی جسده، و الثانیة: لا یبعد من رحمة الله تعالى، و الثالثة: یکون قد کفر خطیئة أبیه آدم، و الرابعة: یهون الله عز و جل علیه سکرات الموت، و الخامسة: أمان من الجوع و العطش یوم القیامة، و السادسة: یعطیه الله عز و جل براءة من النار، و السابعة: یطعمه الله من طیبات الجنة، قالت الیهود: صدقت یا محمد؛ اقبالالاعمال، ج1، ص30.
[30]. أبى‌عبدالله(ع) فی قول الله عز و جل: و استعینوا بالصبر قال: یعنى بالصبر الصوم، و إذا نزلت بالرجل النازلة و الشدة فلیصم، فان الله عز و جل یقول: «و استعینوا بالصبر» یعنى الصیام؛ الکافی، ج4، ص64، ح7.
[31]. وقال: «قال رسول الله(ص): الصائم فی عبادة و إن کان علی فراشه ما لم یغتب مسلما»؛ همان، ج7، ص374، ح9.
[32]. قال: من صام لله عز و جل یوماً فی شدة الحر فأصابه ظمأ وکل الله به ألف ملک یمسحون وجهه و یبشرونه حتى إذا أفطر قال الله عز و جل له ما أطیب ریحک و روحک ملائکتی اشهدوا أنی قد غفرت له؛ کافی، ج4، ص64، ح 8.
[33]. قال الراوی: سمعت عن أباعبدالله(ع) یقول: إذا أحسن المؤمن عمله ضاعفالله عمله بکل حسنة سبعمائة و ذلک قول الله تبارک و تعالی: «یضاعف لمن یشاء» فأحسنوا أعمالکم التی تعلمونها لثواب الله فقلت له: وماالإحسان؟ قال: فقال: إذا صلیت فأحسن رکوعک و سجودک، و إذا صمت فتوق کل ما فیه فساد صومک، و إذا حججت فتوق کل ما یحرم علیک فی حجک و عمرتک قال: و کل عمل تعمله لله فلیکن نقیا من الدنس؛ محاسن، ص254، ح283.